Voorwoord 11
1 Een inleiding over de ethiek
Guy Widdershoven
1.1 Inleiding 15
1.2 Betekenis van ethiek in de gezondheidszorg 15
1.3 Enkele benaderingen in de geschiedenis van de ethiek 16
1.4 Werkwijzen in de ethiek van de gezondheidszorg 22
2 Een inleiding over het recht
Johan Legemaate
2.1 Inleiding 27
2.2 Betekenis en doelstellingen van het recht 27
2.3 Bronnen van recht 28
2.4 Het toepassen van juridische regels 32
3 De arts-patiëntrelatie
Corrette Ploem & Yolande Voskes
3.1 Inleiding 37
3.2 Ethische principes en wet- en regelgeving 39
3.3 Goede zorg en zorgplicht 41
3.4 Rechten van de patiënt 46
3.5 Modellen van de arts-patiëntrelatie 52
3.6 Medisch beroepsgeheim en privacybescherming 54
3.7 Goed patiëntschap 59
3.8 Slotbeschouwing 61
4 De wilsonbekwame patiënt
Kees Blankman & Dick Willems
4.1 Inleiding 67
4.2 Ethische en juridische uitgangspunten 68
4.3 Wat is wils(on)bekwaamheid? 70
4.4 Wilsonbekwaamheid in het recht 71
4.5 Hoe is wilsbekwaamheid te toetsen? 73
4.6 Schriftelijke wilsverklaring 75
4.7 Wilsonbekwaamheid in specifieke situaties 76
4.8 Vertegenwoordiging bij wilsonbekwaamheid 78
4.9 Tot slot 80
5 Zorgverlening aan kinderen en jongeren
Vivianne Dörenberg & Laura Hartman
5.1 Inleiding 85
5.2 Ethische en juridische uitgangspunten 86
5.3 Rechtspositie en vertegenwoordiging 89
5.4 Handelen bij tegengestelde visies op het belang van het kind 94
5.5 Handelen bij zorgen om een kind 102
5.6 Tot slot 106
6 Dwang in de psychiatrie
Brenda Frederiks & Elleke Landeweer
6.1 Inleiding 111
6.2 Ethische en juridische uitgangspunten 113
6.3 De ambulante setting 118
6.4 De intramurale setting 122
6.5 Klachtrecht en toezicht 127
6.6 Tot slot 129
7 Begin van het leven
Sjef Gevers & Suzanne Metselaar
7.1 Inleiding 135
7.2 Ethische en juridische uitgangspunten 136
7.3 Fertiliteit 137
7.4 Vóór de geboorte 146
7.5 Rond de geboorte 155
7.6 Tot slot 158
8 Rond het levenseinde
Johan Legemaate & Guy Widdershoven
8.1 Inleiding 163
8.2 Ethische en juridische uitgangspunten 164
8.3 De toenemende aandacht voor beslissingen rond het levenseinde 166
8.4 Normaal medisch handelen rond het levenseinde 167
8.5 Juridische regels rond levensbeëindiging op verzoek 169
8.6 De morele grondslag van de Nederlandse euthanasiepraktijk 172
8.7 De rol van de schriftelijke wilsverklaring 174
8.8 De relatie tussen euthanasie en palliatieve zorg 176
8.9 Levensbeëindiging zonder verzoek 178
8.10 Tot slot 180
9 Organisatie van zorg
Johan Legemaate & Guy Widdershoven
9.1 Inleiding 185
9.2 Ethische en juridische uitgangspunten 186
9.3 Het zorgstelsel: hoofdlijnen 188
9.4 Marktwerking in de zorg 190
9.5 Gevolgen van marktwerking in de zorg 192
9.6 Keuzen in de zorg 193
9.7 Tot slot 197
10 Kwaliteit van zorg
Johan Legemaate & Froukje Weidema
10.1 Inleiding 201
10.2 Ethische en juridische uitgangspunten 203
10.3 Beroepsbeoefenaren: toegang tot de zorgmarkt, voorbehouden handelingen 204
10.4 Kwaliteitsnormen en -systemen 207
10.5 Een belangrijk kwaliteitsrisico: gebrekkige samenwerking in de zorg 214
10.6 Bevorderen van kwaliteit door moreel beraad 215
10.7 Toezicht op de kwaliteit van zorg 216
10.8 Tot slot 218
11 Omgaan met incidenten en klachten
Johan Legemaate & Guy Widdershoven
11.1 Inleiding 223
11.2 Ethische en juridische uitgangspunten 225
11.3 Toenemend belang van openheid over incidenten en fouten 227
11.4 Beleid gericht op openheid over incidenten 228
11.5 Klachten van patiënten 230
11.6 Tuchtrecht 231
11.7 Schadevergoeding 233
11.8 Strafrecht in de gezondheidszorg 235
11.9 Wat te doen bij een incident (waaronder een fout) of een klacht? 236
11.10 Tot slot 238
12 Orgaandonatie en -transplantatie
Vivianne Dörenberg & Rien Janssens
12.1 Inleiding 243
12.2 Ethische en juridische uitgangspunten 244
12.3 Verschillende beslissystemen 246
12.4 Orgaandonatie bij leven 248
12.5 Huidige regeling van postmortale orgaandonatie 252
12.6 Procedure voor orgaantransplantatie na overlijden 254
12.7 Rol van de nabestaanden 257
12.8 Gerichte postmortale orgaandonatie 260
12.9 Orgaandonatie na euthanasie 261
12.10 Tot slot 262
13 Medisch-wetenschappelijk onderzoek
Rien Janssens & Corrette Ploem
13.1 Inleiding 267
13.2 Ethische en juridische uitgangspunten 269
13.3 Normen voor onderzoek met proefpersonen 274
13.4 Normen voor onderzoek met gegevens 279
13.5 Normen voor onderzoek met lichaamsmateriaal 281
13.6 Wetenschappelijke integriteit en toezicht 284
13.7 Tot slot 286
14 Van genezen naar perfectioneren
Jos Dute & Maartje Schermer
14.1 Inleiding 291
14.2 Ethische en juridische uitgangspunten 292
14.3 Gezondheid tot in de perfectie? 293
14.4 Perfect uiterlijk door cosmetisch ingrijpen? 296
14.5 Naar het verbeteren van de mens? 298
14.6 Cognitieve enhancement 300
14.7 Steeds langer leven? 301
14.8 Kunnen en moeten we dit soort ontwikkelingen reguleren? 303
14.9 Tot slot 306
15 Publieke gezondheidszorg
Jos Dute & Dick Willems
15.1 Inleiding 311
15.2 Wat is publieke gezondheidszorg? 313
15.3 Recht op gezondheid/preventie 315
15.4 Kansen, bedreigingen en dilemma’s binnen de publieke gezondheidszorg 316
15.5 Infectieziektebestrijding 320
15.6 Bevolkingsonderzoek 322
15.7 Gedragsbeïnvloeding 325
15.8 De niet-preventieve publieke gezondheidszorg 327
15.9 Tot slot 329
Lijst van gebruikte afkortingen 333
Register 336
Over de auteurs 341
