Nederlands internationaal personen- en familierecht

VOORWOORD V
AFKORTINGEN XVII

1 KERNBEGRIPPEN 1
Th.M. de Boer
1 Kort begrip van het internationaal privaatrecht 1
2 De bronnen van het IPR 4
2.1 Samenloop van verdragen en/of verordeningen 5
2.2 Het toepassingsgebied van verdragen en verordeningen 6
3 De conflictenrechtelijke methode 8
3.1 De verwijzingsmethode 8
3.2 De structuur van verwijzingsregels 10
3.3 Aanknopingsbeginselen 12
4 Internationaal procesrecht 14
4.1 Beginselen van internationaal bevoegdheidsrecht 15
4.2 De rolverdeling tussen rechter en partijen in internationale gevallen 17
5 Nationaliteit en domicilie 20
5.1 Woonplaats en gewone verblijfplaats 20
5.2 Nationaliteit 21
5.2.1 Staatlozen 23
5.2.2 Vluchtelingen 23
5.2.3 Onderdanen van een staat met een meervoudig rechtsstelsel 24
5.2.4 Meervoudige nationaliteit 25

2 ALGEMENE LEERSTUKKEN 27
Th.M. de Boer
1 Indeling van de algemene leerstukken 27
2 Algemene leerstukken met betrekking tot de aanwijzing van de verwijzingscategorie 28
2.1 Kwalificatie in het algemeen 28
2.2 Kwalificatie: procesrecht 29
2.3 Kwalificatie: bewijs 29
2.4 Kwalificatie: verjaring en verval 30
2.5 Kwalificatie: vormkwesties 31
3 Algemene leerstukken met betrekking tot de werkingsomvang van het als toepasselijk aangewezen recht 32
VIII Inhoudsopgave
3.1 Renvoi 33
3.2 De voorvraag 34
4 Excepties en correcties 35
4.1 Voorrangsregels 35
4.2 Openbare orde 37
4.3 Algemene betrokkenheidsexceptie 40
4.4 De fait accompli-exceptie 42
4.5 Aanpassing 43

3 PERSONENRECHT: MINDERJARIGHEID, HANDELINGSBEKWAAMHEID, MEERDERJARIGENBESCHERMING EN NAMENRECHT 45
F. Ibili
1 Inleiding 45
2 Minderjarigheid en handelingsbekwaamheid 45
2.1 Internationale bevoegdheid 46
2.2 Toepasselijk recht 46
3 Meerderjarigenbescherming 48
3.1 Grensoverschrijdende gevallen 50
3.2 Meerderjarigenbescherming volgens het Nederlandse commune recht 51
3.2.1 Internationale bevoegdheid 51
3.2.2 Toepasselijk recht 54
3.2.3 Erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse beschermingsmaatregelen 55
3.3 Meerderjarigenbescherming volgens het Haags verdrag bescherming volwassenen 2000 57
3.3.1 Internationale bevoegdheid 58
3.3.2 Toepasselijk recht 58
3.3.3 Erkenning en tenuitvoerlegging 59
3.3.4 Internationale samenwerking 60
4 Namenrecht 60
4.1 Geslachtsnaam en voornamen van vreemdelingen 62
4.2 Geslachtsnaam en voornamen van Nederlanders 64
4.3 Geen rechtskeuzemogelijkheid 65
4.4 Latere vermelding van de naam volgens het andere nationale recht 65
4.5 Verandering van nationaliteit 66
4.6 Erkenning van in het buitenland vastgestelde of gewijzigde geslachtsnamen en voornamen 66

