Criminele familienetwerken

Binnen criminele netwerken spelen familiebanden een belangrijke rol, ook in Nederland. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat sommige van deze bredere familienetwerken subculturele en clan-achtige kenmerken hebben. Politie en justitie in Nederland kijken echter nog niet scherp genoeg naar zware misdaad vanuit dit gezichtspunt. Op het eerste oog lijken uit deze gemeenschappen afkomstige criminelen zich niet wezenlijk anders te gedragen, maar diepgaander inzicht is nodig, vooral met het oog op preventie. Dat concluderen onderzoekers van Tilburg University, EMMA – Experts in Media en Maatschappij en van de politie in een verkennende studie op basis van politiedossiers. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het onderzoeksprogramma Politie en Wetenschap.

Opsporingsonderzoeken waarin familienetwerken diepgaand in kaart zijn gebracht, blijken uiterst schaars. Daarnaast bevatten politiedossiers weinig concrete aanwijzingen van gedragsuitingen van criminele individuen of samenwerkingsverbanden, die samenhangen met subculturele of clan-achtige factoren. Daarvan kan dan op basis van die informatie ook geen volledig beeld worden verkregen. Aanvullend onderzoek, bijvoorbeeld analyse van sociale gesprekken of cryptoberichten, is nodig. Daarnaast beperkt privacywetgeving het opbouwen van inzicht in de samenstelling van bredere familienetwerken. Met het oog op mogelijke toekomstige ontwikkelingen, is het cruciaal om goed inzicht te hebben in familiale netwerkstructuren en in eventuele cultuurspecifieke aspecten daarbinnen, en daarover actuele kennis op te bouwen, te behouden en uit te wisselen. Op deze punten kan nog veel winst worden geboekt.

Het onderzoek biedt een genuanceerd beeld van de ingewikkelde samenhang tussen families, clans en criminaliteit. In landen waar de overheid niet goed functioneert, maar ook binnen gemeenschappen in Europese landen die op grotere afstand van de samenleving staan, is de familie – en in het verlengde daarvan de clan – het vertrouwensnetwerk dat bescherming biedt. De familie of de clan biedt ondersteuning aan het welzijn en de financiële positie van gezinnen in moeilijke tijden. De keerzijde kan zijn dat een gesloten parallelle samenleving ontstaat, waarin de eigen normen en waarden voorop staan, met inbegrip van vormen van informele rechtspraak. De onderzoekers zetten echter vraagtekens bij het gebruik van begrippen als ‘clancriminaliteit’ en waarschuwen voor het trekken van snelle en hierdoor kwetsende, mogelijk zelfs stigmatiserende conclusies. Bewustwording is wel belangrijk, gegeven de signalen in omringende landen. Meer nog dan voor de strafrechtelijke opsporing, geldt dat voor preventieve interventies in familienetwerken, vanuit het sociaal domein of de publieke gezondheidszorg.