Terugdringen van psychisch lijden van ouders en kinderen bij scheiding

Voor wie is dit boek bedoeld? / 15

0 Inleiding / 17
0.1 Stand van zaken van het scheidingsdomein / 17
0.1.1 Soorten scheidingen / 17
0.1.2 Cijfers van moeizame scheidingen over kinderalimentatie en gezag en omgang / 18
0.1.3 Effecten bij kinderen / 19
0.1.4 Kans op scheiding of relatiebreuken / 20
0.1.5 Zelfdoding en scheiding / 21
0.1.6 Maatschappelijke onvrede en cultuuromslag / 23
0.1.7 Belangrijke redenen voor scheiding / 24
0.2 Verschillende disciplines / 26
0.3 De kloof overbruggen / 28
0.4 Relevante vaktermen en nieuwe begrippen / 29
0.4.1 Wetenschapsfilosofische begrippen / 30
0.4.1.1 Paradigma / 30
0.4.1.2 Onderlinge onmeetbaarheid (incommensurabiliteit) / 30
0.4.2 Psychologische begrippen / 31
0.4.2.1 Psychische lijdensdruk of psychische pijn / 31
0.4.2.2 Disfunctioneel ouderschap / 33
0.4.2.3 Psychische kindermishandeling door chronische ouderlijke strijd / 33
0.4.3 Juridische begrippen / 36
0.4.3.1 Echtscheiding (‘divorce’) / 36
0.4.3.2 Scheiding van tafel en bed (‘separation’) / 36
0.4.3.3 Proefscheiding / 37
0.4.3.4 Scheidingsprocedure op tegenspraak / 37
0.4.3.5 Scheidingsprocedure op gemeenschappelijk verzoek / 38
0.4.4 Psychologisch-juridische begrippen / 39
0.4.4.1 Systemische gezinstransformatie bij scheiding / 39
0.4.4.2 Onthechting en ontbinding / 40
0.4.4.3 Vier scheidingsstadia van onthechting en ontbinding / 41
0.4.4.4 Pendelpositie van de kinderen / 44
0.4.4.5 Psychologisch-juridische dimensie bij scheiding / 46
0.4.4.6 Complexe ouderlijke strijd / 48
0.4.4.7 Disjunctie / 50
0.4.4.8 Chronische strijd, intensiteit en frequentie / 50
0.4.4.9 Juridisch-biopsychosociaal model (JBPS) / 53
0.4.5 Specifieke begrippen bij scheiding of relatiebreuk / 54
0.4.5.1 Scheiding / 54
0.4.5.2 Scheidingsdomein / 54
0.4.5.3 Scheidingsdeskundigen / 55
0.4.5.4 Scheidingskandidaat / 55
0.4.5.5 Relatiebreuk / 55
0.4.5.6 Ouderschap zonder samenleving (ozs) / 55
0.4.5.7 Ex-partners / 55
0.4.6 Hulpverlening en begeleiding / 56
0.4.6.1 Perspectieven / 56
0.4.6.2 Beroepsvaardigheden: gespreks- en interventietechnieken / 57
DEEL I - PROBLEEMSTELLING
1 Probleemstelling en risicofactoren / 61
1.1 Inleiding / 61
1.2 Risicofactoren bij scheidingsbegeleiding / 62
1.2.1 Risicofactor 1 – Disfunctioneel ouderschap / 62
1.2.1.1 Aaron Beck / 63
1.2.1.2 Albert Ellis / 64
1.2.2 Risicofactor 2 – Emotionele belangenafweging en denkfouten / 65
1.2.2.1 Eenzijdige belangenafweging door de advocaat / 66
1.2.2.2 Eenzijdige belangenafweging door de gezinsmanager / 66
1.2.2.3 Wederkerige belangenafweging door een mediator / 67
1.2.3 Risicofactor 3 – De onbereikbare uitkomst: de domeinbarrière / 68
1.2.3.1 Verschillen in cultuur en attitude / 70
1.2.3.2 Verschillen in paradigma / 70
1.2.3.3 Een gemeenschappelijk fundament / 71
1.2.3.4 Aandachtspunten / 71
1.2.3.5 Verschillende (andere) disciplines / 72
