Recht en duurzame ontwikkeling

Van de redactie 11
Voorwoord 13
prof. mr. H.J. Snijders
Gebruikte afkortingen 15
De rol van het internationale recht bij het bevorderen van duurzame
ontwikkeling 17
prof. mr. N.J. Schrijver
1. Inleiding 17
2. Internationale recht en internationale organisaties: algemeen 18
2.1 Van afbakeningsrecht naar samenwerkingsrecht 18
2.2 Codificatie en progressieve ontwikkeling van recht 19
2.3 Bronnen van internationaal recht inzake duurzame ontwikkeling 19
2.4 Functies van internationale organisaties bij duurzame ontwikkeling 20
3. Internationaal milieurecht: snelle, maar gefragmenteerde ontwikkeling 20
4. De opkomst van ‘duurzame ontwikkeling’ in het recht: een ‘omnibus’-begrip?22
5. Verankering van duurzame ontwikkeling in het internationale recht 25
6. De Zeven Beginselen van Duurzame Ontwikkeling van de International
Law Association 28
7. Slotopmerkingen over de rol van het recht bij duurzame ontwikkeling 29
Internationaal Recht als Faciliterend Instrument voor Duurzaamheid 31
Het Principe van Duurzame Ontwikkeling in Internationale Geschillenbeslechting
mr. dr. F. Baetens
1. Inleiding 31
2. Het Gabcˇíkovo–Nagymaros Project: ecologische noodzaak vs. een redelijk
en billijk deel van de rivier 32
2.1 Feitelijke achtergrond 32
2.2 De uitspraak van het IGH 33
2.3 Relevantie voor de evolutie van het principe van duurzame ontwikkeling 33
3. Shrimp-Turtles: extraterritoriale jurisdictie en uitputbare natuurlijke
hulpbronnen 35
3.1 Feitelijke achtergrond 35
3.2 Beslissing van het WHO Beroepslichaam 35
3.3 Relevantie voor de evolutie van het principe van duurzame ontwikkeling 36
Mordenate congresbundels - Recht en Duurzame Ontwikkeling DRUKKLAAR.indd 5 9/26/2016 5:27:40 PM
Inhoudsopgave
6 Maklu
4. Pulp Mills: een optimaal en rationeel gebruik van een rivier vs. bescherming
van het milieu 37
4.1 Feitelijke achtergrond 37
4.2 De uitspraak van het IGH 37
4.3 Relevantie voor de evolutie van het principe van duurzame
ontwikkeling 37
5. IJzeren Rijn: preventie en beperking van milieuschade bij het reactiveren
van een spoorlijn 39
5.1 Feitelijke achtergrond 39
5.2 Arbitrale uitspraak 39
5.3 Relevantie voor de evolutie van het principe van duurzame
ontwikkeling 40
6. Duurzame ontwikkeling als een mensenrecht voor het Europees Hof
voor de Rechten van de Mens 40
6.1 Aantasting of vernietiging van het milieu als een schending van het
recht op een privé- en gezinsleven 41
6.1.1 López Ostra 41
6.1.2 Giacomelli 42
6.2 Ernstige aantasting van het milieu als een schending van het recht
op leven 42
6.3 Mensenrechten en duurzame ontwikkeling: where next? 43
7. Conclusie 43
Voor het milieu, tegen een internationaal milieuhof 45
Geschillenbeslechting in het internationaal milieurecht
T.D.A. Kluwen & J.J.M van de Beeten
1. Inleiding 45
2. Geschillen in het internationaal milieurecht 46
2.1 Het internationaal milieurecht 46
2.2 Internationaal milieurechtelijke geschillen 48
3. Beslechting van internationale milieugeschillen 49
4. Roep om een internationaal milieuhof 51
5. Argumenten tegen een internationaal milieuhof 54
6. De toekomst van geschillenbeslechting in het internationaal milieurecht 56
7. Conclusie 57
De kruisbestuiving tussen de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen
(Sustainable Development Goals) en het internationaal waterrecht 59
mr. dr. O. Spijkers MA
1. Inleiding 59
2. Proces gecoördineerd door de secretaris-generaal 62
Mordenate congresbundels - Recht en Duurzame Ontwikkeling DRUKKLAAR.indd 6 9/26/2016 5:27:40 PM
Maklu 7
Inhoudsopgave

