Duurzaam ondernemingsrecht

Woord vooraf V

Hoofdstuk 1 Een kleine tour d’horizon 1
Claartje Bulten
1.1 Inleiding 1
1.2 Wat is duurzaamheid? 3
1.3 De alfabetsoep 4
1.4 Regulering van duurzaamheid 6
1.5 Slotbeschouwing en een P.S. 9

Hoofdstuk 2 De duurzaamheid van de algemene vergadering 11
Rients Abma
2.1 Inleiding 11
2.2 Hoe duurzaam is de algemene vergadering zelf? 11
2.3 Verankering van het onderwerp ‘duurzaamheid’ binnen de algemene vergadering 13
2.3.1 Inleiding 13
2.3.2 Stemming over de duurzaamheidsrapportage 15
2.3.3 Duurzaamheidsonderwerpen als adviserend stempunt 18
2.4 Duurzaamheid van het huidige format van de algemene vergadering 20
2.4.1 Inleiding 20
2.4.2 De stakeholdersvergadering zonder stemrecht 21
2.4.3 De stakeholdersvergadering met stemrecht 23
2.5 Afsluiting 25

Hoofdstuk 3 Duurzaamheid in de code 27
Pauline van der Meer Mohr

Hoofdstuk 4 Duurzaamheid en onzekerheid in het ondernemingsrecht 33
Steven Hijink
4.1 Inleiding 33
4.2 Wat is duurzaam(heid)? 33
4.3 Bronnen van onzekerheid 35
4.4 Menselijk gedrag in tijden van onzekerheid 38
4.5 Het recht als omgevingsfactor voor menselijk gedrag 39
4.6 Een juridiseringsparadox 40
4.7 ESG is key tegenwoordig 43
4.8 Terug naar de mens in de boardroom: een gedragsnorm voor bestuurders en commissarissen 45
4.9 Kritiek op het voorstel van de 25 hoogleraren 46
4.10 De toekomst van de paradox 47

Hoofdstuk 5 Niet-financiële verslaglegging 49
Marco Frikkee

Hoofdstuk 6 Belanghebbenden en/bij duurzaamheid: toegang tot het enquêterecht? 55
Jaron van Bekkum
6.1 Inleiding 55
6.2 Wie zijn de duurzaamheidsbelanghebbenden? 56
6.3 In hoeverre hebben duurzaamheidsbelanghebbenden al een plaats in ons ondernemingsrecht? 57
6.4 Moeten we het enquêterecht openstellen voor duurzaamheidsbelanghebbenden? 59
6.4.1 Inleiding 59
6.4.2 De aard van het enquêterecht 61
6.4.3 Potentiële nadelen 65
6.4.4 Voldoende urgentie? 65
6.4.5 Doorwerking van duurzaamheidsbelangen in het debat bij de Ondernemingskamer 66
6.5 Conclusie 67

Hoofdstuk 7 Fatsoenlijke arbeid in de grensoverschrijdende keten 69
Femke Laagland
7.1 Inleiding 69
7.2 Knelpunten huidige beleid 71
7.2.1 Inleiding 71
7.2.2 Lage deelnemingsgraad 71
7.2.3 Gebrekkig systeem van handhaving 72
7.2.4 Buitenlands toepasselijk recht 73
7.2.5 Rechtsonzekerheid voor bedrijven 74
7.3 Due diligence als juridisch afdwingbare norm in het Nederlandse recht 74
7.4 Convenanten als onderdeel van de beleidsmix 77
7.5 Afronding 78

Hoofdstuk 8 Diversiteit: de juridische ontwikkelingen 81
Mijke Sinninghe Damsté
8.1 Inleiding 81
8.2 De effecten van de streefcijferregeling 82
8.3 Wat valt er te winnen? 84
8.4 Wet ingroeiquotum en streefcijfers 85
8.5 Het ingroeiquotum voor de raden van commissarissen van beursgenoteerde vennootschappen 85
8.6 Het ingroeiquotum niet van toepassing op de raad van bestuur van beursgenoteerde vennootschappen 88
8.7 Monitoring Commissie Corporate Governance Code gaat verder dan wettelijk ingroeiquotum 90
8.8 Het streefcijfer 90
8.9 Effectiviteit van de streefcijferregeling 92
8.10 Conclusie 93

