Stress en trauma bij de politie

Voorwoorden 11
Voorwoord Erik De Soir 11
Voorwoord Patrick Van den Steene 14
Voorwoord Frédéric Daubechies 16

Inleiding 19
1 Stress als optimale spanning… 19
2 “Vroeger hadden we dat allemaal niet nodig! De mensen waren gewoon sterker! Nu hebben ze voor alles een therapeut nodig” 22
3 Waarom moeten we dan nù iets aan (traumatische) stress doen? Politiemannen, geen supermannen! 23
4 Bereid je nu voor, het is later dan je denkt! 25
4.1 Indien je van jezelf vindt dat je goed bestand bent tegen stress, denk dan aan je collega’s! 26
4.2 Wat valt er door crisisopvang te winnen op economisch en/of juridisch vlak? 26
4.3 Je groeit erdoor als mens 29

Hoofdstuk 1. Stress, coping en stressbeheer 31
1.1 Inleiding 31
1.2 Historiek en definities 32
1.3 Evolutie van de definiërende modellen van stress 34
1.3.1 De transactionele conceptualisering van stress (Lazarus) 34
1.3.1.1 De evaluatie 35
1.3.1.2 Het aanpakken (of coping of aanpassingsstrategie) 36
1.3.1.3 De doeltreffendheid van de aanpassingsstrategieën 37
1.3.2 Andere modellen 38
1.3.3 Definities en analysemodellen 38
1.3.4 De verschillende benaderingen 40
1.3.4.1 Het model « vraag – autonomie » in het werk van Karasek 41
1.3.4.2 Het model van onevenwicht: inspanningen versus beloningen van Siegrist 42
1.4 Stress binnen de politiediensten 44
1.4.1 Stress binnen de politiediensten 44
1.4.1.1 Definitie 44
1.4.1.2 Evolutie van stress gedurende de carrière 44
1.4.2 De stressoren binnen het politiemilieu 45
1.4.2.1 De stress te wijten aan de aard van de activiteit 46
1.4.2.2 Werkstress 47
1.4.3 De gevolgen van stress bij agenten 54
1.5 Verdedigingsmechanismen bij agenten ten aanzien van stress 63
1.5.1 De verschillende mechanismen 63
1.5.2 Strategieën gebruikt « on scene » en a posteriori 64
1.5.2.1 Strategieën « on scene » 64
1.5.2.2 Strategieën die a posteriori gebruikt worden 65
1.6 Stresspreventie bij de politiediensten 65
1.6.1 Primaire preventie 65
1.6.1.1 De selectie 66
1.6.1.2 De opleiding 67
1.6.2 Secundaire preventie 69
1.6.2.1 De « immediate » interventie: de defusing of « het lont uit het ontploffingsmechanisme halen » 69
1.6.2.2 « Post-immediate »: de psychologische debriefing 70
1.6.3 Tertiaire preventie 77

Hoofdstuk 2. Psychotraumatologie: van traumatogene gebeurtenis tot psychotrauma 79
2.1 De Posttraumatische Stressstoornis (PTSS): historische beschouwingen 80
2.2 Traumatogene gebeurtenissen, acute stressreacties, posttraumatische symptomen en de posttraumatische stressstoornis 81
2.2.1 Traumatogene gebeurtenissen en traumatogene stress 82
2.2.2 Van traumatogene gebeurtenis tot psychologisch trauma of psychotrauma 84
2.2.3 Het psychologisch trauma volgens Freud 86
2.2.4 De ontmoeting met het “Reële van de dood” (le Réel de la mort) 89
2.2.5 Wanneer is een emotioneel-schokkende gebeurtenis potentieel traumatisch – traumatogeen – voor een politieman? 91
2.3 Traumatogene gebeurtenissen: “on-scene” gedragingen van politiepersoneel 93
2.3.1 Inleidende beschouwingen omtrent de individuele kwetsbaarheid 93
2.3.2 De driehoek van impact: basisconcept en casuïstiek 94
2.3.3 Het verloop van de acute stressreacties 97
2.4 Traumatogene gebeurtenissen: posttraumatische reacties op korte termijn 101
2.5 Traumatogene gebeurtenissen: posttraumatische reacties op lange termijn 106
2.5.1 De posttraumatische stressstoornis als eindtoestand? 106
2.5.2 PTSS: symptomen van herbeleving 107
2.5.3 PTSS: symptomen van vermijding en/of ontkenning 108
2.5.4 PTSS: symptomen van verhoogde prikkelbaarheid en/of opwinding 109
2.6 Besluiten 110

Hoofdstuk 3. Eerste Psychische Hulp bij Ongevallen (EPsyHBO) 113
3.1 Wie is slachtoffer? 113
3.2 Contactname met getroffenen van een traumatogene gebeurtenis 116
3.3 Basisbehoeften bij de getroffenen van een traumatogene gebeurtenis 119
3.3.1 Materiële behoeften 119
3.3.2 Behoefte aan informatie 119
3.4 Eerste Psychologische Hulp bij Ongevallen door toepassing van de ONVEE – principes 120
3.4.1 Onmiddellijkheid 120
3.4.2 Nabijheid 121
3.4.3 Verwachtingen 123
3.4.4 Eenheid 124
3.4.5 Eenvoud 125
3.5 Besluiten 125