3. Proces van de Open Werkgroep (OWG) 66
4. Een ‘duurzame’ interpretatie van de grondbeginselen van het internationaal
waterrecht 69
4.1 Geenschadebeginsel 70
4.2 Beginsel van redelijk en billijk gebruik van waterlopen 71
4.3 Beginsel van internationale samenwerking 73
5. De verdere ontwikkeling van de ecosysteembenadering in het internationaal
waterrecht 73
6. Participatie van belanghebbenden in besluitvorming inzake duurzaam
waterbeheer 74
7. Conclusie 75
In der Beschränkung zeigt sich der Meister 77
Milieubescherming door het EHRM
C. Smit
1. Inleiding 77
2. Ontwikkeling van de jurisprudentie: de nalatige overheid 78
2.1 Categorie 1: schendingen van artikel 8 EVRM 78
2.1.1 López Ostra 79
2.1.2 Guerra 80
2.1.3 Hatton 80
2.2 Categorie 2: schendingen van artikel 2 EVRM 81
2.2.1 Öneryildiz 82
2.3 De verhouding tussen artikel 8 en artikel 2 EVRM 82
3. De té actieve overheid? 83
4. Algemene kenmerken van de milieurechtspraak van het EHRM 84
4.1 Wanneer milieuvervuiling de mensenrechten raakt 84
4.2 Belangenafweging door de staat en de rol van de margin of appreciation 85
4.3 Rechten voor burgers onder het EVRM 86
5. Verklaringen voor deze beperkte rechtspraak 87
6. Conclusie 89
Nationale regelingen inzake groenestroomcertificaten en de Europese Unie 91
Over de (on)verenigbaarheid van nationale steun voor groene stroom met de
Europese interne markt
mr. P.L.F. Ribbers
1. Inleiding 91
2. Nationale regelingen inzake groenestroomcertificaten en het vrij verkeer
van goederen 93
2.1 Ålands Vindkraft 93
2.2 Essent Belgium 96
Mordenate congresbundels - Recht en Duurzame Ontwikkeling DRUKKLAAR.indd 7 9/26/2016 5:27:40 PM
Inhoudsopgave
8 Maklu
3. Balans 98
3.1 De door het Hof van Justitie onderscheiden rechtvaardigingsgrond(en) 98
3.2 De toets van het Hof van Justitie aan het evenredigheidsbeginsel 100
4. Nationale regelingen in de vorm van groenestroomcertificaten en (verboden)
staatssteun 101
4.1 Europees kader 102
4.2 Een concrete toets: nationale regelingen in de vorm van
groenestroomcertificaten 103
5. Huidige en toekomstige ontwikkelingen 105
5.1 Consultatie voor een derde Richtlijn voor hernieuwbare energie 106
5.2 Quo vadit (?) 108
De Urgenda-zaak na het Klimaatakkoord 113
prof. mr. A.G. Castermans & S. Goldstein
1. Inleiding 113
2. Klimaatakkoord 114
3. Doorwerking van internationaal recht 116
3.1 Inleiding 116
3.2 Rechtstreekse werking milieuverdragen 117
3.3 Rechtstreekse werking Klimaatakkoord 118
3.4 Verdragsconforme uitleg en toepassing van nationaal recht 119
4. Het Urgenda-vonnis in het licht van het Klimaatakkoord 120
4.1 De meetlat 120
4.2 Presteert Nederland ondermaats? 122
4.3 Aanknopingspunten voor een zorgplicht 123
4.4 Rapportageverplichting 125
5. En nu verder 126
Bestuursrechtelijke handhaving van milieurecht 127
Hoe kunnen u en ik de naleving van milieunormen afdwingen? Simpel. Met
het bestuursrecht!
mr. S.A. Gawronski
1. Inleiding 127
2. Afdwingen van milieunormen – algemeen 129
3. Het bestuursrechtelijk handhavingsverzoek, de theorie 131
4. Juridische problemen uit de praktijk 134
5. Praktische problemen uit de praktijk 135
5.1 Ad a) tijd en geld 135
5.2 Ad b) geen belanghebbenden 136
5.3 Ad c) economische ontwikkelingen versus milieubescherming 136
5.4 Ad d) belangenverstrengeling bevoegd gezag (vaak provincie of
Mordenate congresbundels - Recht en Duurzame Ontwikkeling DRUKKLAAR.indd 8 9/26/2016 5:27:40 PM
Maklu 9
Inhoudsopgave

gemeente) 136
5.5 Ad e) deskundigheid 137
6. Slotbeschouwing 137
“Bias Don’t Kill My Vibe” 139
Nederlands Klimaatbeleid – beleden of belegen?
mr. M.J.W. Timmer en mr. N. van Triet
1. Inleiding 139
1.1 Voorzorgsbeginsel 139
1.2 Opbouw 141
2. Negatieve zijde 141
2.1 Gronings aardgas 141
2.2 Schaliegas 143
2.3 Tussenconclusie 146
2.4 Energieakkoord – sluiting kolencentrales 147
3. Positieve zijde 148
3.1 Verdragen en akkoorden 149
3.2 Urgenda 149
3.3 Duurzame energie 151
3.4 Vlees: een ethisch vraagstuk of het antwoord op klimaatverandering? 152
4. Conclusie 154
Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 155
mr. W.J.L. Calkoen
1. Inleiding 155
2. Supranationale impulsen voor MVO 157
2.1 Algemene initiatieven voor impulsen 157
2.2 Verenigde Naties 158
2.3 The Organisation for Economic Co-Operation and Development
(OECD) 159
2.4 Europa 160
2.5 Recente impulsen voor duurzame ontwikkeling die ook zien op MVO 161
2.5.1 IBA 161
2.5.2 Urgenda 162
2.5.3 De VN Summit voor Duurzame Ontwikkeling 162
2.5.4 De Overeenkomst van Parijs 163
3. Soft law en hard law betreffende MVO in diverse landen 165
3.1 Australië 165
3.2 China 165
3.3 Frankrijk 166
3.4 India 166
Mordenate congresbundels - Recht en Duurzame Ontwikkeling DRUKKLAAR.indd 9 9/26/2016 5:27:40 PM
Inhoudsopgave
10 Maklu
3.5 Indonesië 166
3.6 Luxemburg 167
3.7 Nederland 167
3.8 Spanje 167
3.9 Turkije 167
3.10 Verenigd Koningkrijk 168
3.11 Verenigde Staten van Amerika (VS) 169
3.12 Zwitserland 169
4. Conclusie 170
Falling from cloud nine 173
A critical analysis of self-regulation regarding environmental sustainability in
the financial sector
F.Q. van de Pol & M. Wistuba
1. Introduction 173
2. Self-regulation in the financial sector 174
2.1 Development 174
2.2 Definition 176
2.3 Motivations for adoption 177
2.4 Framework outline 178
3. Examples of self-regulation in the financial sector 179
3.1 Equator Principles 180
3.2 United Nations Environment Programme Finance Initiative 181
3.3 JPMorgan Chase Environmental and Social Policy Framework 183
4. Critical assessment 184
5. Conclusion 186