De eigen woning in de Wet IB 2001. Editie 2024

Lijst van afkortingen / 17

1. Inleiding / 21
1.1 Hypotheekrenteaftrek / 21
1.2 Periode 2001-2013 / 21
1.3 Herziening eigenwoningregeling in 2013 / 22
1.4 Periode 2014-2024 / 23
1.5 Hoofdlijnen en verantwoording / 24

2. Eigenlijke eigen woning / 29
2.1 Inleiding / 29
2.2 Eigenwoningobject / 29
2.2.1 Inleiding / 29
2.2.2 Gebouw / 30
2.2.3 Duurzaam aan een plaats gebonden schip of woonwagen / 30
2.2.4 Zelfstandige wooneenheid / 31
2.2.5 Aanhorigheden / 33
2.2.6 Personen die behoren tot zijn huishouden / 34
2.2.7 Anders dan tijdelijk als hoofdverblijf / 36
2.2.8 Ter beschikking staan / 38
2.2.9 Eigendom / 40
2.2.10 Economische eigendom / 41
2.2.11 Lidmaatschapsrecht van coöperatie of woonvereniging / 44
2.2.12 Rechten van vruchtgebruik, bewoning of gebruik krachtens erfrecht / 44
2.2.13 Voor zover dat / 46
2.3 Eigenwoningsubject / 47
2.3.1 Algemeen / 47
2.3.2 Voordelen, kosten en lasten / 48
2.3.3 Belang bij waardeverandering / 49
2.3.4 Meetrekregel / 54
2.4 Tijdelijke terbeschikkingstelling / 57
2.4.1 Algemeen / 57
2.4.2 Woning blijft eigenlijke eigen woning / 57
2.4.3 Tijdelijk ter beschikking stellen / 59
2.4.4 Object van terbeschikkingstelling / 60
2.5 Kamerverhuurvrijstelling / 62
2.5.1 Achtergrond / 62
2.5.2 Opbrengsten uit ter beschikking stellen / 63
2.5.3 Anders dan voor korte duur en inschrijving op hetzelfde adres / 64
2.5.4 Object van terbeschikkingstelling / 65
2.6 Partners: één hoofdverblijf / 66
2.6.1 Algemeen / 66
2.6.2 Begrip ‘partner’ / 67
2.6.3 Twee hoofdverblijven, wél partner / 68
2.6.4 Reikwijdte lid 8 / 69
2.6.5 Fictieve eigen woning / 71
2.6.6 Welke woning in box 1? / 71
2.6.7 Formele aspecten / 72

3. Fictieve eigen woning / 75
3.1 Algemeen / 75
3.2 Verkoopfictie / 77
3.2.1 Algemeen / 77
3.2.2 Verwijzing naar eigenlijke eigen woning / 78
3.2.3 Leegstaan en bestemd voor verkoop / 81
3.2.4 In het kalenderjaar of een van de voorafgaande drie jaren / 82
3.2.5 Herleving eigenwoningstatus na verhuur / 84
3.2.6 Partners met ieder een eigen hoofdverblijf / 87
3.3 Nieuwbouwfictie / 88
3.3.1 Algemeen / 88
3.3.2 Verwijzing naar eigenlijke eigen woning / 88
3.3.3 In het kalenderjaar of een van de daaropvolgende drie jaren / 92
3.3.4 Leegstaande woning / 93
3.3.5 Woning in aanbouw / 94
3.3.6 Aannemelijk maken / 96
3.3.7 Verhuisdatum / 98
3.4 Scheidingsfictie / 98
3.4.1 Algemeen / 98
3.4.2 Ander hoofdverblijf / 100
3.4.3 Gewezen partner; echtgenoten / 100
3.4.4 Gewezen partner; informele relaties / 102
3.4.5 Hoofdverblijf voor gewezen partner / 104
3.4.6 Ten hoogste twee jaren / 105
3.4.7 Ontlopen van overgang naar box 3 / 108
3.4.8 Verkoopfictie ná scheidingsfictie / 109
3.4.9 Positie achterblijvende belastingplichtige / 111
3.4.10 Woning in aanbouw en scheiding / 111
3.5 Verpleegfictie / 112
3.5.1 Algemeen / 112
3.5.2 Verpleeg- of verzorgingshuis vanwege medische redenen of ouderdom / 112
3.5.3 Aanvang fictie / 113
3.5.4 Einde fictie / 114
3.5.5 Ontlopen van overgang naar box 3 / 116
3.5.6 Samenloop met scheidingsfictie / 119
3.6 Uitzendfictie / 119
3.6.1 Algemeen / 119
3.6.2 Niet langer eigenlijke eigen woning? / 120
3.6.3 Ten minste een jaar eigenlijke eigen woning / 121
3.6.4 Partner verhuist mee / 123
3.6.5 Tijdelijk als hoofdverblijf niet anders dan tijdelijk / 125
3.6.6 Niet ter beschikking stellen / 126
3.6.7 Aan derden / 128
3.6.8 Geen belastbare inkomsten uit andere eigen woning / 131
3.6.9 Tezamen met zijn partner / 133
3.6.10 Sindsdien en gedurende die periode / 133
3.6.11 Partner verhuist niet mee / 135
3.6.12 Op verzoek / 137
3.6.13 Eindtijdstip / 138