4 AFSTAMMING 69
L. Strikwerda
1 Inleiding 69
2 Toepasselijk recht 70
2.1 Inleiding 70
2.2 Familierechtelijke betrekkingen door geboorte 72
2.2.1 Gehuwde moeder/geregistreerd partner 72
2.2.2 Ongehuwde moeder 73
2.3 Ontkenning van het ouderschap 74
Inhoudsopgave IX
2.3.1 Gerechtelijke ontkenning 74
2.3.2 Buitengerechtelijke ontkenning 76
2.4 Familierechtelijke betrekkingen door erkenning of gerechtelijke vaststelling van het ouderschap 76
2.4.1 Erkenning van het ouderschap 76
2.4.2 Vernietiging van de erkenning 78
2.4.3 Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap 78
2.5 Familierechtelijke betrekkingen door wettiging 80
2.6 De inhoud van familierechtelijke betrekkingen uit hoofde van afstamming 81
3 Internationale bevoegdheid 82
3.1 Inleiding 82
3.2 Wettelijke regeling 82
3.3 Het Belgisch-Nederlandse Executieverdrag 84
4 Erkenning van buitenlandse rechterlijke beslissingen 85
4.1 Inleiding 85
4.2 Erkenningsvoorwaarden 85
5 Erkenning van in het buitenland tot stand gekomen rechtsfeiten of rechtshandelingen 87
5.1 Rechtsfeiten of rechtshandelingen die zijn neergelegd in een akte 87
5.2 Rechtsfeiten en rechtshandelingen die niet zijn neergelegd in een akte 90

5 HUWELIJK, PERSOONLIJKE BETREKKINGEN TUSSEN ECHTGENOTEN, HUWELIJKSVERMOGENSRECHT 93
M.H. ten Wolde
1 Huwelijk 93
1.2 Huwelijksbevoegdheid en bevoegdheid ambtenaar burgerlijke stand 94
1.3 Huwelijksvoltrekking 95
1.4 Erkenning van in het buitenland voltrokken huwelijken 95
1.5 Overgangsrecht 97
1.6 De geldigheid van het huwelijk als voorvraag 98
2 Persoonlijke betrekkingen tussen echtgenoten 98
2.1 Rechtshandelingen aangegaan door echtgenoten op of na 1 januari 1994 98
2.2 Systematiek van Titel 3 Afdeling 2 99
2.2.1 Persoonlijke rechtsbetrekkingen 99
2.2.2 Hoofdelijke aansprakelijkheid van de echtgenoten voor verbintenissen aangegaan ten behoeve van de huishouding 101
2.2.3 Gezinsbeschermende bepalingen 101
3 Huwelijksvermogensrecht 102
3.1 Algemeen 102
3.2 Conflictregelkalender 103
3.3 Het Haags Huwelijksgevolgenverdrag 1905 104
3.3.1 Materieel en formeel toepassingsgebied 104
3.3.2 Toepasselijk recht 106
3.4 De commune verwijzingsregels in de periode van 23 augustus 1977 tot 1 september 1992 106
3.4.1 Ontwikkeling van het commune internationaal huwelijksvermogensrecht 106
X Inhoudsopgave
3.4.2 De conflictregel in het Chelouche/Van Leer-arrest: orrecties en excepties 108
3.4.3 Nadere analyse van de Chelouche/Van Leer-ladder 110
3.4.4 Huwelijksvermogensregimes met huwelijksvoorwaarden bij aanvang huwelijk 113
3.4.5 Het maken of wijzigen van huwelijksvoorwaarden staande huwelijk 113
3.4.6 Rechtskeuze staande huwelijk 113
3.4.7 Derdenbescherming en publicatie 114
3.5 Het Haags Huwelijksvermogensverdrag 1978 115
3.5.1 Inleiding 115
3.5.2 Het toepassingsgebied van het verdrag 115
3.5.3 De verdragsregeling algemeen 115
3.5.4 Rechtskeuzebevoegdheid 116
3.5.5 De objectieve verwijzingsregel 118
3.5.6 Gemeenschappelijke nationaliteit 120
3.5.7 Veranderlijkheid van het objectief toepasselijke recht 121
3.5.8 Het maken van huwelijksvoorwaarden bij het aangaan van het huwelijk 122
3.5.9 Het maken of wijzigen van huwelijksvoorwaarden staande huwelijk 123
3.5.10 Rechtskeuze staande huwelijk 124
3.5.11 Derdenbescherming en publicatie 124
3.5.12 Verrekening of vergoeding van door ‘Näherberechtigung’ geleden nadeel 125
3.5.13 Pensioenverevening 125
3.5.14 Komend recht: de Verordening Huwelijksvermogensstelsels 126
3.6 Rechtsmacht 128
3.6.1 Bevoegdheid op grond van art. 4 lid 3 of art. 2 Rv 129
3.6.2 Bevoegdheid op grond van de Verordening Huwelijksvermogensstelsels 129
3.7 Erkenning en tenuitvoerlegging 131