1.2.4 Risicofactor 4 – Ethisch begeleidingsdilemma / 73
1.2.4.1 Stoppen met begeleiding / 73
1.2.4.2 Doorgaan met begeleiding / 74
1.2.4.3 Onpartijdig of objectief / 74
1.2.4.4 Diversiteit / 75
1.2.5 Risicofactor 5 – Het ‘drama van de mislukking’ / 75
1.2.5.1 Het drama van mislukking binnen gesprekken / 75
1.2.5.2 De juridische procedure en de vertaalbias / 76
1.2.5.3 Strijden tegen het ‘drama van de mislukking’ / 80
1.2.6 Risicofactor 6 – Disjunctie tussen psychologie en recht / 80
1.2.6.1 Psychologische en juridische processen / 81
1.2.7 Risicofactor 7 – Ontbreken van een multidisciplinaire wetenschappelijke basis en onderzoek / 82
1.2.7.1 Wetenschappelijk onderzoek / 82
1.3 Visie en missie / 83
1.3.1 Visie 1 – Denkfouten / 84
1.3.2 Visie 2 – Belangen van kinderen en ouders / 84
1.3.3 Missie 1 – Scheidingsbegeleiding / 84
1.3.4 Missie 2 – Wetenschappelijk onderzoek / 85
2 Literatuuronderzoek – Stress van embryo tot volwassene / 87
2.1 Inleiding / 87
2.2 Wat is stress? / 87
2.2.1 Betekenis voor de scheidingspraktijk / 90
2.3 Transgenerationele overdracht / 90
2.3.1 Honger / 90
2.3.2 Erfelijkheid en stress / 90
2.4 Chronische stress bij kinderen, fysieke en psychische schade / 93
2.4.1 Allostatische overbelasting / 93
2.4.2 Stress, wisselwerking tussen lichaam en geest / 93
2.4.3 Kettingreactie / 94
2.5 Het onderscheidend vermogen van zuigelingen en jonge kinderen / 94
2.6 Scheidingen, hartinfarcten en sterfte / 96
2.7 Nawoord / 97

DEEL II - WETENSCHAPSFILOSOFISCHE BASIS EN METHODISCHE
ASPECTEN
3 Zoeken naar standaarden, maatstaven en criteria / 101
3.1 Juridische en biopsychosociale puzzels / 101
3.2 Puzzelaars met vele initiatieven en voorbeelden / 101
3.2.1 Disciplinaire matrix / 101
3.2.2 Methodische mediation / 102
3.2.3 Beroepscultuur / 103
3.3 Crisis onder partijen en deskundigen / 104
3.3.1 Disjunctie tussen wetenschappelijke fora van verschillende disciplines / 105
3.3.2 Conflicten / 107
4 Historische ontwikkeling van het natuurkundig model – een basis voor scheidingsdeskundigen / 109
4.1 Inleiding / 109
4.2 Intrede van wetenschap in de psychologie / 110
4.2.1 Toegepaste en experimentele psychologie / 110
4.2.1.1 Introspectie / 110
4.2.1.2 Experimenten / 110
4.3 ‘Het probleem van inductie’ / 111
4.3.1 Logisch positivisme / 111
4.3.2 Karl Popper / 112
4.4 Kritisch rationalisme / 112
4.4.1 Vijf stellingen / 112
4.4.2 Drie methodische criteria / 113
4.5 Empirische cyclus van De Groot, een nieuw paradigma / 115
4.5.1 Toegepaste psychologie / 116
4.5.2 De empirische cyclus / 116
4.5.3 In de scheidingspraktijk / 117
4.5.4 Voorwaarden of streefdoelen / 118
4.6 Het belang van aantallen en statistiek / 119
4.6.1 In de scheidingspraktijk / 120
4.7 Kwalitatief onderzoek / 120
4.7.1 In de scheidingspraktijk / 120
4.8 Evidence-based practice en best practice / 121
4.8.1 In de scheidingspraktijk / 121
