Onderwijseditie Bestuursrecht in de sociale rechtsstaat - Band 1

Voorwoord / V
Lijst van gebruikte afkortingen / XXXIII

HOOFDSTUK 1
Bestuursrecht / 1
1.1 Aard en karakterisering / 1
1 Eerste omschrijving / 1
2 Eigen benadering / 2
3 Bestuur. Trias politica / 2
4 Bestuur is (veel) meer dan uitvoering / 3
5 Het algemeen belang / 3
6 Bestuursrecht / 6
7 Legitimerende functie / 6
8 Instrumentele functie / 7
9 Waarborgfunctie / 7
10 Samenhang van en spanning tussen functies / 8
11 Bestuursrecht ziet op bestuur in al zijn facetten / 9
12 Bestuursrecht is niet alleen Awb-recht / 10
1.2 De democratische rechtsstaat / 11
1.2.1 Karakter en inhoud / 11
13 Democratische rechtsstaat als norm / 11
14 Gebondenheid aan het recht / 11
15 Drie dimensies / 12
16 Dimensies en beginselen; spanning / 12
17 Harde kern; optimaliseren / 13
18 Nadere uitwerking van de idee van de democratische rechtsstaat / 13
1.2.2 Uitwerking / 15
1.2.2.1 Democratie / 15
19 Beslissen door algemeen vertegenwoordigende organen; kiesrecht; politieke verantwoordelijkheid; (politieke) burgerschapsrechten; decentralisatie / 15
20 Inspraak / 15
21 Openbaarheid / 16
1.2.2.2 Liberale rechtsstaat / 17
22 Wetmatigheid van bestuur / 17
23 Machtsverdeling / 18
24 Grondrechten / 19
25 Rechterlijke controle / 19
26 Voorlichting / 20
1.2.2.3 Sociale rechtsstaat / 21
27 Algemeen / 21
28 Effectiviteit / 23
29 Doelmatigheid / 24
1.2.3 Betekenis voor het bestuursrecht / 24
30 Algemene betekenis voor het bestuursrecht / 24
31 Betekenis voor de verhouding overheid-samenleving I: primaat van het particulier initiatief / 25
32 Betekenis voor de verhouding overheid-samenleving II: helder onderscheid / 26
33 Discussie / 26
34 Eigen opvatting / 27
35 Gevolgen voor de verhouding overheid-burger. Een ‘wederkerige’ rechtsbetrekking? / 29
1.3 Positie ten opzichte van andere rechtsgebieden / 31
36 Eenheid van recht / 31
37 Samenhang in instrumenteel opzicht / 32
38 Verhouding tot het privaatrecht / 33
39 Drie vragen / 34
40 Principieel verschil / 34
41 Verhouding tot het strafrecht / 35
42 Gradueel verschil / 35
43 Verhouding tot het staatsrecht / 36
44 Verhouding tot het inter- en supranationaal publiekrecht / 37

HOOFDSTUK 2
Structuur en opbouw / 39
2.1 Karakterisering van het bestuursrecht / 39
45 Onderscheidingen / 39
2.2 Algemeen en bijzonder deel / 41
2.2.1 Onderscheid en betekenis / 41
46 Inhoud / 41
47 Belang van het bijzonder deel / 41
2.2.2 Het bijzonder deel / 42
48 Benaderingen / 42
49 Instrumentele benadering / 43
50 Structurerende elementen / 44
51 Een voorbeeld: invoering van betaald parkeren / 45
2.2.3 Het algemeen deel. De Algemene wet bestuursrecht / 47
2.2.3.1 Het algemeen deel / 47
52 Begrip en karakter algemeen deel / 47
2.2.3.2 De Algemene wet bestuursrecht / 48
53 Grondwettelijke opdracht aan de wetgever / 48
54 Vier doelstellingen van de Awb / 49
55 Eerste doelstelling Awb: harmonisatie / 49
56 Vier gradaties van harmonisatie / 51
57 Tweede doelstelling Awb: vereenvoudiging en systematisering / 52
58 Derde doelstelling Awb: codificatie / 53
59 Vierde doelstelling Awb: regeling van onderwerpen die niet in de bijzondere wet kunnen worden geregeld / 53
60 Structuur en toepassingsbereik Awb / 53
61 Karakter Awb: aanbouwwetgeving / 54
62 Perspectief / 55
63 Harmonisatie versus optimale rechtsbedeling / 56
64 De Awb en de burger / 57
65 Juridisering / 57
2.3 Nederlands en Europees bestuursrecht / 60
66 Het begrip ‘Europees bestuursrecht’ / 60
67 EVRM-recht en het bestuursrecht / 62
68 De EU-rechtsorde en het nationaal bestuursrecht; intensieve vervlechting / 63
69 Unierecht en algemeen deel van het bestuursrecht; constitutionalisering / 66
70 Relatie nationaal recht-Unierecht; enkele kenmerken / 68
71 Institutionele en procedurele autonomie; gedeeld bestuur / 68
72 Bestuursrechtelijke verhoudingen; legaliteitsfricties; rechtszekerheid / 70
73 Doorwerkingsinstrumenten / 72