6 ONTBINDING VAN HET HUWELIJK 133
A.E. Oderkerk
1 Bevoegdheid van de Nederlandse rechter 133
1.1 Bronnen 133
1.2 Verordening Brussel II-bis 134
1.2.1 Materieel, formeel en temporeel toepassingsgebied 134
1.2.2 De bevoegdheidsregeling 136
1.3 Het commune bevoegdheidsrecht: art. 1-14 Rv 140
2 Toepasselijk recht 141
2.1 Bron 141
2.2 De hoofdregel van art. 10:56 lid 1: Nederlands recht is van toepassing 141
2.3 Art. 10:56 lid 2: rechtskeuze 142
3 Erkenning van buiten het Koninkrijk tot stand gekomen huwelijksontbindingen 144
3.1 Bronnen 144
3.2 Verordening Brussel II-bis 144
3.2.1 Materieel, formeel en temporeel toepassingsgebied 144
3.2.2 De erkenningsregeling 145
3.2.3 Art. 10:57-59 BW 148
Inhoudsopgave XI

7 OUDERLIJKE VERANTWOORDELIJKHEID, KINDERBESCHERMING, KINDERONTVOERING 151
Th.M. de Boer
1 Algemeen 151
1.1 Het begrip ‘ouderlijke verantwoordelijkheid’ 152
1.2 Bronnen 153
1.3 Samenloop 154
2 Bevoegdheid 156
2.1 Bevoegdheid op grond van de Verordening Brussel II-bis 157
2.1.1 De hoofdregel: art. 8 157
2.1.2 Wijziging van het omgangsrecht: art. 9 158
2.1.3 Bevoegdheid na kinderontvoering: art. 10 en 11 159
2.1.4 Prorogatie: art. 12 162
2.1.5 Onbekende gewone verblijfplaats, vluchtelingenkinderen: art. 13 164
2.1.6 Voorlopige en bewarende maatregelen: art. 20 165
2.2 Bevoegdheid op grond van het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 165
2.2.1 De hoofdregel: art. 5 166
2.2.2 Bevoegdheid na kinderontvoering: art. 7 167
2.2.3 Prorogatie: art. 10 168
2.2.4 Spoedeisende en voorlopige maatregelen: art. 11 en 12 169
2.3 Bevoegdheid op grond van het commune internationaal bevoegdheidsrecht: art. 4, 5 en 9 Rv 170
2.4 Litispendentie: art. 13 HKV 1996 en art. 19 lid 2 Brussel II-bis 172
2.5 Verwijzing naar een forum conveniens: art. 8 en 9 HKV 1996 en art. 15 Brussel II-bis 174
2.5.1 Verwijzing volgens het HKV 1996 174
2.5.2 Verwijzing volgens de Verordening Brussel II-bis 176
3 Toepasselijk recht 177
3.1 Uitgangspunt: kwesties van ouderlijke verantwoordelijkheid worden beheerst door de lex fori 178
3.2 Uitzondering: toepassing van buitenlands recht in het belang van het kind (art. 15 lid 2) 178
3.3 Uitzondering: toepassing van het woonplaatsrecht op ex lege-verhoudingen (art. 16) 179
4 Erkenning en tenuitvoerlegging 180
4.1 Erkenning en tenuitvoerlegging op grond van de Verordening Brussel II-bis 181
4.2 Erkenning en tenuitvoerlegging op grond van het HKV 1996 183
4.3 Erkenning en tenuitvoerlegging op grond van het commune IPR 183
5 Kinderontvoering 185
5.1 Procedure 187
5.2 Weigeringsgronden 188
6 Internationale samenwerking 189
6.1 Samenwerking op grond van het HKOV 190
6.2 Samenwerking op grond van Brussel II-bis en het HKV 1996 191
7 Toekomstig recht? 192
7.1 Bevoegdheid 193
7.2 Kinderontvoering 194
XII Inhoudsopgave
7.3 Erkenning en tenuitvoerlegging 195
7.4 Samenwerking tussen nationale autoriteiten 195