4. Schuld en causaal verband / 139
4.1 Inleiding / 139
4.2 Verwerven van een eigen woning / 140
4.2.1 Inleiding / 140
4.2.2 Echte verwerving / 140
4.2.3 Fictieve verwerving / 141
4.2.4 Partiële verwerving / 143
4.2.5 In aanmerking nemen / 144
4.2.6 Verwervingskosten / 144
4.3 Verbetering of onderhoud van een eigen woning / 146
4.3.1 Verwerving versus verbetering versus onderhoud / 146
4.3.2 Kosten voor verbetering of onderhoud / 147
4.3.3 Staven met schriftelijke bescheiden / 150
4.4 Causaal verband tussen schuld en eigen woning / 151
4.4.1 Inleiding / 151
4.4.2 Historische methode / 152
4.4.3 Oogmerkvereiste / 153
4.4.4 Arresten van 22 oktober 2004, BNB 2005/135-137 / 154
4.4.5 Commentaar / 157
4.4.6 Postfinanciering / 161
4.4.7 Verbetering of onderhoud: zesmaandsgoedkeuringen / 162
4.4.8 Verbetering of onderhoud: verbouwingsdepot / 166
4.4.9 Verwerven van een nieuwbouwwoning: nieuwbouwdepot / 170
4.5 Bijzondere vormen van causaal verband / 173
4.5.1 Herbesteden van een schuld / 174
4.5.2 Herfinancieren van een schuld / 176
4.5.3 Herkwalificeren van een schuld / 178
4.5.4 Gemengde schulden / 181

5. Bijleenregeling / 185
5.1 Inleiding / 185
5.2 Hoofdlijnen / 186
5.3 Doelstellingen en achtergronden / 187
5.3.1 Materieel een box 3-schuld; gelijke behandeling / 187
5.3.2 Alternatief vervreemdingssaldo / 188
5.3.3 Financieren met eigen middelen / 189
5.3.4 Geen vrijgekomen middelen, wél bijleenregeling / 190
5.4 Vervreemden van een eigen woning / 191
5.4.1 Inleiding / 191
5.4.2 Echte vervreemding / 192
5.4.3 Fictieve vervreemding / 192
5.4.4 Partiële vervreemding / 196
5.4.5 In aanmerking nemen / 196
5.5 Vervreemdingssaldo eigen woning / 197
5.5.1 Algemeen / 197
5.5.2 Tegenprestatie / 198
5.5.3 Vervreemdingskosten / 199
5.5.4 Aftrekbare eigenwoningschuld / 200
5.5.5 Negatief vervreemdingssaldo / 202
5.5.6 Eigenwoningreserve / 204
5.6 Invloed op eigenwoningschuld / 206
5.6.1 Inleiding / 206
5.6.2 Maximale eigenwoningschuld / 206
5.6.3 Afname eigenwoningreserve / 208
5.6.4 Voorbeelden / 210
5.6.5 Verhuisregeling / 213
5.7 Partners / 221
5.7.1 Inleiding / 221
5.7.2 Economische benadering / 222
5.7.3 Vervreemdingssaldo en eigenwoningreserve / 224
5.7.4 Eigenwoningschuld; voorbeelden / 225
5.7.5 Art. 3.119a, lid 10, Wet IB 2001 nader bekeken / 230
5.7.6 Partnerregeling / 235