Hoofdstuk 9 Diversiteit: fysieke en medische verschillen 95
Angela Maas

Hoofdstuk 10 Duurzaam en modern NV-recht 103
Martin van Olffen
10.1 Inleiding 103
10.2 Een teen in het badwater. Hoe modern en duurzaam zijn onze ondernemingen? 104
10.2.1 Ontwikkelingen personenvennootschappen 104
10.2.2 Ontwikkelingen coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij 104
10.2.2.1 De coöperatie 104
10.2.2.2 De OWM 105
10.2.2.3 Coöperatie en OWM 105
10.2.3 Ontwikkelingen NV en BV 106
10.2.3.1 Algemeen 106
10.2.3.2 Duurzame relatie met werknemers. Medezeggenschap 108
10.2.3.3 Duurzame relatie met schuldeisers. Bestrijding van misbruik 108
10.2.3.4 Duurzame samenstelling bestuur en raad van commissarissen 108
10.2.3.5 Maatschappelijke onderneming 109
10.2.3.6 Digitalisering 109
10.2.4 Europese duurzaamheidsregelgeving 109
10.3 Purpose van ons ondernemingsrecht 111
10.4 De toestand in de wereld 112
10.5 Waar moeten wij ons op richten? 114
10.5.1 No regret moves 114
10.5.2 Visie op toekomst. Strategische review 114
10.5.3 Implementatie 114

Hoofdstuk 11 Strafrechtelijke sanctionering van niet-duurzaam handelen 117
Daan Doorenbos
11.1 MVO en strafrecht – vrijwilligheid en dwang 117
11.2 Doorwerking van MVO-normen in concrete strafbepalingen 119
11.3 Doorwerking van MVO-normen in een bredere context 121
11.4 Strafrechtelijke aansprakelijkheden in concernverhoudingen 122
11.5 Strafrechtelijke ketenaansprakelijkheid? 126
11.6 Slotsom 128

Hoofdstuk 12 Van goede bedoelingen naar afdwingbare verplichtingen? 129
Gijs Makkink & Barbara Blok
12.1 Inleiding 129
12.2 Wat zijn due-diligenceverplichtingen en waar komen ze vandaan? 130
12.3 Andere middelen ter bevordering van verantwoord ondernemen 132
12.3.1 Inleiding 132
12.3.2 Openbaarmakingsverplichtingen 132
12.3.3 Sleutelen aan de identiteit van of de zeggenschapsverhoudingen binnen de vennootschap 133
12.4 Bestaande due-diligenceverplichtingen 136
12.5 De totstandkoming van het CSDD-voorstel 138
12.6 De inhoud van het CSDD-voorstel 139
12.6.1 Op welke ondernemingen heeft de richtlijn betrekking? 139
12.6.2 Wat behelst de due-diligenceverplichting? 140
12.6.3 Wat zijn negatieve effecten? 141
12.6.4 Waartoe verplicht het CSDD-voorstel in geval van (potentiële) negatieve effecten? 143
12.7 De civielrechtelijke handhaving van de verplichtingen 145
12.7.1 Vormen van civielrechtelijke handhaving 145
12.7.1.1 Vorderingen van belanghebbende partijen tot nakoming van de preventieverplichtingen 145
12.7.1.2 Vorderingen van belanghebbende partijen tot beëindiging van feitelijke negatieve effecten, waaronder vergoeding van schade 145
12.7.1.3 De klachtprocedure 146
12.7.1.4 Vorderingen tot schadevergoeding wegens niet-nakoming 146
12.7.2 Gevolgen voor bestuurders 149
12.7.3 Rechts(on)zekerheid 149
12.7.4 Handhaving via het enquêterecht 151
12.8 Afsluiting 151

Hoofdstuk 13 Discussieverslag 153
13.1 Rondetafeldiscussie 153
13.2 Discussie dag 1 – deel I 157
13.3 Discussie dag 1 – deel II 163
13.4 Discussie dag 2 – deel I 171
13.5 Discussie dag 2 – deel II 178
13.6 Stellingen 182