HOOFDSTUK 3
Bestuursorgaan en bestuursbevoegdheid / 75
3.1 Algemeen / 75
74 Centrale begrippen en de Awb / 75
3.2 Bestuursorgaan / 76
75 Bestuursrechtelijke rechtssubjectiviteit / 76
76 Bestuursorgaan / 76
77 A-organen (art. 1:1 lid 1 onder a Awb) / 77
78 B-organen (art. 1:1 lid 1 onder b Awb) / 79
79 Verkrijging van openbaar gezag / 79
80 Bij of krachtens wettelijk voorschrift / 80
81 Strategisch redeneren: de publieke taak / 80
82 Andere vormen van strategisch redeneren / 82
83 Bestuursorgaan ‘voor zover’ / 84
84 De uitzonderingen van art. 1:1 lid 2 Awb / 85
3.3 Bestuursbevoegdheid / 85
3.3.1 Algemeen / 85
85 Bestuursbevoegdheid en openbaar gezag / 85
86 Het begrip ‘bestuursbevoegdheid’ / 86
87 De Awb en het bevoegdheidsbegrip / 87
88 Soorten bestuursbevoegdheid / 87
3.3.2 Bevoegdheidsverkrijging / 88
3.3.2.1 Algemeen / 88
89 In het publiekrecht geen algemene rechtsbevoegdheid / 88
3.3.2.2 Wettelijke grondslag / 88
90 Centrale positie van de wet / 88
91 Het legaliteitsvereiste / 89
92 Discussie / 90
93 Eigen opvatting / 91
94 Het ‘legaliteitsbeginsel’ / 92
95 Een adequate grondslag / 93
3.3.2.3 Manieren van bevoegdheidsverkrijging / 94
96 Attributie, delegatie, mandaat en ongeschreven bevoegdheidsgrondslagen / 94
3.3.2.4 Attributie / 95
97 Algemeen / 95
98 Attributie aan ondergeschikten (art. 10:22 en 10:23 Awb) / 95
3.3.2.5 Mandaat / 96
99 Begrip (art. 10:1 Awb) / 96
100 Grondslag en beperkingen (art. 10:3 lid 1 Awb) / 97
101 Andere beperkingen (art. 10:3 lid 2, 3 en 4 Awb) / 98
102 Mandaat aan niet-ondergeschikten (art. 10:4 Awb) / 99
103 Overige aspecten / 100
104 Schakelbepaling; mandaat en volmacht / 102
105 Gevolgen van gebreken rond mandaat / 102
3.3.2.6 Delegatie / 103
106 Begrip (art. 10:13 Awb) / 103
107 Grondslag (art. 10:15) / 104
108 Overige aspecten / 105
109 Gevolgen van gebreken rond delegatie / 106
3.4 Bestuurlijke beslissingsruimte / 106
3.4.1 Algemeen / 106
110 Bestuurlijke vrijheid; het voorbeeld van een vergunningstelsel / 106
111 Soorten van bestuurlijke vrijheid / 107
112 De structuur van bestuursbevoegdheid; normconditie; beoordelingsfase en besluitfase / 107
3.4.2 Beoordelingsfase / 110
113 Normconditie en objectieve vage begrippen / 110
114 Normconditie en subjectieve vage begrippen / 111
115 Beoordelingsruimte en bestuurlijk oordeel / 112
116 Wetsinterpreterend versus kwalificerend oordeel / 113
117 Beoordelingsruimte versus beoordelingsvrijheid / 114
3.4.3 Besluitfase / 115
118 Beleidsvrijheid / 115
119 Beleidsvrijheid: visies over belangenafweging / 116
120 Beleidsvrijheid is toegekende vrijheid / 116
121 Geen strikte waterscheiding / 117
122 Rechterlijke toetsingsintensiteit als sluitstuk / 118
123 Koerswijzigingen van de bestuursrechter en weg van het model-Duk / 119

HOOFDSTUK 4
Belanghebbende / 123
4.1 Inleiding en algemene aspecten / 123
124 Het belanghebbendebegrip / 123
125 Algemene eisen voor belanghebbendheid / 124
126 Personen en andere entiteiten / 126
4.2 Algemeen belanghebbendebegrip / 127
127 Belang / 127
128 Eigen belang / 128
129 Objectief bepaalbaar belang / 129
130 Actueel belang / 129
131 Persoonlijk belang / 130
132 Persoonlijk belang en gevolgen van enige betekenis / 132
133 Concurrenten / 135
134 Besluiten van algemene strekking / 137
135 Rechtstreeks betrokken belang / 138
136 Afgeleid belang / 139
137 Rechtspraak afgeleid belang / 140
4.3 Bestuursorganen als belanghebbenden / 144
138 Het bestuursorgaan als belanghebbende / 144
139 Belanghebbende, bestuursorgaan en rechtspersoon / 145
140 Bevoegdheids- en taakcriterium / 145
141 Staatsrechtelijke complicaties / 146
142 Art. 1:2 lid 2 Awb een systeemfout? / 147
4.4 Statutair belanghebbenden / 148
143 Rechtspersonen als belanghebbende op grond van hun statutaire belangen / 148
144 Rechtspersoon / 150
145 Tijdstip van oprichting / 150
146 Algemene en collectieve belangen / 151
147 Statutaire doelstelling en ‘in bijzonder’-criterium / 153
148 Opereren binnen de doelstelling / 154
149 Feitelijke werkzaamheden / 155
4.5 Europese en internationale randvoorwaarden / 157
150 Enkele Europese aspecten van het belanghebbendebegrip / 157
151 Internationale aspecten van het belanghebbendebegrip / 159