4.8.2 De directieve houding van de advocaat / 121
4.9 Validiteit en betrouwbaarheid / 122
4.10 Introductie van de psychologie in de Verenigde Staten / 123
DEEL III - THEORIEËN IN DE PRAKTIJK
Inleiding / 127
5 Psychoanalytische inzichten / 129
5.1 Inleiding / 129
5.1.1 Symptomen van lijden / 129
5.1.2 Psychoanalyse / 130
5.1.2.1 Vrije associatie, het woord en duiding / 130
5.2 Het psychisch apparaat: twee topieken / 131
5.2.1 Eerste topiek: het bewustzijn / 131
5.2.1.2 Begrippen / 131
5.2.2 De tweede topiek: het tripartiete model / 132
5.2.2.1 Es / 133
5.2.2.2 Ego / 133
5.2.2.3 Superego / 133
5.2.2.4 Innerlijke conflicten / 133
5.3 Stuiten op weerstanden / 135
5.3.1 Weerstand en bewustwording in de scheidingspraktijk / 136
5.3.1.1 Egoweerstanden / 136
5.3.1.2 Overdrachtsweerstanden / 138
5.4 Relevantie voor de scheidingsprofessional / 139
6 Aanleren van angst / 141
6.1 Inleiding / 141
6.2 Mechanismen bij leren / 141
6.2.1 Aanleren van angsten en het creëren van fobieën / 143
6.2.2 Prikkelgeneralisatie en fobische angst / 144
6.2.2.1 Tijdgeest van de jaren 20 / 145
6.2.3 Afleren van angsten en fobieën / 147
6.2.4 Angsten en onzichtbare en zichtbare verwerkingsprocessen / 148
6.2.4.1 Onzichtbare fysiologische processen / 149
7 Angsten bij scheiding / 151
7.1 Inleiding / 151
7.1.1 Vrees of angst? / 151
7.1.1.1 Vrees / 152
7.1.1.2 Angst / 153
7.2 Soorten angst / 153
7.2.1 Paniek / 153
7.2.2 Fobische angst / 155
7.2.3 Gegeneraliseerde angst en overbezorgdheid / 156
7.2.4 Separatieangst of verlatingsangst / 158
7.2.4.1 De psychische pijn van separatieangst / 159
8 Hechting / 161
8.1 Inleiding / 161
8.1.1 Vroege ontwikkeling van het kind / 161
8.2 Hechtingsstijlen / 162
8.2.1 Veilige hechting / 163
8.2.2 Onveilige hechting / 163
8.3 Innerlijke werkmodellen van baby tot volwassene / 165
8.3.1 Sensitieve responsiviteit tijdens de overdracht / 166
8.4 Separatieangst van een kind bij scheiding / 168
8.5 Separatieangst van ouders bij scheiding / 170
8.5.1 Innerlijke werkmodellen bij volwassenen / 171
8.5.2 Veilige hechting bij volwassenen / 172
8.5.3 Onveilige hechting bij volwassenen / 173
8.6 Betekenis voor de scheidingspraktijk / 174
9 Sociale leertheorie / 177
9.1 Inleiding / 177
9.2 Persoonlijke context / 178
9.2.1 Het prospectieve proces van de persoonlijke context / 178
9.2.2 Het retrospectieve proces van de persoonlijke context / 179
9.3 Bijzonderheden van de sociale leertheorie (SLT) / 179
9.3.1 Subjectiviteit en individuele verschillen / 179
9.4 Vier pijlers / 180
9.4.1 De vier pijlers in relatie tot verlangens en behoeften / 181
9.4.1.1 Relevantie voor de echtscheidingsbegeleiding / 182
9.4.2 Interne versus externe Locus of Control / 182
9.4.2.1 Scheidingsreden / 183
9.4.3 Internals, externals, manipulatie en conformiteit / 183
9.4.4 Locus of Control en diverse omstandigheden / 185
9.5 Relevantie voor de scheidingspraktijk / 185