8 ALIMENTATIE 197
L.Th.L.G. Pellis
1 Eerste globale inventarisatie van bestaande regelgeving 197
1.1 Art. 10:90 en art. 10:116 BW 197
1.2 Niet alleen conflictenrecht 198
1.3 Internationale en Unierechtelijke regelingen 199
1.3.1 Alimentatieverordening 2008 199
1.3.2 Haags Alimentatieverdrag 2007 199
1.3.3 EVEX II/EET-verordening 200
1.3.4 Enkele ‘oudere’ Haagse executieverdragen 201
1.3.5 Verdrag van New York 1956/Nederlands-Amerikaans Verdrag van 2001 201
1.4 Het commune recht 201
1.5 Belangrijkste consequenties 202
1.6 Plan van behandeling 202
2 (Inter)temporeel recht 203
2.1 Grondslag en doelstelling van de Alimentatieverordening 2008 203
2.2 Het materiële toepassingsgebied van de Alimentatieverordening 2008 204
2.3 Het (inter)temporele toepassingsgebied van de Alimentatieverordening 2008 204
2.3.1 Bevoegdheid 204
2.3.2 Toepasselijk recht 205
2.3.3 Erkenning en tenuitvoerlegging 205
2.3.4 Samenwerking 206
3 Samenloop(problemen) 206
3.1 Samenloop 206
3.2 Samenloop tussen de Alimentatieverordening 2008 en verdragen waarbij EU-lidstaten partij zijn in de betrekkingen tussen de lidstaten 207
3.3 Samenloop tussen de Alimentatieverordening 2008 en verdragen waarbij EU-lidstaten partij zijn in de betrekkingen tussen een lidstaat en een derde staat 207
3.4 Samenloopkwesties in het kader van het Haags Protocol 2007 208
4 De internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter 209
4.1 De Alimentatieverordening 2008 ‒ algemeen 209
4.2 Hoofdregel 211
4.2.1 Alimentatieplichtige en wijziging van beslissing inzake levensonderhoud 212
4.2.2 Het Haags Alimentatieverdrag 2007 213
4.3 Forumkeuze (uitdrukkelijk en stilzwijgend) 213
4.4 Subsidiaire en meer subsidiaire bevoegdheid 214
4.5 Aanhouding, litispendentie en connexiteit 216
4.6 Voorlopige en bewarende maatregelen 217
4.7 Het commune internationaal bevoegdheidsrecht 217
5 Toepasselijk recht 218
5.1 Het Haags Protocol 2007 – algemeen 218
5.2 Materieel en formeel toepassingsgebied 219
Inhoudsopgave XIII
5.3 De algemene hoofdregel 220
5.4 Mogelijke uitzondering 1: echtgenoten en ex-echtgenoten 221
5.5 Mogelijke uitzondering 2: kinderalimentatie e.d. 221
5.6 Verweer zijdens de onderhoudsplichtige 222
5.7 Rechtskeuze 223
5.7.1 Rechtskeuze met het oog op een bepaalde procedure 223
5.7.2 Rechtskeuze ongeacht een bepaalde procedure 224
5.8 Terugbetaling aan overheidsinstanties 225
5.9 Omvang alimentatiestatuut (verjaring, indexering e.d.) 226
5.10 Openbare orde, behoefte en draagkracht 226
5.11 De aan het Haags Protocol 2007 te geven uitleg 227
6 Erkenning en tenuitvoerlegging 227
6.1 De Alimentatieverordening 2008 – algemeen 227
6.2 Erkenning 229
6.2.1 Door het Haags Protocol 2007 gebonden lidstaten 230
6.2.2 Niet door het Haags Protocol 2007 gebonden lidstaten 231
6.2.3 Gemeenschappelijke bepalingen 232
6.3 Uit niet EU-staten afkomstige onderhoudsbeslissingen 232
6.3.1 Het Haags Alimentatieverdrag 2007 232
7 Rechtshulp 235
7.1 De Alimentatieverordening 2008 235
7.2 Het Haags Alimentatieverdrag 2007 236

