1 Inleiding 15
1.1 Massaschade, collectieve afwikkeling en individuele belangen 15
1.2 Het onderzoek: plaatsbepaling en doel 16
1.3 Theoretisch kader: theories of justice en paths to justice 19
1.4 De onderzoeksopzet 23
1.4.1 Centrale onderzoeksvragen, afbakening en vooronderstelling 23
1.4.2 Methoden van onderzoek, kracht en beperkingen 26
1.5 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie van het onderzoek 33
1.6 Leeswijzer 35
2 Literatuurstudie naar belangen van benadeelden 37
2.1 Inleiding 37
2.2 Methode: zoekstrategie, literatuurselectie, systematische analyse en beperkingen 38
2.3 Belangen van benadeelden die hun schade hebben verhaald door individuele procedures 42
2.3.1 Cluster i1: Onderzoek naar belangen van benadeelden bij verhaal van letselschade (door ongevallen van
verschillende aard) 43
2.3.2 Cluster i2: Onderzoek naar belangen van slachtoffers van medische fouten bij het verhaal van hun schade 54
2.3.2.1 Belangen van slachtoffers van een medische fout bij civielrechtelijk schadeverhaal 54
2.3.2.2 Belangen van slachtoffers die een klachtenprocedure doorlopen na een medische fout 66
2.3.2.3 Belangen van slachtoffers bij disclosure na een medische fout 77
2.3.3 Cluster i3: Onderzoek naar belangen van slachtoffers bij verhaal van schade na een strafbaar feit 80
2.3.4 Deelconclusie 84
2.4 Belangen van benadeelden die ter afwikkeling van hun schade collectieve procedures hebben doorlopen 93
2.4.1 Cluster c1: Onderzoek naar belangen van slachtoffers bij de afwikkeling van rampen 94
2.4.2 Cluster c2: onderzoek naar belangen van slachtoffers bij een collectieve afwikkeling van schade ten gevolge van seksueel misbruik in instellingen 98
2.4.3 Cluster c3: Onderzoek naar belangen van slachtoffers bij de afwikkeling van schade middels schadefondsen 109
2.4.4 Deelconclusie 119
3 Empirische studie: belangen van DSB-gedupeerden 127
3.1 Inleiding 127
3.2 Introductie: de DSB-zaak 128
3.3 De onderzoeksopzet en de onderzoeksmethode 128
3.3.1 Selectie van gedupeerden voor de steekproef en het benaderen van slachtoffers 128
3.3.2 Het voorbereiden en afnemen van de interviews 132
3.3.3 Analyse van de data 134
3.4 Uitkomsten interviews met DSB-gedupeerden 135
3.4.1 De steekproef: persoonlijke, feitelijke en sociaaldemografische gegevens deelnemers 135
3.4.2 Door DSB-gedupeerden geleden schade 140
3.4.3 Motieven van DSB-gedupeerden om in actie te komen 142
3.4.3.1 Financiële en immateriële motieven 142
3.4.3.2 Mate van belangrijkheid; de rol van financiële compensatie 145
3.4.3.3 Zelfverwijt en schaamte bij DSB-gedupeerden 146
3.4.3.4 Tussenconclusie 149
3.4.4 Ervaringen in het kader van de afwikkeling 149
3.4.4.1 De rol van de belangenorganisatie 149
3.4.4.2 De rol van de rechtsbijstandverzekeraar 155
3.4.4.3 Communicatie, gehoord worden en serieus genomen worden 159
3.4.4.4 Inzicht in en informatie over afwikkelingstraject 160
3.4.4.5 Angst 162
3.4.4.6 Duur van het afwikkelingstraject 163
3.4.4.7 Hoeveelheid werk voor verkrijgen compensatie 163
3.4.4.8 Missen van een rechterlijk oordeel 164
3.4.4.9 Tussenconclusie 164
3.4.5 Onderdeel zijn van een collectief 165
3.4.5.1 Betekenis en verwachting van onderdeel zijn van een collectief 165
3.4.5.2 Ervaring met onderdeel zijn van een collectief 166