9.5.1 Aanpak van weerstand en controle in de scheidingspraktijk / 185
10 Sociaal-cognitieve leertheorie (SCT) / 187
10.1 Inleiding / 187
10.2 Kinderen leren van voorbeelden / 187
10.2.1 Modeling en shaping en transgenerationele overdracht / 188
10.3 Cognitieve handvatten: inzicht, overzicht en controle / 189
10.3.1 Zelfeffectiviteit, persoonlijke beheersoriëntatie en geloof in jezelf / 189
10.3.1.1 Zelfeffectiviteit / 190
10.4 Relevantie voor de scheidingspraktijk / 190
11 Mindset / 193
11.1 Inleiding / 193
11.2 Oplossingsstrategieën / 193
11.2.1 Hulpeloosheidsoriëntatie / 194
11.2.2 Beheersoriëntatie (Mastery oriented) / 194
11.2.3 Prestaties / 195
11.2 Leren of presteren / 195
11.2.1 Prestatiedoelen / 195
11.2.2 Leerdoelen / 196
11.3 Rigide of groeimindset / 196
11.3.1 Extrinsieke en intrinsieke motivatie / 196
11.3.2 Weerbaarheid en zelfeffectiviteit van scheidingskinderen / 197
11.3.3 Gezichtsverlies en een rigide mindset bij scheiding / 198
11.3.4 Scheiding als nieuwe uitdaging en een groeimindset / 199
11.4 Betekenis voor scheidingsprofessionals / 199
12 Mentaliseren / 201
12.1 Inleiding / 201
12.2 Mentaliserend vermogen en hechting / 201
INHOUDSOPGAVE
12.2.1 Theory of mind / 202
12.2.2 Stoornis in mentaliserend vermogen / 202
12.3 Cyclus van inhibitie en blokkadescheiding / 203
12.3.1 Vechten, vluchten of bevriezen / 205
12.3.1.1 Chronisch ‘vechten of vluchten’ / 205
12.4 Betekenis voor de scheidingspraktijk / 206
13 Reflecteren / 209
13.1 Inleiding / 209
13.2 Self-talk / 209
13.2.1 Automatische gedachten / 210
13.2.2 Emoties / 210
13.2.3 Opeenvolging van automatische gedachten / 211
13.2.4 Rumineren en conflictchroniciteit / 211
13.2.5 Perspectiefwisseling en -verschuiving / 212
13.3 Handvatten voor scheidingsdeskundigen / 212
13.3.1 Verzoek- en verweerschriften transformeren / 212
13.3.2 Een evaluatiemoment na drie maanden / 214
13.3.3 Begeleiding / 214
13.4 Betekenis voor de scheidingspraktijk en de advocaat / 215
14 Systemische benadering van scheiding / 217
14.1 Inleiding / 217
14.2 Getrapte systemische scheidingsbegeleiding / 217
14.3 Genogram bij gezinstransformatie / 218
14.4 Heimelijke banden / 220

DEEL IV - INTEGRATIEVE SCHEIDINGSBEGELEIDING
15 Conflictdiagnostiek / 225
15.1 Micro- meso- en macroniveau van conflictdiagnostiek / 225
15.1.1 Microniveau / 226
15.1.2 Meso- of macroniveau / 226
15.1.2.1 Bepaling meso- of macroniveau / 226
15.2 Preventief integratief JBPS-model / 226
15.2.1 Aandachtspunten voor scheidingsprofessionals / 227
15.3 Schematische voorstelling bij conflictdiagnostiek / 227
15.3.1 Dynamisch stressmodel bij scheiding en gezinstransformatie (DSSG) / 228
15.3.2 Alarmfase / 229
15.3.2.1 Intake en plan van aanpak / 229
15.3.2.2 De kinderen / 230
15.3.3 Weerstands- en adaptatiefase / 231
15.3.3.1 Aandachtspunten voor scheidingsprofessionals bij stressfasen 1 en 2 / 232
15.3.3.2 Afkappunt en evaluatie / 233
