Een juridisch onderzoek naar de representativiteit van vakbonden in het arbeidsvoorwaardenoverleg

HOOFDSTUK 1
Inleiding / 1
1.1 Een landschap in beweging / 1
1.2 Probleemstelling / 5
1.3 Relevantie / 6
1.4 Enkele begrippen / 10
1.5 Onderzoeksmethode / 11
1.6 Afbakening / 12
1.7 Opzet / 13

HOOFDSTUK 2
Het Nederlandse overlegmodel en het arbeidsvoorwaardenoverleg / 15
2.1 Inleiding / 15
2.2 Het Nederlandse overlegmodel: ontstaansgeschiedenis / 16
2.2.1 Afschaffing gilden en ontstaan van vakverenigingen / 16
2.2.2 De eerste vakbonden / 17
2.2.3 Oprichting van de vakcentrales / 19
2.2.4 Wetgeving ten aanzien van het collectief overleg / 20
2.2.5 De Eerste Wereldoorlog / 21
2.2.6 De Hoge Raad van Arbeid / 22
2.2.7 De Tweede Wereldoorlog / 23
2.2.8 De Stichting van de Arbeid en heroprichting van de vakcentrales / 23
2.2.9 Van centraal geleide loonpolitiek naar sociaal akkoorden / 25
2.2.10 De Sociaal-Economische Raad / 28
2.3 Het arbeidsvoorwaardenoverleg / 29
2.3.1 Inleiding / 29
2.3.2 Overlegstructuur / 29
2.3.3 Van centralisatie naar decentralisatie / 30
2.3.4 Cao-onderwerpen / 36
2.3.5 Zelfstandigen / 38
2.4 Ter afsluiting / 40

HOOFDSTUK 3
Belangenbehartiging en representativiteit: algemeen deel / 43
3.1 Inleiding / 43
3.2 Belangenbehartiging van niet-leden / 43
3.2.1 Financiering / 43
3.2.2 Statutaire doelstellingen / 48
3.2.3 Nieuwe initiatieven / 50
3.2.4 Tussenconclusie / 52
3.3 Representativiteit: een concept en een definitie / 52
3.4 Representativiteit: enkele cijfers en ontwikkelingen / 56
3.4.1 Inleiding / 56
3.4.2 Ledenbestand / 56
3.4.3 Beroepsbevolking / 59
3.4.4 Organisatiegraad / 60
3.5 Representativiteit: relevante criteria in wet- en regelgeving / 64
3.5.1 Inleiding / 64
3.5.2 Wet- en regelgeving / 65
3.5.2.1 VWEU / 65
3.5.2.2 Wet op de Sociaal-Economische Raad en het besluit beleidsregels representativiteit / 69
3.5.2.3 Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds en het Beleidsregels Toetsingskader Wet Bpf 2000 / 73
3.5.2.4 Wet Cao / 75
3.5.2.5 Wet Avv en het Toetsingskader AVV / 76
3.5.2.6 Wet melding collectief ontslag / 79
3.5.2.7 Burgerlijk Wetboek / 81
3.6 Een vluchtige blik over de grens / 83
3.7 Afronding / 85

HOOFDSTUK 4
Grondslagen van de Wet Cao / 89
4.1 Inleiding / 89
4.2 Theorieën over de cao / 90
4.2.1 Aandacht voor de cao in de juridische literatuur / 90
4.2.2 De Vertretungstheorie / 92
4.2.3 De Verbandstheorie / 94
4.2.4 De Vereinbarungstheorie / 95
4.3 De keuze voor de Verbandstheorie / 96
4.3.1 Artikel 1637n BW: een vertaling van de praktijk en literatuur / 96
4.3.2 Het vereiste van rechtspersoonlijkheid / 98
4.3.3 De Wet Cao is een voortzetting van artikel 1637n BW / 100
4.4 De normerende werking van de cao / 101
4.4.1 Inleidende opmerkingen / 101
4.4.2 De draagwijdte van de cao: gebondenheid als leidend beginsel / 101
4.4.2.1 Parlementaire geschiedenis / 102
4.4.2.2 Literatuur / 104
4.4.3 De hegemonie van de cao: de cao modelleert en fatsoeneert / 107
4.4.3.1 Parlementaire geschiedenis / 108
4.4.3.2 Literatuur / 109
4.5 Conclusie / 112

