Leugens en hun detectie

Inleiding 11

1. Wat is een leugen en waarom liegen we? 15
1.1 De biologische benadering 18
1.2 De psychiatrische/psychologische benadering 18
1.3 De economische benadering 25
1.4 De sociaal-psychologische en sociologische benadering 31
1.4.1 Verwachtingen in de sociologie 31
1.4.2 Liegen als noodzakelijk kwaad 34
1.4.3 Sociologische analyses en de ‘deception theory’ 37
1.5 Beschouwing 40

2. Geschiedenis en ontwikkeling van de leugendetectie 43
2.1 De voorgeschiedenis 43
2.2 Ontwikkelingen in de 19 en 20ste eeuw 48
2.3 Ontwikkelingen in de laatste decennia 57
2.3.1 Meten van emotionele processen 57
2.3.2 Meten van cognitieve processen 58
2.3.3 Onderzoeken van het brein 59
2.3.4 Observeren van verbaal gedrag 63
2.3.5 Observeren van vocale kenmerken 65
2.3.6 Observeren van non-verbaal gedrag 67
2.3.7 Multi-modale aanpak 69
2.4 Beschouwing 71

3. Wat gebeurt er als mensen liegen? 73
3.1 Psychofysiologische processen 73
3.1.1 De interactie tussen psychologie en fysiologie 74
3.1.2 Registraties van fysiologische responsen 77
3.1.3 Er is geen specifieke autonome fysiologische respons voor liegen 87
3.2 Psychologische processen 89
3.2.1 Emotionele processen 90
3.2.2 Cognitieve processen 106
3.2.3 Controleprocessen 108
3.2.4 Leugensignalen in diverse culturen 111
3.2.5 Gevolgtrekkingen 115

4. Meten van leugens 119
4.1 Meten van gedrag 119
4.2 Empirisch onderzoek als basis van rechtspsychologisch onderzoek 122
4.3 Experimenteel- versus veldonderzoek 125
4.4 De kwaliteit van rechtspsychologisch leugenonderzoek 137
4.5 Competenties van leugenontmaskeraars 142

5. Non-verbale leugendetectie 149
5.1 Waarnemen van emoties 151
5.2 Soorten emoties 154
5.2.1 Angst 157
5.2.2 Woede 159
5.2.3 Verdriet 162
5.2.4 Verrassing 164
5.2.5 Walging en minachting 166
5.2.6 Vreugde 167
5.2.7 Secundaire of sociale emoties 170
5.3 Lichaamstaal 176
5.3.1 De ogen 176
5.3.2 De mond en ademhaling 181
5.3.3 Het gelaat 182
5.3.4 Het hoofd 183
5.3.5 De schouders 184
5.3.6 De armen en handen 184
5.3.7 De benen en voeten 189
5.3.8 Het ganse lichaam 189
5.3.9 Proximics 193
5.4 Neuro Linguïstisch Programmeren (NLP) en signalen van misleiding 193
5.5 Fouten in de observatie van gedrag in verband met leugens 201
5.5.1 Het Brokaw-risico 201
5.5.2 De Othello-fout 202
5.5.3 Een mogelijke oplossing voor deze twee fouten 203

6. Verbale leugendetectie 205
6.1 Paraverbale aandachtspunten 205
6.1.1 Lengte van de boodschap 205
6.1.2 Pauzes (stiltes) 206
6.1.3 Opgevulde pauzes 209
6.1.4 Stemveranderingen 211
6.1.5 Herhalingen 214
6.1.6 Spraakverstoringen 214
6.2 Wijze waarop de inhoud wordt meegedeeld 216
6.2.1 Criteria gemeenschappelijk met schriftelijke analysemethoden 218
6.2.2 Criteria gebaseerd op drogredenen 219
6.2.3 Criteria in verband met de houding tegenover de verhoorder 224
6.3 Gedragsobservatievragen (BOQ’s) 227
6.3.1 Beschrijving 227
6.3.2 De vragen 228
6.3.3 Toepassing 243

7. Statement Validity Assessment 245
7.1 Ontstaan 245
7.2 Toepassingen 247
7.3 Beschrijving 248
7.3.2 Het gestructureerd interview 250
7.3.3 De inhoudsanalyse 251
7.3.4 De Validity Checklist (VC) 263
7.4 Bespreking van het SVA/CBCA-onderzoek 267
7.5 Voor- en nadelen 274
7.6 Gebruik van SVA/CBCA 278

8. Reality monitoring 281
8.1 Ontstaan 281
8.2 Toepassingen 284
8.3 Bespreking van het RM-onderzoek 287
8.4 Voor- en nadelen 289
8.5 Gebruik van Reality Monitoring 291

9. Scientific content analysis 293
9.1 Ontstaan 293
9.2 Toepassingen 294
9.3 Beschrijving 295
9.4 Het SCAN-verhoor 297
9.4.1 De initiële fase 299
9.4.2 Het bekomen van de pure versie 299
9.4.3 De analyse 304
9.4.4 Het bekomen van een uitgewerkte versie 330
9.4.5 Het gedetailleerd verhoor 331
9.4.6 Het nagesprek 332
9.5 De VIEW-Questionnaire 334
9.6 Bespreking van onderzoeken over SCAN 335
9.7 Voor- en nadelen 347
9.8 Gebruik van SCAN 349

10. Operationele aspecten 353
10.1 Competenties van de leugenaar 353
10.2 Competenties van de leugenontmaskeraar 358
10.3 Verhoortechniek en leugensignalen 368
10.3.1 Instelling van de verhoorder 370
10.3.2 Verhoortactiek 373
10.4 De observatie 385
10.5 Te observeren aandachtspunten 391

11. Nabeschouwing 395

Bibliografie 397
Trefwoordenlijst 457
Beschrijving auteurs 463