HOOFDSTUK 5
Bestuurshandelingen / 161
5.1 Indeling van bestuurshandelingen / 161
152 Algemeen / 161
153 Hoofdindeling bestuurshandelingen / 162
154 Rechtshandeling versus feitelijke handeling / 162
155 Feitelijke bestuurshandelingen / 163
156 Privaatrechtelijke bestuurshandelingen / 164
5.2 Besluiten / 165
5.2.1 Algemeen / 165
157 Inleiding en definitie van het besluitbegrip / 165
158 Het schriftelijkheidsvereiste / 167
159 Besluit, bekendmaking en schriftelijkheid / 168
160 Beslissing / 169
5.2.2 Publiekrechtelijke grondslag / 170
5.2.2.1 Geschreven bestuursbevoegdheid, handeling naar burgerlijk recht, publieke taak / 170
161 Publiekrechtelijk / 170
162 Handeling naar burgerlijk recht / 172
163 Het publieke-taakcriterium / 174
5.2.2.2 Zelfstandige besluiten / 177
164 Gemeenschappelijke rechtsbeginselen als publiekrechtelijke grondslag / 177
165 Rechtspraak: het zelfstandig terugvorderingsbesluit / 179
166 Rechtspraak: het zelfstandig schadebesluit / 180
167 Rechtsmacht, connexiteit en rechtsontwikkeling / 181
168 Staatsrechtelijke kritiek / 181
5.2.3 Gericht op rechtsgevolg / 183
5.2.3.1 Algemeen / 183
169 Rechtshandeling / 183
170 Strategisch rechtshandelingbegrip / 184
171 Extern rechtsgevolg; rechtsgevolg ex lege; geen rechtsgevolg / 185
172 Positief en negatief besluitbegrip / 187
173 Onbevoegd genomen besluiten; nietigheid versus vernietigbaarheid / 188
5.2.3.2 Declaratoire besluiten, bestuurlijke rechtsoordelen en reacties op meldingen / 189
174 Declaratoir besluit / 189
175 Bestuurlijke rechtsoordelen; algemeen / 190
176 Rechtsoordeel en ontbrekend rechtsgevolg / 191
177 De rechtspraak over bestuurlijke rechtsoordelen / 191
178 Reacties op meldingen / 193
179 Inlichtingen en mededelingen / 195
5.3 Beschikkingen / 196
5.3.1 Algemeen / 196
180 Het begrip ‘beschikking’ / 196
181 Persoonscriterium / 197
182 Zaakscriterium / 198
183 Samenhang / 198
5.3.2 Voorschriften, beperkingen en voorwaarden / 199
184 Voorschriften / 199
185 Beperkingen / 200
186 Voorwaarden / 200
187 Wettelijke grondslag voor voorschriften, beperkingen en voorwaarden / 201
5.4 Besluiten van algemene strekking / 201
5.4.1 Algemeen / 201
188 Begrip ‘besluit van algemene strekking’ / 201
189 Soorten besluiten van algemene strekking / 202
5.4.2 Algemeen verbindende voorschriften / 203
190 Algemeen / 203
191 Begripsomschrijving / 204
192 Rechtsregel en zelfstandige normstelling; concretisering en uitvoering / 205
193 Visie van de Awb-wetgever / 206
5.4.3 Beleidsregels / 207
194 Algemeen / 207
195 De derde tranche Awb / 208
196 Begrip ‘beleidsregel’ (Awb) / 209
197 Bij besluit vastgesteld / 210
198 Privaatrechtelijke bevoegdheid en beleidsregels / 211
199 Geen algemeen verbindend voorschrift / 212
200 Awb en wettelijke grondslag / 212
201 Algemene regel omtrent belangenafweging, feitenvaststelling of wetsuitleg / 213
202 Bij gebruik bestuursbevoegdheid / 215
203 Bevoegdheid tot beleidsregelgeving; richtlijnen / 215
5.4.4 Plannen / 216
204 Begrip / 216
205 Wettelijke en buitenwettelijke plannen / 219
206 Awb en plannen / 219
5.4.5 Concretiserende besluiten van algemene strekking of bestuurlijke maatregelen / 220
207 Algemeen / 220
208 Concretiserend besluit van algemene strekking versus zaaksgerichte beschikking / 222
209 Concretiserend besluit van algemene strekking versus algemeen verbindend voorschrift / 223
5.4.6 Overige besluiten van algemene strekking / 225
210 Restcategorie / 225

HOOFDSTUK 6
Bestuursrechtelijke rechtsbescherming / 227
6.1 Inleiding / 227
211 Algemeen / 227
212 Het begrip ‘bestuursrechtelijke rechtsbescherming’ / 227
213 Varianten van bestuursrechtelijke rechtsbescherming / 232
214 Het begrip ‘rechtspraak’ / 232
6.2 Bestuursrechtspraak / 233
6.2.1 Algemeen / 233
215 Het begrip ‘bestuursrechtspraak’ / 233
216 Argumenten voor en tegen afzonderlijke bestuursrechtspraak; de randvoorwaarden / 234
217 Het begrip ‘bestuursrechter’ / 235
6.2.2 Het stelsel van bestuursrechtspraak op hoofdlijnen / 238
218 De Grondwet en de bestuursrechtspraak / 238
219 Wat de Grondwet wel regelt / 239
220 Het verbrokkeld stelsel van bestuursrechtspraak; rechtsgangen / 240
221 Verschillende bestuursrechtelijke rechtsgangen, waarvan één ‘algemene’ / 242
6.2.3 De rechtsingang bij de bestuursrechter en de procedure op hoofdlijnen / 244
222 De ‘algemene’ rechtsingang / 244
223 Wettelijke uitzonderingen / 245
224 De procedure bij de bestuursrechter / 246
6.2.4 Aanvullende rechtsbescherming door de burgerlijke rechter / 246
225 Bevoegdheid (art. 112 Gw) / 246
226 Geen rechtsingang bij de bestuursrechter / 248
227 Wel een rechtsingang bij de bestuursrechter / 249
6.3 Bezwaar en administratief beroep / 251
228 Bezwaar / 251
229 Administratief beroep / 251