6. Aflossingseis / 249
6.1 Inleiding / 249
6.2 Annuïtair of lineair aflossingsschema / 252
6.2.1 Formule, annuïteit en leningdelen / 252
6.2.2 Gedurende de looptijd ten minste annuïtair / 252
6.2.3 Looptijd, startschuld en rentevoet / 254
6.2.4 Contractueel en feitelijk / 255
6.2.5 Tweede lening (Blokhypotheek) / 256
6.2.6 Bouwlening / 257
6.3 Herijken annuïtair aflossingsschema / 257
6.3.1 Algemeen / 257
6.3.2 Aflossingsstand / 260
6.3.3 Verhuisregeling / 267
6.3.4 Extra aflossen / 277
6.4 Partners / 279
6.4.1 Inleiding / 279
6.4.2 Voorbeeld aflossingsstand / 280
6.4.3 Voorbeeld verhuisregeling / 285
6.4.4 De aflossingseis bij partners nader bekeken / 290
6.5 Aflossingsachterstand / 299
6.5.1 Toetsmoment 31 december / 299
6.5.2 Extra toetsmomenten / 302
6.6 Informatieplicht / 304

7. Overgangsrecht bestaande eigenwoningschuld / 307
7.1 Inleiding / 307
7.2 Achtergrond en wetsystematiek / 307
7.2.1 Eerbiedigende werking / 307
7.2.2 Verhouding tot afdeling 3.6 van de Wet IB 2001 / 308
7.3 Bestaande eigenwoningschuld / 309
7.3.1 Algemeen / 309
7.3.2 Hoofdregel / 310
7.3.3 Tijdelijk huren / 310
7.3.4 Overeenkomst tot verwerving / 311
7.3.5 Overeenkomst voor verbetering of onderhoud / 315
7.3.6 Tijdelijke verhuur / 316
7.3.7 Ondernemerswoning / 317
7.3.8 Starterslening / 319
7.4 Vermindering bestaande eigenwoningschuld; oversluitregeling / 320
7.4.1 Vermindering door aflossing / 320
7.4.2 Uitzondering: oversluiten / 321
7.4.3 Andere gevallen? / 324
7.5 Verhuisregeling / 326
7.5.1 Gevolgen voor bestaande eigenwoningschuld / 326
7.5.2 Verhuisregeling versus oversluitregeling / 329
7.6 Vermindering door bijleenregeling / 330
7.7 Partners / 331
7.7.1 Algemeen / 331
7.7.2 Art. 10bis.1, lid 3, laatste volzin, Wet IB 2001 nader bekeken / 336

8. Aftrekbeperkingen / 345
8.1 Inleiding / 345
8.2 Wetsystematiek / 345
8.2.1 Aflossingseis / 345
8.2.2 Bestaande eigenwoningschuld / 346
8.3 Dertigjaarstermijn renteaftrek / 346
8.3.1 Inleiding / 346
8.3.2 Duur dertigjaarstermijn / 347
8.3.3 Voortzetten dertigjaarstermijn / 350
8.3.4 Partners / 359
8.4 Verwerven van de partner / 362
8.5 Schulden aan de partner / 364
8.5.1 Algemeen / 364
8.5.2 Verrekenstelsels / 367
8.5.3 Vergoedingsplicht van art. 1:87 BW / 368
8.6 Erfrechtelijke schulden / 372
8.7 Bijlenen of meefinancieren van renten en kosten / 374
8.7.1 Renten van schulden / 374
8.7.2 Kosten van geldleningen / 375
8.8 Samenloop van aftrekbeperkende maatregelen / 377
8.9 Invloed op vervreemdingssaldo eigen woning / 379