15.3.3.3 Tweede plan van aanpak / 233
15.3.4 Uitputtingsfase / 234
15.3.4.1 Aandachtspunten voor scheidingsprofessionals bij stressfase 3 / 234
15.3.5 Groeifase / 235
15.3.6 DSSG en denkfouten / 236
15.3.6.1 Aandachtspunten voor scheidingsprofessionals / 236
15.3.7 Vierdimensionale klachtenlijst (4DKL) / 238
15.4 Classificatiesysteem bij scheiding en/of ouderlijke strijd (CSO) / 238
15.4.1 Lijst met subcategorieën van het CSO – tevens controlelijst bij intake, eerste of evaluatiegesprek / 239
15.4.2 Feiten verzamelen / 240
15.4.2.1 Volgorde / 240
15.4.2.2 Thema’s toevoegen / 240
15.4.2.3 Context / 241
15.4.3 Scheidingscategorieën: wel of geen samenleving / 241
15.4.3.1 Samenleving zonder kinderen (szk) / 241
15.4.3.2 Samenleving met kinderen (smk) / 241
15.4.3.3 Ouderschap zonder samenleving (ozs) / 242
15.5 Diagnostiek van de conflictgraad / 242
15.5.1 Harmoniescheiding (hs) / 242
15.5.2 Conflictscheiding (cs) / 243
15.5.3 Blokkadescheiding (bs) / 245
15.5.4 Angsten / 246
15.6 Criteria kindermishandeling bij scheiding en ouderlijke strijd / 247
15.7 Onderzoek en vragen aan ouders / 247
15.7.1 Informatie voor de rechter / 248
16 Werkkader voor integratieve scheidingsbegeleiding / 251
16.1 Inleiding / 251
16.2 Zes hoofdregels bij integratieve scheidingsbegeleiding / 251
16.3 De fasen van de scheidingsbegeleiding / 253
16.3.1 Intake / 253
16.3.2 Exploratiefase / 253
16.3.3 Aanpassings- en gezinstransformatiefase / 253
16.3.3.1 Stem van de kinderen / 254
16.3.3.2 Ouders doen suggesties aan elkaar / 254
16.3.4 Loven en bieden / 254
16.3.5 Wilsovereenkomst vastleggen / 255
16.4 Aandachtspunten voor interventies en oefeningen / 255
16.5 Relevantie van individuele prospectieve en retrospectieve contexten in de praktijk / 258
17 Drie nieuwe scheidingsprofessionals / 261
17.1 Inleiding / 261
17.1.1 Eerst aangrijpen, dan ingrijpen / 261
17.2 Relevante kennis en kunde / 263
17.3 Beroepsprofiel deskundigen / 265
17.3.1 De T-shaped psycholoog / 265
17.3.2 De U-shaped scheidingsjurist / 265
17.3.3 De T-shaped oudermaat / 266
17.4 Scheidingsstadia en deskundigheid / 267
17.4.1 Benoeming door rechter en/of gemeente / 268
18 Aanbevelingen / 269
18.1 Inleiding en risicofactoren / 269
18.2 Literatuuronderzoek / 273
18.3 Zoeken naar standaarden, maatstaven en criteria / 274
18.4 Historische ontwikkeling van het natuurkundig model / 275
18.5 Psychoanalytische inzichten / 276
18.6 Aanleren van angst / 276
18.7 Angsten bij scheiding / 276
18.8 Hechting / 276
18.9 Sociale leertheorie / 277
18.10 Sociaal-cognitieve leertheorie / 278
18.11 Mindset / 278
18.12 Mentaliseren / 278
18.13 Reflecteren / 279
18.14 Systemische benadering / 279
18.15 Conflictdiagnostiek / 279
18.16 Werkkader integratieve scheidingsbegeleiding / 281
18.17 Drie nieuwe scheidingsprofessionals / 281

Dankwoord / 283
Bibliografie / 285
Relevante links / 299
Trefwoordenregister / 303