HOOFDSTUK 7
Normering in het bestuursrecht en algemeen besluitvormingsrecht / 253
7.1 Normering in het bestuursrecht / 253
230 Inleiding / 253
231 Rechter, bronnen van bestuursrecht, normering en rechtsvorming / 254
7.2 Regels en rechtsbeginselen / 255
232 Rechtsbeginselen en rechtsvorming / 255
233 Goed bestuur; een grondrecht op behoorlijk bestuur / 257
7.3 De rechtsbetrekking tussen bestuur en burger / 258
234 Géén wederkerigheid; géén ongeschreven afdwingbare burgerplichten / 258
235 Objectiefrechtelijk karakter van het bestuursrecht / 260
236 De behartiging van het algemeen belang / 262
7.4 Bestuurlijk rechtsverkeer en communicatie tussen bestuur en burger / 263
237 Bijstand en vertegenwoordiging / 263
238 Doorzendplichten en informatieplichten / 265
239 De doorzendplicht van art. 2:3 Awb / 267
240 Geheimhouding / 268
241 Gebruik van de taal in het bestuurlijk verkeer / 268
242 Elektronisch bestuurlijk verkeer / 270
7.5 Algemeen besluitvormingsrecht / 274
7.5.1 Kenmerken en structuur van het besluitvormingsrecht / 274
243 Het besluitvormingsmodel van de Algemene wet bestuursrecht / 274
244 Gelaagde structuur Algemene wet bestuursrecht, algemeen en specifiek besluitvormingsrecht / 275
245 Gevolgen gelaagde structuur / 276
246 Andere handelingen van bestuursorganen; de schakelbepaling / 277
247 Normering van algemeen verbindende voorschriften / 278
248 Normering van overige besluiten van algemene strekking / 279
7.5.2 Voorbereidingsprocedures en coördinatie van besluitvorming / 279
249 Voorbereidingsprocedures / 279
250 De uniforme openbare voorbereidingsprocedure: totstandkoming / 280
251 Kenmerken van de uniforme, openbare voorbereidingsprocedure / 280
252 Samenhangende besluiten; Dienstenwet / 282
253 Informatieregeling en coördinatie van besluitvorming / 283
7.5.3 De aanvraag / 284
254 Het begrip ‘aanvraag’ / 284
255 Eisen aanvraag / 286
256 Weigering gegevensverstrekking / 287
257 Vereenvoudigde afdoening van de aanvraag (buitenbehandelingstelling) / 288
258 Herstelmogelijkheid / 290
259 Beslissing tot buiten behandeling laten / 291
260 Nieuwe en herhaalde aanvraag / 292
261 Toepassing art. 4:6 Awb; nieuwe lijn / 294
262 Herhaalde beschikking en rechtsbescherming; begrip ‘nova’ / 296
263 Europees recht; Kühne & Heitz NV / 297
7.5.4 Beslistermijn en tijdig beslissen / 299
264 Beslistermijn en opschorting beslistermijn / 299
265 Dwangsomregeling / 300
266 Silencio positivo; besluit van rechtswege door verstrijken van de beslistermijn / 302
7.5.5 Bekendmaking / 304
267 Bekendmaking en mededeling / 304
268 Bekendmakingsmethoden / 306
269 Rechtsmiddelverwijzing / 311
7.5.6 Wijziging en intrekking van beschikkingen / 313
270 Wijziging en intrekking van beschikkingen / 313
271 Materiële rechtskracht / 313
272 Wijziging versus intrekking; ex tunc versus ex nunc / 314
273 Gronden voor intrekking; sanctie versus andere gronden / 316
274 Wettelijke grondslag voor intrekking en wijzing; legaliteitsvereiste / 317
275 Intrekking anders dan bij wijze van sanctie / 318
276 Gebonden versus vrije beschikkingen / 320
277 Duurbeschikking en aflopende beschikking / 320
278 Bevoegdheid of plicht? / 322
279 Intrekking en Europees recht / 323

HOOFDSTUK 8
Beginselen van behoorlijk bestuur en wettelijke uitwerkingen / 325
8.1 De ontwikkeling van de beginselen van behoorlijk bestuur / 325
280 Normering van besluiten: wet en algemene beginselen van behoorlijk bestuur / 325
281 Geschiedenis beginselen van behoorlijk bestuur / 326
282 Naoorlogse ontwikkeling / 327
8.2 Algemene leerstukken en indeling / 327
283 Compensatiegedachte en billijkheidsnoties / 327
284 Rechtskarakter en functies van de abbb / 328
285 Een open stelsel van beginselen / 329
286 Evenredigheid, transparantie en dienstbaarheid: een nieuwe wind / 329
287 De beginselen en algemene regels / 331
288 Materiële en formele beginselen van behoorlijk bestuur / 331
289 Indeling abbb in dit hoofdstuk / 332
8.3 De beginselen van behoorlijk bestuur / 332
8.3.1 Zorgvuldigheid, horen en advisering / 332
290 Zorgvuldigheidsbeginsel / 332
291 Ambtshalve onderzoek / 333
292 Informatieplicht aanvrager / 334
293 Wettelijke hoorplichten / 335
294 Hoorplicht art. 4:7 Awb / 336
295 Hoorplicht art. 4:8 Awb / 337
296 Uitzonderingen op de hoorplicht (art. 4:11 Awb) / 337
297 Uitzonderingen op de hoorplicht (art. 4:12 Awb) / 338
298 Advisering; algemeen / 339
299 Adviseur, adviesorgaan en bestuursorgaanbegrip / 341
300 Interne versus externe advisering; contra-expertise / 341
301 Besluitvormingsverantwoordelijkheid en vergewisplicht / 342
302 Differentiatie vergewisplicht / 344
303 Afwijking van een (wettelijk) deskundigenadvies; motivering / 345
304 Adviestermijn; alternatieve advisering / 345
8.3.2 Verbod van vooringenomenheid en fair play / 345
305 Verbod van vooringenomenheid / 345
306 Algemene strekking art. 2:4 Awb / 347
307 Tot het bestuursorgaan behorende of daarvoor werkzame personen / 348
308 Overige rechtspraak / 349
309 Fair-playbeginsel / 351
8.3.3 Specialiteitsbeginsel en belangenafweging / 353
310 Specialiteitsbeginsel en rechtsstaat / 353
311 Grenzen aan de belangenafweging; art. 3:4 lid 1 Awb / 354
312 Publieke versus particuliere, speciale versus vreemde belangen / 355
313 Verbod van détournement de pouvoir / 357
314 Rechtspraak / 358
315 Verbod van détournement de procedure / 359
8.3.4 Belangenafweging, evenredigheidsbeginsel en verbod van willekeur / 359
316 Belangenafweging en evenredigheid / 359
317 Het klassieke verbod van willekeur / 361
318 Van woonruimtevordering Doetinchem tot Kwantumhal Venlo / 361
319 Afnemende betekenis van de marginale toets? / 362
320 Van Kwantumhal Venlo naar het drugspand te Harderwijk: de doorbraak van het evenredigheidsbeginsel / 363
321 Door beleid of wet gebonden bevoegdheden / 365
8.3.5 Formele rechtszekerheid en motivering / 366
322 Formele rechtszekerheids- of duidelijkheidsbeginsel / 366
323 Motiveringsbeginsel / 368
324 Draagkrachtigheid en kenbaarheid van de motivering / 368
325 Tijdstip van motivering / 370
8.3.6 Gelijkheidsbeginsel en non-discriminatie / 370
326 Gelijkheidsbeginsel / 370
327 Nationale, Europese en internationale uitwerkingen van het gelijkheidsbeginsel / 371
328 Rechtspraak / 373
8.3.7 Vertrouwensbeginsel en materiële rechtszekerheid / 375
329 Vertrouwensbeginsel / 375
330 Gerechtvaardigd vertrouwen en belangenafweging / 376
331 Wie kan op welke wijze gerechtvaardigd vertrouwen wekken? / 377
332 Welbewuste standpuntbepaling, bevoegdheid en burgerperspectief / 379
333 Rechtspraak / 381
334 Vertrouwen, schade en dispositie / 383
335 Algemeen belang en belangen van derden / 384
336 Contra-legemwerking vertrouwensbeginsel / 385
337 Doorbraakjurisprudentie / 386
338 Burgerlijke rechter en vertrouwensbescherming / 387
339 Vertrouwen en Europees recht / 389
340 Materieel rechtszekerheidsbeginsel / 392
341 Recht doen aan een opgebouwde rechtspositie / 394