Hoofdstuk 4. Gesprekstechnieken voor interventie na een traumatische gebeurtenis: het schokverwerkingsproces als uitgangspunt 127
4.1 Rekening houden met het schokverwerkingsproces? 127
4.2 Fasen van het schokverwerkingsproces 128
4.2.1 De impact: de initiële schok 128
4.2.2 De dialectiek van het psychotrauma: van doorwerking tot integratie 130
4.3 Het individuele opvanggesprek in de acute fase 135
4.3.1 Het individuele ondersteuningsgesprek in tijd en ruimte 135
4.3.2 Het voeren van een individueel ondersteuningsgesprek: basishoudingen 136
4.3.3 Het individueel opvanggesprek: structuur en informatie bieden 137
4.3.4 Het individueel opvangesprek: bijkomende opmerkingen 138
4.3.5 Aandachtspunten voor de individuele eerstelijns hulpverlening: wat te doen? 140
4.3.6 Structuur van het individuele opvanggesprek 141
4.3.7 Enkele tips voor eerstelijns individuele opvang na traumatogene gebeurtenissen 142
4.4 Vroegtijdige interventies na ingrijpende gebeurtenissen 145
4.4.1 De emotionele ventilatiesessie 147
4.4.2 De recuperatiesessie 151
4.4.3 De stabilisatiesessie 152
4.4.4 Partieel besluit over vroegtijdige interventies 156
4.5 Aanpak en nazorg door de ontkoppeling of debriefing van traumatogene stress (Traumatogene Stress Debriefing – TSD) 157
4.5.1 Algemeen 157
4.5.2 Verloop van een traumatogene stress debriefing 157
4.5.3 Gedeeltelijke doelstellingen 158
4.5.4 De opvangers of “debriefers” 159
4.5.5 Praktische schikkingen 160
4.5.6 Samenstelling van de groep 160
4.6 Fasen van de debriefing 162
4.6.1 Evaluatie ter plaatse 162
4.6.2 De eerste ontlading of defusing 162
4.6.3 De volledige stressevaluatie door de traumatogene stress debriefing 163
4.7 Besluit: Leiding na een schokervaring 169
4.7.1 Psychologische groepsdebriefing 169
4.7.2 Identificatie van de leider met de groep 169
4.7.3 Nauwkeurige informatie 169
4.7.4 Rituelen 170
Besluiten 170

Hoofdstuk 5. Traumatogene stress en de leefkern van de politieagent 171
5.1 Het verbergen van stress in de politiepraktijk 172
5.1.1 Cumulatieve stress bouwt zich slechts langzaam op 174
5.1.2 Cumulatieve stress doet zich plots voelen 174
5.2 Politiewerk en stress in de leefkern 175
5.3 Misvattingen over politieagenten 177
5.4 Uitingen van stress in het gezin 178
5.5 Preventieve uitbouw van een sociale mantel 179
5.6 Mantelzorg aan getroffenen van traumatogene stress: Algemene principes om je partner of gezinslid te steunen 180
5.6.1 Moedig een goed gesprek aan 181
5.6.2 Luister écht en veroordeel niet 181
5.6.3 Bevestig je partner in zijn gevoelens 182
5.6.4 Bevestig het vertrouwen dat je in de capaciteiten van je partner hebt 182
5.6.5 Vermijd het geven van de zogenaamde gouden raad of adviezen 182
5.7 Besluiten 184

Hoofdstuk 6. Model voor de preventie, de aanpak en de nazorg bij traumatogene gebeurtenissen in de politiepraktijk 185
6.1 Preventie door anticipatief beheer van traumatogene stress 185
6.1.1 Sensibilisatiefase 190
6.1.2 Planningsfase 190
6.1.3 Voorlichtingsfase: de initiële informatie- en discussiesessies 191
6.1.4 Aanvullende initiatieven 192
6.1.5 Selectie, opleiding en training van crisis respons teams (CRT) 193
6.1.6 Specifieke voorbereiding op traumatogene gebeurtenissen door anticipatief beheer van schokervaringen door CRT 196
6.2 Beheer van traumatogene stress tijdens en na traumatogene gebeurtenissen 197
6.2.1 Het initiëren van de korpsopvang 197
6.2.2 Korpsopvang na een majeure traumatogene gebeurtenis 199
6.2.3 Korpsopvang na inzet met gewond of gedood personeel uit eigen rangen 200
6.3 Structuur van het opvanggesprek of de Traumatogene Stress Debriefing (TSD) na confrontatie met een emotioneelschokkende en/of traumatogene gebeurtenis 201
6.3.1 Eerste opvanggesprek – TSD 1: binnen de 72 Hr post-impact 201
6.3.2 Tweede opvanggesprek – TSD 2 203
6.3.3 Derde opvanggesprek – TSD 3 204
6.4 Beheer van traumatogene stress langere tijd na (3 à 4 maanden) confrontatie met een traumatogene gebeurtenis in de werksituatie 205
6.4.1 Valkuilen voor een “gezonde” doorwerking 205
6.4.2 Doorwerkingsproblemen 206
6.4.3 Gedragsveranderingen 206
6.4.4 Verdere deskundige begeleiding, consultatie en doorverwijzing 207
6.5 Besluiten 207

Bijlage I
Het Studiecentrum voor Stress en Trauma (SCST) 209
De Firefighter & Medical Emergency Stress Teams 211
De dienst Psychologische Ondersteuning voor Intervenanten 216
(API) – service Appui Psychologique aux Intervenants
Het stressteam van de federale politie 220
Bijlage II
Detailanalyse van de Traumatogene Stress Debriefing (TSD) 225
Bijlage III
Fysiologische aspecten van stress 237
Bijlage IV
Individuele Stress Fiche van de Politieagent 243

Bibliografie 247