9. Belastbare inkomsten uit eigen woning / 381
9.1 Inleiding / 381
9.2 Voordelen uit eigen woning; eigenwoningforfait / 381
9.2.1 Inleiding / 381
9.2.2 Forfaitaire benadering / 382
9.2.3 Eigenwoningwaarde / 384
9.2.4 Forfaitpercentage / 388
9.2.5 Toepassing forfait naar tijdsgelang / 390
9.2.6 Voordelen uit tijdelijke terbeschikkingstelling / 391
9.2.7 Genieten van voordelen / 393
9.2.8 Genietingsmoment / 394
9.3 Renten en kosten / 394
9.3.1 Inleiding / 394
9.3.2 Wat zijn renten? / 395
9.3.3 Kosten van geldleningen / 401
9.3.4 Drukken van renten en kosten / 403
9.3.5 Aftrektijdstip / 407
9.3.6 Vooruitbetalen van renten en kosten / 409
9.4 Voljaarspartners; vrije toerekening / 414
9.4.1 Gezamenlijke keuze voor onderlinge verhouding / 414
9.4.2 Achtergronden / 415
9.4.3 Voljaarspartners / 415
9.4.4 Vrije toerekening belastbare inkomsten uit eigen woning (techniek) / 416
9.4.5 Toerekening bij helfte / 418
9.4.6 Tot stand gekomen onderlinge verhouding wijzigen / 419

10. Buitenlandse belastingplicht en migratie / 421
10.1 Inleiding / 421
10.2 Woonstaat / 421
10.2.1 Nationaal recht; artikel 4 AWR / 421
10.2.2 Verdragswoonstaat / 423
10.3 Eigen woning in Nederland / 424
10.3.1 Nationaal recht / 424
10.3.2 Bilaterale belastingverdragen / 425
10.4 Kwalificerende buitenlandse belastingplichtigen / 426
10.4.1 Inleiding / 426
10.4.2 Woonlandcriterium / 428
10.4.3 Inkomenseis / 428
10.4.4 Inkomensverklaring / 430
10.4.5 Aanwijzen als kwalificerend / 430
10.4.6 Heffingsgrondslag / 434
10.4.7 Invloed op partnerschap / 435
10.4.8 Verwerven en vervreemden / 437
10.5 Migratie en eigenwoningschuld / 438
10.5.1 Inleiding / 438
10.5.2 Kwalificerend en negatieve inkomsten uit eigen woning / 439
10.5.3 Niet-kwalificerend; emigratie / 439
10.5.4 Niet-kwalificerend; immigratie / 444

11. Diverse onderwerpen / 449
11.1 Inleiding / 449
11.2 Werkruimteregeling / 449
11.2.1 Algemeen / 449
11.2.2 Begrip ‘werkruimte‘ / 451
11.2.3 Kwalificerend versus niet-kwalificerend / 452
11.2.4 Zelfstandigheidscriterium / 452
11.2.5 Inkomenscriterium / 453
11.2.6 Invloed (huwelijks)vermogensregime en rechtsvorm / 457
11.3 Erfpacht- en opstalcanons / 461
11.3.1 Economisch vergelijkbaar met renten / 461
11.3.2 Afkopen en vooruitbetalen / 461
11.3.3 Erfpachtconstructies / 462
11.4 Restschulden / 464
11.4.1 Restschuldfaciliteit / 465
11.4.2 Geen onderdeel eigenwoningschuld / 466
11.4.3 Herfinancieren / 467
11.4.4 Causaal verbonden restschuld / 468
11.5 Op 31 december 1995 bestaande hypothecaire schulden / 469
11.6 Aftrek wegens geen of geringe eigenwoningschuld / 471
11.6.1 Algemeen / 471
11.6.2 Voordelen en aftrekbare kosten / 473
11.6.3 Partners / 475
11.6.4 Vooruit of achteraf betalen / 477
11.6.5 Afbouw Hillen-aftrek met ingang van 1 januari 2019 / 479
11.7 Tariefmaatregel aftrekbare kosten eigen woning / 480
11.7.1 Inleiding / 480
11.7.2 Reikwijdte / 481
11.7.3 Vormgeving / 482
11.7.4 Voljaarspartners / 483

