Pioniers van efficiëntiedenken

Lijst van gebruikte afkortingen 9

Voorwoord 11

1. Inleiding 15
Efficiency-ingenieurs, de hoofdpersonen van dit boek 20
Het argument van dit boek in het kort 23

2. Ingenieursdenken en de ingenieursmethode 29
Ingenieursdenken 29
De ingenieursmethode 39

3. De opkomst van de efficiëntie-expert 43
Het ‘Progressive Era’, 1890-1920 44
Amerikaanse ingenieurs 48
Frederick Taylor en de opkomst van de efficiëntie-expert 52
Efficiëntie als verheffing 60
Tot besluit 63

4. Technocratie: ingenieurs als leiders 65
De oorsprong van technocratie 66
De opkomst en ondergang van Technocracy Inc. 70
Tot besluit 74

5. De opkomst van sociale ingenieurs 77
De maatschappelijk opmars van de ingenieur 78
Het ‘Rode Delft’, broedplaats van sociale ingenieurs 82
Synthetische technocraten 91
Tot besluit 94

6. De economische vorming van sociale ingenieurs 97
De noodzaak van economische scholing 99
Economisch onderwijs aan de TH Delft 104
Tot besluit 115

7. Taylorisme in Nederland 117
Vroege volgelingen 118
Ingenieurs en taylorisme 123
Accountants, psychotechnici en taylorisme 126
Werkgevers, vakbonden en taylorisme 129
Tot besluit 131

8. Het succes van de rationele methode 133
De werkwijze van efficiency-ingenieurs 137
Tijd- en bewegingsstudies 139
Meer controle, meer efficiency 145
Kritiek op de rationele werkmethode 160
Tot besluit 163

9. Ordening en productivisme 165
Efficiency-ingenieurs en de opkomst van het industriële groot-
bedrijf 168
Productivisme als sociale hervorming 175
Het Socialisatierapport 1920: resultaat van productiviteitsdenken 178
Tot besluit 184

10. De nieuwe maatschappijwetenschap van Technische economie 187
De Vooys en de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de
ingenieur 188
De Vooys over technische economie 195
Het economische principe van nuttig-effectmaximalisatie 198
De afdeling Technische Economie van het KIvI 201
Tot besluit 207

11. De beheersing van de conjunctuur 211
De ontdekking van de conjunctuur 213
De Bosch Kemper en de economische barometer 216
Ingenieurs en de conjunctuur 221
Vos, Tinbergen en het Plan van de Arbeid 227
De ingenieurskunde van de econometrie 231
Tot besluit 238

12. Ingenieurs-economen en rationalisatiewerkloosheid 241
Het machinevraagstuk in Nederland 244
Theo van der Waerden over rationalisatiewerkloosheid 246
‘Falende’ rationalisatie en de roep om controle 249
Spanningsbarometers en modellen 255
Tot besluit 261

13. Jan Goudriaan en de stabilisatie van grondstofprijzen 263
Goudriaan in de jaren ’30 265
Goudriaans economische politiek voor de crisis 267
De ontvangst van Goudriaans plan 272
Goudriaans eenzame strijd 276
Tot besluit 279

14. Planbureaus: de institutionalisering van het
optimaliteitsdenken 281
Efficiënte ruimtelijke planning en de totstandkoming van de RNP 282
Het Centraal Planbureau: technocratie ten top? 297
Strijdende ingenieursvisies op het CPB 301
Optimale volkswelvaart en de magische vijfhoek 305
Tot besluit 311

Epiloog 313

Bibliografie 327

Literatuuropgave 349

Index 351