HOOFDSTUK 9
Openbaarheid van bestuur / 397
9.1 Openbaarheid als waarborg / 397
342 Openbaarheid en de wettelijke uitwerking daarvan / 397
343 De Wet open overheid / 399
344 Openbaarheid, bestuurlijke openheid, recht op informatie en transparantie / 399
345 Doelstelling openbaarheidswetgeving / 402
346 Openbaarheid van registers; relatie Woo / 404
347 Archieven / 405
348 Persoonsgegevens / 406
9.2 Toepassing van de wet open overheid / 407
349 De Wet open overheid en andere wetten / 407
350 Woo: bestuursorganen / 408
351 Woo: besluiten / 410
352 Actieve openbaarmaking / 411
353 Openbaarmaking op verzoek / 414
354 De geadresseerde van het openbaarmakingsverzoek / 417
355 Uitzonderingsgronden en uitzonderingen / 420
356 Absolute uitzonderingsgronden / 421
357 Relatieve uitzonderingsgronden / 422
358 Intern beraad; persoonlijke beleidsopvattingen / 424
9.3 Europees openbaarheidsrecht / 427
359 Algemeen / 427
360 Europese toegang tot documenten / 427
361 Verhouding tot nationale Woo; Europese en nationale documenten / 429

HOOFDSTUK 10
Normering van het privaatrechtelijk handelen van het bestuur / 433
10.1 Overheid en privaatrecht / 433
362 Het privaatrechtelijk overheidshandelen / 433
363 Het onderscheid tussen publiek- en privaatrecht; cultuurhistorisch kader / 434
364 Rechtsculturele tradities / 435
10.2 Het overheidsprivaatrecht naar geldend recht / 436
10.2.1 Algemeen / 436
365 Overheidsdeelname aan het vermogensrecht / 436
366 Drie vragen / 438
10.2.2 Toelaatbaarheid / 438
10.2.2.1 Oudere rechtspraak: de gemene rechtsleer en de tweewegenleer / 438
367 De gemene rechtsleer / 438
368 De overheid in twee hoedanigheden? De tweewegenleer / 440
10.2.2.2 Huidig recht: de gemengde rechtsleer en de doorkruisingsleer / 441
369 De gemengde rechtsleer / 441
370 Het Windmill-arrest / 442
371 Toepassing van de doorkruisingsleer / 444
372 Een uitstapje: het arrest Amsterdam/Geschiere / 447
373 Kritiek op de doorkruisingsformule / 449
10.2.3 Toepasselijk recht / 450
374 Naar het arrest Amsterdam/Ikon en daar voorbij / 450
375 De (onvolledige) codificatie in schakelbepalingen / 453
376 Convergentie / 456
377 Binding aan de grondrechten / 457
10.2.4 Rechtsbescherming / 458
378 De bestuursrechter en het primaat van de burgerlijke rechter / 458
379 Rechtspraak bestuursrechter / 459
10.3 Het overheidsprivaatrecht bediscussieerd / 460
10.3.1 Algemeen / 460
380 Overheidsprivaatrecht: het principiële debat / 460
10.3.2 Opvattingen in de literatuur / 461
381 Toelaatbaarheid / 461
382 Toepasselijk recht. Waarborgen / 464
383 De democratische-rechtsstaatidee als universeel uitgangspunt / 465
384 Uitwerking / 467
10.4 Bestuursrechtelijke geldschulden / 468
385 Bestuursrechtelijke geldschulden; publiekrechtelijke normering / 468
386 Toepassingsbereik van de regeling inzake bestuursrechtelijke geldschulden / 469
387 Algemene aspecten; verrekening / 470
388 Verzuim en wettelijke rente; invordering bij dwangbevel / 470
389 Verjaring / 472