9 ADOPTIE 237
H. Lenters
1 Inleiding 237
1.1 Te behandelen onderwerpen 237
1.2 Oud-nieuw 239
2 Interlandelijke adoptie uit een verdragsland 239
2.1 Procedure 239
2.2 Certificate of conformity en inschrijving in de Nederlandse basisregistratie personen 241
2.3 Algemeen geldende beginselen 242
3 Interlandelijke adoptie uit een niet-verdragsland (volledige bemiddeling, deelbemiddeling) 243
4 Erkenning van rechtswege van een in het buitenland tot stand gekomen adoptie 244
4.1 Reikwijdte art. 10:108 BW 244
4.2 Er is een ‘tenzij…’ 245
4.3 Weigering Nederlandse overheidsadministratie 246
4.4 Ambtshalve gezinsonderzoek 247
5 Erkenning door de Nederlandse rechter van een in het buitenland tot stand gekomen adoptie (verklaring voor recht ex art. 1:26 BW) 247
5.1 Reikwijdte art. 1:26 BW 247
5.2 Toetsingscriteria 248
5.3 Het overleggen van stukken 249
5.4 Inschrijving in de Nederlandse overheidsadministratie 250
6 Het uitspreken van een adoptie door de Nederlandse rechter, waarbij internationale aspecten aan de orde zijn (art. 1:227-228 BW) 250
6.1 Reikwijdte art. 1:227-228 BW 250
6.2 Toepasselijk recht 251
XIV Inhoudsopgave
6.3 Inschrijving in de Nederlandse overheidsadministratie 253
7 Omzetting van zwakke naar sterke adoptie 254
7.1 Voorkeur voor sterke adoptie 254
7.2 Bevoegdheid en toepasselijk recht 254
7.3 Jurisprudentie 255
8 Gevolgen adoptie 256
8.1 Verdragsadoptie 257
8.1.1 Familierechtelijke betrekking en gezag 257
8.1.2 Nationaliteit 257
8.1.3 Naam 258
8.2 Niet-verdragsadoptie 258
8.2.1 Familierechtelijke betrekking en gezag 258
8.2.2 Nationaliteit 258
8.2.3 Naam 259
8.3 Adoptie naar Nederlands recht 260
8.3.1 Familierechtelijke betrekking en gezag 260
8.3.2 Nationaliteit 260
8.3.3 Naam 260
9 Ongeoorloofde opneming van een buitenlands kind en ‘illegale adoptie’ 261
9.1 Ongeoorloofde opneming en de afweging van de rechter 261
9.2 Jurisprudentie 262

10 GEREGISTREERD PARTNERSCHAP 265
E.N. Frohn
1 Inleiding 265
2 Bevoegdheid van de ambtenaar van de burgerlijke stand 266
3 Het aangaan van een geregistreerd partnerschap in Nederland 267
4 De erkenning in Nederland van een elders aangegaan geregistreerd partnerschap 268
4.1 Hoofdregels 268
4.2 De openbare orde-toets 270
4.3 Voorvraag 271
5 De persoonlijke gevolgen van het geregistreerd partnerschap 272
6 De vermogensrechtelijke gevolgen van het geregistreerd partnerschap 273
6.1 Algemeen 273
6.2 Rechtskeuze 274
6.3 De objectieve verwijzingsregel 275
6.4 Onveranderlijkheid 276
6.5 De gevolgen van het partnerschapsvermogensregime ten aanzien van een rechtsbetrekking tussen een partner en een derde, publicatie, en de bescherming van derden 276
6.6 Verrekening 277
7 De beëindiging van het geregistreerd partnerschap in Nederland 278
7.1 Internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter respectievelijk de Nederlandse ambtenaar van de burgerlijke stand 278
7.2 Toepasselijk recht 279
7.3 Pensioenverevening 281

8 De erkenning van een elders tot stand gekomen beëindiging van het geregistreerd partnerschap 281
8.1 Erkenningsregeling 281
8.2 Openbare orde 282
9 Levensonderhoud 282
10 Komend recht: de Europese Verordening betreffende de vermogensrechtelijke gevolgen van het geregistreerd partnerschap 283

Verkort aangehaalde verordeningen en verdragen 289
Artikelenregister 297
Jurisprudentieregister 317
Zakenregister 333
Serie-overzichten RECHT EN PRAKTIJK 353