12. Invloed huwelijksvermogensregime / 485
12.1 Inleiding / 485
12.2 Wettelijke gemeenschap van goederen / 485
12.3 Boedelmenging; doorschuifregeling / 486
12.3.1 Woning en schuld(en) vallen in huwelijksgemeenschap / 486
12.3.2 Voorhuwelijks eigenwoningverleden / 488
12.4 Invloed huwelijksvermogensregime; casus / 490
12.4.1 Inleiding / 490
12.4.2 Wettelijke gemeenschap van goederen van art. 1:94 (oud) BW / 491
12.4.3 Wettelijke gemeenschap van goederen van art. 1:94 BW / 496
12.4.4 Geen huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap / 505

13. (Echt)scheiding / 511
13.1 Inleiding / 511
13.2 Eigenwoningschuld / 511
13.2.1 Algemeen / 511
13.2.2 Verdeling (huwelijks)gemeenschap / 514
13.2.3 Verrekenstelsels en vergoedingsplichten: invloed op vervreemdingssaldo / 528
13.2.4 Verwerven door koop en levering / 531
13.3 Toerekening voordelen en aftrekbare kosten / 537
13.3.1 Algemeen / 537
13.3.2 Wie geniet de voordelen – algemeen? / 538
13.3.3 Op wie drukken de renten – algemeen? / 538
13.3.4 (Ontbonden) huwelijksgemeenschap / 545
13.3.5 Eenvoudige gemeenschap / 549
13.4 Eigenwoninggerelateerde partneralimentatie / 554
13.4.1 Partneralimentatie / 554
13.4.2 Eigenwoninggerelateerd / 556
13.4.3 Informele relaties / 559

14. Overlijden / 563
14.1 Inleiding / 563
14.2 ‘Krachtens erfrecht’ / 563
14.3 Doorschuifregeling / 564
14.3.1 Woning en schuld(en) krachtens erfrecht naar partner / 564
14.3.2 Eigenwoningverleden ontstaan vóór of dóór overlijden / 565
14.4 Wettelijke verdeling / 567
14.4.1 Civielrechtelijk / 567
14.4.2 Causaal verband / 569
14.4.3 (De)fiscalisering overbedelingsschuld / 569
14.4.4 Doorschuifregeling / 570
14.4.5 Informele relaties / 574
14.5 Legaat van een eigen woning / 574
14.5.1 Causaal verband / 574
14.5.2 Doorschuifregeling / 575
14.5.3 Herfinancieren door niet-partner/legataris / 577
14.5.4 (De)fiscalisering inbrengschuld / 578
14.6 Rechten van vruchtgebruik, bewoning of gebruik krachtens erfrecht / 579
14.6.1 Schuldtoerekening aan vruchtgebruiker / 579
14.6.2 Doorschuifregeling / 582
14.6.3 Turboverdeling / 583
14.6.4 (De)fiscalisering inbrengschuld / 586
14.6.5 Vervreemding door vruchtgebruiker krachtens erfrecht / 586
14.7 Verdeling nalatenschap tussen deelgenoten / 590
14.7.1 Diverse situaties / 590
14.7.2 Causaal verband / 591
14.7.3 Doorschuifregeling / 592
14.7.4 (De)fiscalisering overbedelingsschuld / 595
14.7.5 ‘Verdelingsvruchtgebruik’ / 595