HOOFDSTUK 11
Bestuurlijke organisatie / 475
11.1 Inleiding / 475
390 Bestuurlijk organisatierecht en bestuursrecht / 475
11.2 Structurerende elementen / 475
391 Openbare lichamen / 475
392 Openbare lichamen en bestuursorganen / 476
393 Openbare lichamen en rechtspersoonlijkheid / 477
394 Publiekrechtelijke en privaatrechtelijke rechtshandelingen / 478
395 Bevoegdheid tot het verrichten van feitelijke handelingen / 479
11.3 Hoofdstructuur van de bestuurlijke organisatie / 479
11.3.1 Algemeen / 479
396 Algemeen vertegenwoordigende organen en politieke verantwoordelijkheid / 479
11.3.2 Hoofdstructuur van de centrale overheid / 480
397 Belangrijkste organen / 480
398 Regering; Kroon; ministers en staatssecretarissen; ministerraad; minister-president / 480
399 Bestuursbevoegdheid; delegatie en mandaat / 482
400 Bevoegdheid tot het verrichten van privaatrechtelijke rechtshandelingen / 482
11.3.3 Hoofdstructuur van de gemeenten en provincies / 483
401 Belangrijkste organen / 483
402 Bestuursbevoegdheid / 484
403 Delegatie / 486
404 Gesloten stelsel van bevoegdheidsverdeling / 487
405 Mandaat / 487
406 Bevoegdheid tot het verrichten van privaatrechtelijke rechtshandelingen / 488
11.4 Bijzondere organisatievormen / 489
11.4.1 Deconcentratie / 489
407 Begrip / 489
408 Juridische gevolgen; regeling in de Awb / 489
11.4.2 Adviesorganen / 490
409 Begrip / 490
410 Externe adviesorganen als bestuursorgaan / 491
411 Rol en typologie van adviesorganen / 491
412 Regeling in de Algemene wet bestuursrecht / 492
413 Externe adviesorganen bij de centrale overheid / 493
414 Externe adviesorganen bij gemeenten en provincies / 494
11.4.3 Zelfstandige bestuursorganen / 495
415 Begrip / 495
416 Typologie van zelfstandige bestuursorganen / 495
417 Zelfstandige bestuursorganen bij de centrale overheid / 496
418 Tussenvormen tussen deconcentratie en zelfstandige bestuursorganen / 498
419 Zelfstandige bestuursorganen bij gemeenten en provincies / 499
11.4.4 Overige decentrale lichamen / 500
420 Verscheidenheid / 500
421 De BES-eilanden / 501
422 Waterschappen / 503
423 Openbare lichamen in de zin van art. 134 Gw / 504
424 Samenwerking (art. 135 Gw) / 505
11.4.5 Overige instellingen en bedrijven / 506
425 Positie ten opzichte van het openbaar bestuur in enge zin / 506
426 Vormen / 507
427 De voorhangprocedure bij oprichting en deelneming / 509
11.4.6 Medewerking van particulieren aan het bestuur / 509
428 Verscheidenheid / 509
429 Slingerbeweging / 510
11.5 Interbestuurlijk toezicht / 511
11.5.1 Algemeen / 511
430 Begrip / 511
431 Onderdeel van een breed palet / 512
432 Privaatrechtelijke en strafrechtelijke handhaving jegens overheden / 513
11.5.2 Interbestuurlijk toezicht in enge zin / 515
433 Algemeen / 515
434 Preventief toezicht (afd. 10.2.1 Awb) / 515
435 Normering in de Awb / 516
436 Rechtsbescherming bij preventief toezicht / 517
437 Repressief toezicht (afd. 10.2.2 en 10.2.3 Awb) / 518
438 Normering in de Awb / 518
439 Gevolgen van de vernietiging / 519
440 Schorsing / 520
441 Rechtsbescherming bij vernietiging en schorsing / 521
442 ‘Positief’ toezicht / 521
11.5.3 Interbestuurlijk toezicht binnen de centrale overheid / 522
443 Vormen / 522
11.5.4 Toezicht op gemeenten en provincies / 523
444 Sanering specifiek toezicht; ‘revitalisering’ generiek toezicht / 523
445 Preventief toezicht / 523
446 Repressief toezicht / 524
447 ‘Een niet-schriftelijke beslissing, gericht op enig rechtsgevolg’ / 525
448 Accessoire bevoegdheden bij schorsing en vernietiging / 527
449 Rechtsbescherming bij schorsing en vernietiging / 527
450 ‘Positief’ toezicht / 528
451 Ingrijpen bij taakverwaarlozing / 529
452 Bestuursgeschillen / 530

HOOFDSTUK 12
Wetgeving en andere besluiten van algemene strekking / 533
12.1 Inleiding / 533
453 Inleiding: wetgeving en andere besluiten van algemene strekking / 533
454 Wetgeving; wetgeving in formele zin; lagere wetgeving / 533
455 Overige besluiten van algemene strekking / 534
12.2 Wetgevende bevoegdheid / 534
12.2.1 Algemeen / 534
456 Vormen van toekenning van wetgevende bevoegdheid / 534
12.2.2 Wetgevende bevoegdheid bij de centrale overheid / 535
457 Algemeen / 535
458 Wetgeving in formele zin / 535
459 Algemene maatregelen van bestuur / 536
460 Subdelegatie door de regering / 537
461 Ministeriële regelingen / 539
462 Regelingen van zelfstandige bestuursorganen / 539
12.2.3 Wetgevende bevoegdheid bij decentrale overheden / 540
463 Autonome en medebewindsverordeningen / 540
12.3 Juridische kwaliteitseisen voor wetgeving / 541
464 Wetgevingskwaliteit / 541
465 Wetgeving mag niet in strijd komen met rechtsbeginselen / 542
12.4 Democratiewetgeving versus bestuurswetgeving / 543
466 Onderscheid tussen ‘democratiewetgeving’ en ‘bestuurswetgeving’ / 543
467 Bestuurswetgeving: een onmisbaar instrument in de verzorgingsstaat / 544
468 Bestuurswetgeving als probleem; primaat van de wetgever / 545
12.5 Concretiserende besluiten van algemene strekking / 547
469 Concretiserende besluiten van algemene strekking als instrument / 547
470 Concretiserende besluiten van algemene strekking als norm en waarborg / 548
12.6 Beleidsregels / 548
471 Begrip / 548
472 Beleidsregels als instrument / 548
473 Juridische ontwikkeling / 549
474 Bevoegdheid tot het vaststellen van beleidsregels / 550
475 Vormvoorschriften / 552
476 Lichtere motiveringsplicht / 553
477 Binding; inherente afwijkingsbevoegdheid / 553
478 Rechtsbescherming / 555
479 Wijziging en intrekking van beleidsregels / 556
12.7 Richtlijnen / 556
480 Begrip / 556
481 Richtlijnen als instrument / 557
482 Juridische betekenis / 558
483 Bezwaren en alternatieven / 558
12.8 Plannen / 559
12.8.1 Algemeen / 559
484 Begrip ‘plan’ / 559
12.8.2 Plan als instrument / 559
485 Algemeen / 559
486 Belangrijke rol én instrumentele problemen / 560
12.8.3 Plan als rechtsfiguur / 561
487 Algemeen / 561
488 Buitenwettelijke plannen / 561
489 Wettelijke plannen / 562
490 Regeling in de Awb? / 562