HOOFDSTUK 5
Contractuele binding van ongebonden werknemers / 115
5.1 Inleiding / 115
5.2 Terminologie / 116
5.3 Artikel 14 Wet Cao / 117
5.3.1 Wetsgeschiedenis / 117
5.3.2 Bijzondere effecten / 118
5.3.3 Geen algemene vertegenwoordigingsbevoegdheid / 120
5.3.4 Instemming is een fictie / 121
5.4 Wilsovereenstemming / 122
5.4.1 Inleiding / 122
5.4.2 Het incorporatiebeding / 123
5.4.2.1 Een kwestie van uitleg / 123
5.4.2.2 De grenzen van het incorporatiebeding / 126
5.4.2.3 Samenvatting / 131
5.4.3 Toepassing en stilzwijgende aanvaarding / 131
5.4.3.1 Inleiding / 131
5.4.3.2 Een bestendige lijn? / 132
5.4.3.3 Informatieverplichting / 136
5.4.3.4 Samenvatting / 137
5.4.4 Rechtsgevolgen van de contractuele uitbreiding / 138
5.5 Conclusie / 140

HOOFDSTUK 6
Belangenbehartiging en representativiteit: een analyse van de rechtspraak / 143
6.1 Inleiding / 143
6.2 De belangenbehartiging van niet-leden in het cao-recht / 143
6.3 Representativiteit in de rechtspraak / 149
6.3.1 Inleiding / 149
6.3.2 Statutaire representativiteit of fictieve vertegenwoordiging / 150
6.3.3 Representativiteit en toelating tot het cao-overleg / 153
6.3.4 Representativiteit en het incorporatiebeding / 156
6.4 Criteria omtrent representativiteit in de rechtspraak / 161
6.4.1 Statutaire representativiteit / 161
6.4.2 Cao-overleg / 162
6.4.3 Contractuele binding en representativiteit / 163
6.4.4 Oud recht: Aanbeveling 3.7 en Bulut/Troost / 164
6.4.5 Overzicht gezichtspunten rechtspraak / 168
6.5 Samenvatting en afsluiting van hoofdstukken 4, 5 en 6 / 169

HOOFDSTUK 7
De verbindendverklaring van cao-bepalingen / 173
7.1 Inleiding / 173
7.2 Juridisch kader / 174
7.2.1 Totstandkomingsgeschiedenis Wet Avv: doelen en bezwaren / 174
7.2.2 Voorwaarden en grenzen / 176
7.2.3 Bedenkingen en weigeringsgronden / 177
7.2.4 Rechtsgevolgen / 179
7.3 Collectieve contractsvrijheid en samenloopproblemen / 181
7.3.1 Inleiding / 181
7.3.2 Overlappende werkingssfeer / 182
7.3.3 Samenloop van bedrijfstak- en ondernemings-cao / 184
7.4 Het meerderheidsvereiste / 187
7.5 Algemeen verbindend verklaren van cao’s: stoppen of doorgaan? / 188
7.6 Afronding / 196

HOOFDSTUK 8
De ondernemingsraad en arbeidsvoorwaardenvorming / 199
8.1 Inleiding / 199
8.2 De ondernemingsraad en primaire arbeidsvoorwaarden / 201
8.3 De taakafbakening tussen ondernemingsraad en vakbond / 204
8.3.1 De wettelijke regeling / 204
8.3.2 De ondernemingsraad als onderhandelaar / 205
8.3.3 Taakafbakening in internationaal perspectief / 208
8.3.4 Geen doorwerking van de ondernemingsovereenkomst / 210
8.4 Bindende decentrale afspraken / 211
8.4.1 Algemene opmerkingen / 211
8.4.2 Literatuur / 212
8.4.3 Rechtspraak / 214
8.4.4 Aanbevelingen / 217
8.4.5 De verbindendverklaring van decentrale afspraken / 218
8.5 Conclusie / 221

HOOFDSTUK 9
Naar een robuuste vormgeving van het cao-recht / 223
9.1 Inleiding / 223
9.2 Het vergroten van werknemersbetrokkenheid / 225
9.2.1 Het betrekken van niet-leden / 225
9.2.2 Ledenvoordelen in cao’s / 226
9.2.3 Een verplichte cao-bijdrage en gratis lidmaatschap / 228
9.2.4 Vakbondsverkiezingen of referenda / 231
9.3 De ruime reikwijdte van cao’s en een representativiteitstoets / 235
9.3.1 Inleiding / 235
9.3.2 Internationale dimensie / 237
9.3.3 De beoordeling van de representativiteit van vakorganisaties / 238
9.3.4 De vormgeving van een wettelijke representativiteitstoets / 240
9.3.5 Een representativiteitstoets en het dynamische karakter van incorporatiebedingen / 243
9.3.6 Het incorporatiebeding en de toets van 7:613 BW / 247
9.3.7 Een representativiteitstoets en de verbindendverklaring / 251
9.3.8 Opt-out in het cao-recht / 255
9.4 Samenvatting en conclusie / 259

HOOFDSTUK 10
Afronding / 263
10.1 Beantwoording onderzoeksvraag / 263
10.2 Aanbevelingen / 268
10.3 Toekomstperspectief: een nieuwe uitdaging / 270
Samenvatting / 271
Summary / 281

Literatuurlijst / 289
Jurisprudentieregister / 307
Trefwoordenregister / 311
Lijst van afkortingen / 313