Rechter worden, rechter zijn

Het boek steunt op twee pijlers:
1. Ontwikkeling van de attitude van de rechter
2. Aanpak en interventies van de rechter in het conflict

De eerste pijler: attitude ontwikkeling

In Rechtstreeks 2012, nr 3 schrijft Maria Ijzermans in het hoofdstuk: De rol van rechterlijke emoties bij het oordelen :

Emotionele luciditeit vereist dat juristen in staat zijn eigen emoties te herkennen, deze vervolgens toe te schrijven aan het juiste object en weten wat het effect van hun emoties is op de eigen oordeelsvorming. In tegenstelling tot de populaire opvatting dat een koelhoofd de beste beslissingen neemt, blijkt juist degene die gedurende de oordeelsvorming emoties met grotere intensiteit beleeft, de beste beslissingen te nemen. Alleen iemand die in staat is om zijn emotionele beleving nauwkeurig en gedifferentieerd te benoemen en het effect van elke emotie op de eigen oordeelsvorming kent, is emotioneel lucide. Pas wanneer juristen in het algemeen en rechters in het bijzonder, emotioneel lucide zijn, kunnen zij het effect van emoties bij de oordeelsvorming reguleren, de emotionele valkuilen vermijden en toch de emotionele kennis benutten.

Je bent emotioneel lucide wanneer je de negatieve effecten van emoties kunt inperken en de positieve effecten kunt bevorderen. Elk oordeel is een emotioneel oordeel en: een emotie bevat een gedachte. Dat maakt het mogelijk invloed op je gedrag uit te oefenen. Bijvoorbeeld: als je ooit door een bij bent gestoken sla je hem de volgende keer van je af. Maar wanneer je tussentijds een documentaire hebt gezien over de belangrijke bijdrage die bijen leveren aan de natuur en ons welzijn, heb je waarschijnlijk niet meer alleen negatieve gevoelens, maar, door gedachtevorming, nu ook positieve en besluit je de vliegenmepper niet te hanteren. Je ziet dus een ontwikkeling plaatsvinden in de wijze waarop jouw gedachten de situatie gaan waarderen.

Dit is het leerstuk van de waarderende gedachten, gebouwd op het herkennen van emoties die wel of niet bij de situatie die je voor je krijgt thuis horen. Welnu de stap die je zo hebt gemaakt gaat over attitude ontwikkeling. Attitude richt zich op drie onderdelen: 1. vorming van gedachten, beïnvloeding van jouw overtuigingen; 2. invloed die je krijgt op jouw emotieregulering; 3. uitwerking van 1 en 2 op jouw gedrag: gedragsverandering. Attitude heeft invloed op de manier waarop beslissingen genomen worden. De rechter heeft aan attitude te werken, daar dient in geïnvesteerd te worden.

De tweede pijler: conflicthantering.

De zittingsaanpak die in het boek een belangrijke plaats in neemt is gebaseerd op de "matrix". De interventies komen voort uit de in het boek beschreven systeemkennis over conflicten: wetmatigheden die zich bij conflicten voordoen en rollen die partijen daarin gaan vervullen. De matrix aanpak sluit aan bij het werken met de hierboven genoemde waarderende gedachten. De fasen in de matrix lopen van feiten naar problemen, van problemen naar doelen en van doelen naar acties. Met name bij problemen en doelen schakel je tussen de zakelijke en emotionele kant van een kwestie. Je probeert partijen vanuit een waarderende gedachte (= ook emotie) te brengen van negatief waarderend naar positief waarderend. Bijvoorbeeld: de moeder zegt: De vader doet niks voor zijn kind, hij maakt geen tijd vrij voor het kind. Kortom: contact tussen vader en kind is volgens haar slecht voor het kind. De moeder is daar boos over.

Op de vraag: Hoe zou je je liever willen voelen ? antwoordt de moeder: Liever zou ik blij zijn, tenminste zou ik rust willen ervaren. Vervolgvraag: Hoe ziet de situatie er uit als er rust is ? Antwoord van de moeder: De vader maakt tijd vrij voor ons kind en komt afspraken die we maken na. De rust is het gevoel waar naar verlangd wordt, de waarderende gedachte leidt tot het positief geformuleerde doel. Dat doel dient nog enigszins verfijnd te worden door aandacht te vragen voor het eigen aandeel van de moeder in de (ontstane) situatie. De vader krijgt vragen die zien op zijn probleem en doel. Daarna kunnen de ouders, als zij elkaars doelen willen ondersteunen, samen, meestal eerst nog onder begeleiding, verder. Dat laatste hangt natuurlijk ook af van de meest passende interventie.

De rechter doorloopt via het aanscherpen van eigen emotionele luciditeit zelf dus een (langduriger) ontwikkeling, die hij / zij tijdens een zitting in sterk verkorte vorm partijen laat doorlopen.

In het boek worden deze ontwikkelingen beschreven. In verdiepte vorm kunnen deze ontwikkelingen zich ook bij mediations voordoen.

Dit boek helpt je jouw weg in professionele ontwikkeling te exploreren en de taal van het conflict te verstaan. Voor de toepassing in de praktijk heb je naast de inhoud ook training nodig. Zo leer je partijen te begeleiden op de weg van destructie en demonisering naar opbouw en humanisering.

'Niet de inhoud van een kwestie maakt zaken complex, het zijn de betrekkingen tussen de mensen die de grootste problemen veroorzaken' - Cees van Leuven