HOOFDSTUK 13
Eenzijdig dwingend bestuur / 565
13.1 Uitvoering algemeen / 565
491 Begrip / 565
492 Wisselwerking met wetgeving / 566
493 Opzet van de hoofdstukken 13, 14 en 15 / 566
13.2 Onteigening, voorkeursrechten en geldelijke verplichtingen / 569
13.2.1 Onteigening en voorkeursrechten / 569
494 Algemeen / 569
495 Bevoegdheid / 569
496 Onteigening / 570
497 Voorkeursrechten / 570
498 Gedoogplichten / 571
13.2.2 Belastingen en andere geldelijke verplichtingen / 571
499 Begrip en bevoegdheid / 571
500 Instrumentele betekenis / 572
501 Belastingrecht en bestuursrecht / 573
502 Premies, (andere) heffingen en retributies / 574
13.3 Verboden en geboden / 575
13.3.1 Algemeen / 575
503 Categorieën / 575
504 Bevoegdheid / 575
13.3.2 Verboden en geboden / 575
505 Algemeen / 575
506 Verbods- en gebodsbeschikkingen / 576
13.4 Vergunningen, vrijstellingen, ontheffingen en concessies / 577
507 Algemeen / 577
508 Vergunning in ruime zin / 578
509 Publiekrechtelijke en privaatrechtelijke ‘vergunningen’ / 580
510 Soorten vergunningen / 580
511 De vergunning als instrument / 581
512 Instrumentele voor- en nadelen / 582
513 Deregulering / 583
514 Coördinatie vergunningenbeleid / 585
515 De omgevingsvergunning / 586
516 Beoordeling / 587
517 Voorschriften, beperkingen en voorwaarden / 588
518 Financiële verplichtingen / 590
519 Aanvaardbaarheid van buitenwettelijke voorschriften, beperkingen en voorwaarden / 592
520 Handelen krachtens vergunning: vrijwarende werking / 593
521 Overdraagbaarheid van vergunningen / 595
522 Verdeling van schaarse vergunningen / 596
523 Intrekking en wijziging / 598
524 Concessies / 598
525 De concessie als instrument / 599
526 Rechtskarakter / 600
13.5 Statusverleningen / 601
527 Begrip / 601
528 De statusverlening als instrument / 601
529 Grondslag; voorschriften; intrekking / 602

HOOFDSTUK 14
Presterend bestuur / 603
14.1 Algemeen / 603
530 Vormen / 603
14.2 Subsidies / 604
531 Subsidies als instrument / 604
532 Regeling in Awb / 605
533 Subsidiedefinitie / 608
534 Reikwijdte van de subsidietitel / 611
535 Rechtsvorm; de subsidieovereenkomst / 612
536 Eis van de wettelijke grondslag / 612
537 Gefaseerde besluitvorming / 614
538 Subsidieplafond en begrotingsvoorbehoud / 615
539 Verdeling van schaarse subsidiegelden / 616
540 Weigering en lagere vaststelling / 617
541 Verplichtingen van de ontvanger / 618
542 Intrekking, wijziging, en terugvordering / 619
543 Beëindiging / 622
544 Per boekjaar verstrekte subsidies aan rechtspersonen / 623
545 Overige verstrekkingen en financiële faciliteiten met het oog op activiteiten / 624
546 Prijzen en onderscheidingen / 624
14.3 Uitkeringen / 626
547 Begrip / 626
548 Uitkeringen als instrument / 626
14.4 Onverplichte tegemoetkomingen / 627
549 Begrip / 627
550 Kritiek / 630
551 Naar een wettelijke regeling voor onverplichte tegemoetkomingen? / 631

HOOFDSTUK 15
Overeenkomsten, (andere) privaatrechtelijke middelen en feitelijke middelen / 633
15.1 Overeenkomsten en (andere) privaatrechtelijke middelen / 633
15.1.1 Algemeen / 633
552 Privaatrechtelijke middelen en uitvoering / 633
15.1.2 Overeenkomsten / 634
15.1.2.1 Algemeen / 634
553 Plaats van de overeenkomst / 634
554 Typologie / 634
555 Object doorslaggevend / 636
556 Behandeling / 636
15.1.2.2 Vermogensovereenkomsten / 637
557 Twee vormen / 637
558 Bevoegdheid / 637
559 ‘Beleidsneutrale’ overeenkomsten / 638
560 Beleidsovereenkomsten / 639
561 Beleidsovereenkomsten als instrument / 639
562 Toepasselijk recht en bevoegde rechter / 640
563 Geldigheid. Doorkruisingsleer / 640
564 Wilsgebreken / 641
565 Strijd met de wet, goede zeden of openbare orde / 642
566 Precontractuele fase / 643
567 Algemene voorwaarden / 644
568 Gebondenheid van de overheid / 645
569 Beëindiging / 647
570 Overige leerstukken privaatrecht / 648
571 Eigen opvatting over de beleidsovereenkomst / 648
15.1.2.3 Bevoegdhedenovereenkomsten / 649
572 Begrip / 649
573 Bevoegdhedenovereenkomsten als instrument / 650
574 Bevoegdheid / 651
575 Geldigheidsvereisten / 651
576 Financiële tegenprestatie / 654
577 Toepasselijk recht en bevoegde rechter / 655
578 Gebondenheid van de overheid / 656
579 Beëindiging / 656
580 Eigen opvatting over de bevoegdhedenovereenkomst / 657
15.1.2.4 Enige bijzondere vormen / 658
581 Aanbesteding van werken, leveringen en diensten / 658
582 Gemeenschappelijke regelingen / 659
583 Bestuursakkoorden / 660
584 Subsidie-uitvoeringsovereenkomsten / 661
585 Convenanten / 661
586 Publiek-private samenwerking / 662
15.1.3 Overige privaatrechtelijke middelen / 663
15.1.3.1 Zaakwaarneming door de overheid / 663
587 Algemeen / 663
588 Rechtspraak / 663
15.1.3.2 Onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking / 665
589 Algemene toepasbaarheid van art. 6:203 BW / 665
590 Ongerechtvaardigde verrijking / 666
15.1.4 Publiek domein en de normering van eigendomsrechtelijke handelingen / 667
591 Roerende en onroerende zaken van de overheid / 667
592 Publiek domein; openbare zaken / 668
593 Eigendom met een openbare bestemming / 670
594 Zaken buiten de handel / 671
595 Begrenzing van privaatrechtelijke bevoegdheden door publieke functie / 673
596 Algemeen en bijzonder gebruik van publiek domein / 674
597 Algemeen gebruik; gebruik overeenkomstig de openbare bestemming / 674
598 Functioneel gebonden bijzonder gebruik / 675
599 Niet-functioneel gebonden bijzonder gebruik / 676
15.1.5 Regeling in de Awb? / 678
600 Discussie / 678
15.2 Feitelijke middelen / 680
15.2.1 Algemeen / 680
601 Begrip / 680
602 Juridische en instrumentele relevantie / 680
603 Accessoire en zelfstandige middelen / 681
604 Bevoegdheid / 681
605 Normering en rechtsbescherming / 682
606 Transformatie / 683
607 Te behandelen vormen / 684
15.2.2 Actieve openbaarheid / 684
608 Openbaarheid als instrument / 684
609 Bevoegdheid / 685
610 Beleidsvoorlichting / 686
611 Overige vormen van actieve informatie aan het publiek / 687
612 Uitvoeringsinformatie / 687
15.2.3 Informatieregistratie / 688
613 Algemeen / 688
614 Vormen / 689
615 Algemene Verordening Gegevensbescherming / 690