15. Kapitaalverzekering eigen woning en eigenwoningbanksparen / 599
15.1 Inleiding / 599
15.2 Algemene verzekeringsaspecten / 602
15.2.1 Het begrip kapitaalverzekering / 602
15.2.2 Partijen levensverzekeringsovereenkomst / 603
15.2.3 Totstandkoming kapitaalverzekering / 604
15.3 Op 31 december 2012 bestaande overeenkomsten / 605
15.4 Voorwaarden KEW, SEW en BEW / 608
15.4.1 Algemeen / 608
15.4.2 Aflossing eigenwoningschuld; KEW/SEW/BEW-clausule / 609
15.4.3 Jaarlijkse premiebetaling / 611
15.4.4 Bandbreedte-eis / 614
15.4.5 Toegestane uitvoerders / 616
15.4.6 Eenmalige uitkering of deblokkering / 617
15.4.7 Verzekerde personen / 618
15.5 Voordeel uit KEW, SEW of BEW / 618
15.6 Fictieve uitkeringen / 620
15.6.1 Algemeen / 620
15.6.2 Bandbreedte-eis / 623
15.6.3 Looptijd verzekering / 627
15.6.4 Geen verhoging kapitaal of premie/inleg / 628
15.7 Vrijstelling KEW, SEW en BEW / 630
15.7.1 Algemeen / 630
15.7.2 Voorwaarden / 631
15.7.3 Omvang vrijstelling / 635
15.7.4 Formule belast rentebestanddeel / 638
15.7.5 Levenvrijstelling; imputatie / 639
15.7.6 Imperatieve vrijstelling / 640
15.7.7 Voljaarspartners: uitkering toerekenen bij helfte / 641
15.7.8 Overlijden; KEW / 642
15.7.9 Overlijden; SEW en BEW / 645
15.8 Verhuisregeling / 648
15.8.1 Algemeen / 648
15.8.2 Soepele vrijstellingsvoorwaarden / 649
15.8.3 Kapitaalverzekering herleeft als KEW / 650
15.9 Expatregeling / 653
15.9.1 Algemeen / 653
15.9.2 Soepele vrijstellingsvoorwaarden / 655
15.9.3 Uitstel van betaling; conserverende aanslag bij emigratie / 656
15.9.4 Kapitaalverzekering ‘herleeft’ als KEW; remigratie / 657
15.10 Omzetting KEW, SEW of BEW / 661
15.10.1 Geruisloze omzetting; behoud van overgangsrecht / 661
15.10.2 Omzetten in twee soortgelijke producten; splitsing / 662
15.10.3 Nadere voorwaarden geruisloze omzetting KEW / 662
15.11 Aangaan en beëindiging partnerschap / 666
15.11.1 Geruisloze omzetting; behoud van overgangsrecht / 666
15.11.2 Goedkeuringen / 667
15.12 Beperking renteaftrek na gebruik vrijstelling / 668
15.12.1 Aftrekbeperkende maatregel / 668
15.12.2 Uitzonderingen / 670
15.13 Diverse onderwerpen / 676
15.13.1 Kapitaalverzekering in box 3 / 676
15.13.2 Gesplitste verzekeringen / 677
15.13.3 Woonwinkelpand / 677
15.13.4 Faillissement bank en SEW / 678
15.14 Op 31 december 2000 bestaande kapitaalverzekeringen / 678
15.14.1 Vier categorieën / 679
15.14.2 Regels Wet IB 1964 / 679
15.14.3 Overgang naar eigenwoningregeling / 680
15.14.4 Kapitaalverzekeringen in box 3 / 683
15.14.5 Imputatie / 687
15.15 Schenk- en erfbelasting / 690

Bijlage – Wetsartikelnummers / 693

Jurisprudentieregister / 695
Register besluiten, kennisgroepstandpunten en vragen & antwoorden / 715
Lijst van aangehaalde literatuur / 719
Trefwoordenregister / 727