HOOFDSTUK 16
Bestuurlijke handhaving algemeen / 693
16.1 Algemeen / 693
616 Begrip / 693
617 Besturen en handhaven / 693
618 ‘Politie’ en ‘Justitie’ / 694
16.2 Bestuursrechtelijke handhaving / 695
619 Twee hoofdvormen / 695
620 Toezicht op de naleving / 695
621 Sancties / 695
622 Handhavingstekort / 697
623 Handhaving jegens de overheid / 697
16.3 Handhaving in de Awb / 698
624 Algemeen / 698
625 Bestuursrechtelijke handhaving en besluiten / 699

HOOFDSTUK 17
Toezicht op de naleving / 701
17.1 Algemeen / 701
626 Begrip / 701
627 Toezicht en opsporing / 702
628 Regeling in de Awb / 703
17.2 Toezichthouders / 703
629 Begrip / 703
630 Bevoegdheden van de toezichthouder / 704
631 Specifieke bevoegdheden / 705
632 De medewerkingsplicht en art. 6 EVRM / 707
17.3 Sanctionering en rechtsbescherming / 708
633 Sanctionering van het toezicht / 708
634 Rechtsbescherming / 708
17.4 Toezicht op de naleving jegens de overheid / 709
635 Geen onderscheid / 709

HOOFDSTUK 18
Sancties / 711
18.1 Algemeen / 711
636 Begrip / 711
637 Twee hoofdvormen en een restcategorie / 712
638 Het onderscheid nader bezien. ‘Criminal charge’ / 714
639 Gevolgen van het onderscheid / 716
640 Onrechtmatig verkregen bewijs / 718
641 Toetsing door de rechter / 719
642 Wettelijke grondslag / 720
643 Overtreding en overtreder / 720
644 Beginselplicht tot handhaving / 723
645 Criteria beginselplicht / 724
646 Reikwijdte / 728
647 Gedogen / 729
648 Sancties in de Awb / 732
18.2 Last onder bestuursdwang / 732
649 Begrip en karakter / 732
650 Bevoegdheid / 733
651 Belangenafweging / 735
652 Bekendmaken van de last / 735
653 Tenuitvoerlegging / 737
654 Kostenverhaal / 739
655 Preventief gebruik / 740
656 Instrumentele betekenis / 740
18.3 Last onder dwangsom / 741
657 Begrip en karakter / 741
658 Bevoegdheid / 743
659 Belangenafweging / 743
660 Oplegging van de last / 744
661 Eisen aan de dwangsom / 744
662 Invordering en opheffing / 745
663 Instrumentele betekenis / 746
18.4 Bestuurlijke boete / 747
664 Inleiding / 747
665 Begrip / 749
666 Instrumentele betekenis. Omstreden figuur / 749
667 Strafkarakter. Waarborgen EVRM en IVBPR / 750
668 Bevoegdheid / 752
669 Belangenafweging / 753
670 Onderzoek en boetebesluit / 754
671 Hoogte van de boete. Rechtelijke toetsing. Inning / 755
18.5 Overige bestuurlijke sancties / 757
672 Algemeen / 757
673 Intrekking en wijziging begunstigende beschikking / 758
674 Intrekking en wijziging als bestraffende sanctie / 758
675 Intrekking en wijziging als herstelsanctie / 760
676 Wet Bibob / 761
677 Openbaarmaking van sancties: ‘naming en shaming’ / 762
678 Overige sancties / 763
18.6 Strafrechtelijke en privaatrechtelijke handhaving / 765
18.6.1 Strafrechtelijke handhaving / 765
679 Algemeen / 765
680 OM-afdoening / 766
681 Beleid inzake de keuze tussen bestuurlijke boete en strafrecht / 766
682 Eigen opvatting / 768
18.6.2 Privaatrechtelijke handhaving / 769
683 Private handhaving / 769
684 Privaatrechtelijke handhaving door de overheid / 770
685 Toelaatbaarheid / 771
686 Instrumentele betekenis / 771
687 Discussie. Eigen opvatting / 772
18.7 Cumulatie en samenloop / 774
688 Begrippen / 774
689 Cumulatie zonder samenloop / 775
690 Cumulatie door samenloop / 776

Jurisprudentieregister / 779
Wetsartikelenregister / 839