3.4.5.3 Tussenconclusie 168
3.4.6 Tevredenheid over het traject en de bereikte uitkomst 168
3.4.6.1 Tevredenheid over de bereikte uitkomst 168
3.4.6.2 Suggesties ter verbetering 171
3.4.6.3 Overige ervaringen 173
3.4.6.4 Tussenconclusie 174
3.5 Bevindingen tijdens expertmeeting 175
3.5.1 Doel en opzet van de expertmeeting 175
3.5.2 Bevindingen en reflectie op de uitkomsten van de interviews 176
3.5.3 Tussenconclusie 181
3.6 Conclusie 182
3.6.1 Welke belangen hebben benadeelden die gedupeerd zijn door het handelen van DSB? 182
3.6.2 In hoeverre ervaren DSB-gedupeerden dat door de collectieve regeling ter afwikkeling van hun schade
aan deze belangen tegemoet wordt gekomen? 184
4 Empirische studie: belangen van slachtoffers van seksueel misbruik in de R.-K. Kerk 189
4.1 Inleiding 189
4.2 Introductie: het seksueel misbruik in de R.-K. Kerk 190
4.3 De onderzoeksopzet en de onderzoeksmethode 191
4.3.1 Selectie van slachtoffers voor de steekproef en het benaderen van slachtoffers 191
4.3.2 Het voorbereiden en afnemen van de interviews 195
4.3.3 Analyse van de data 198
4.4 Uitkomsten interviews met slachtoffers van misbruik in de RKK 200
4.4.1 De steekproef: persoonlijke gegevens deelnemers en gegevens betreffende hun afwikkeling 200
4.4.2 In actie komen en de motieven om dat te doen 206
4.4.2.1 Naar buiten treden en het starten van een afwikkelingstraject 206
4.4.2.2 Drijfveren om in actie te komen 209
4.4.2.3 Zelfverwijt en schaamte bij de deelnemers 222
4.4.2.4 Verandering van motieven na verloop van tijd 223
4.4.2.5 Tussenconclusie 224
4.4.3 Ervaringen met het afwikkelingstraject 225
4.4.3.1 Erkenning gedurende het traject 226
4.4.3.2 Ervaringen met betrekking tot de verkregen financiële compensatie 229
4.4.3.3 Ervaringen met de houding van de RKK gedurende het traject 233
4.4.3.4 Ervaringen met de klachtencommissie en de zitting in de Meldpunt-procedure 235
4.4.3.5 De compensatieadviseur, mediator en andere ervaringen met Drieluik Herstelbemiddeling 239
4.4.3.6 Ervaringen met personen die (juridische) bijstand verleenden in de trajecten 243
4.4.3.7 Ervaringen met het aanleveren van bewijsstukken en het vaststellen van het compensatiebedrag 247
4.4.3.8 De duur van het traject 251
4.4.3.9 Overige ervaringen met het traject 252
4.4.3.10 Tussenconclusie 256
4.4.4 Onderdeel zijn van een collectief 257
4.4.4.1 Eén van de vele slachtoffers van seksueel misbruik in de RKK zijn 257
4.4.4.2 Contact met andere slachtoffers 260
4.4.4.3 Het gebruik van een categoraal model 262
4.4.4.4 Tussenconclusie 264
4.4.5 Tevredenheid over het traject en de verkregen uitkomst 265
4.4.5.1 Tevredenheid over het doorlopen afwikkelingstraject en de uitkomst 265
4.4.5.2 De bereikte uitkomst en de al dan niet verwezenlijkte drijfveren 268
4.4.5.3 Andere, op het persoonlijke vlak bereikte uitkomsten 276
4.4.5.4 Genoemde verbeterpunten 277
4.4.5.5 Tussenconclusie 277
4.5 Bevindingen tijdens expertmeeting 278
4.5.1 Doel en opzet van de expertmeeting 279
4.5.2 Bevindingen en reflectie op de uitkomsten van de interviews 280
4.5.2.1 Drijfveren om in actie te komen 280
4.5.2.2 Ervaringen met het traject 282
4.5.2.3 Tevredenheid met het afwikkelingstraject 285
4.5.2.4 Overige opmerkingen, ook ten aanzien van mogelijke biases in de steekproef 285
4.5.3 Tussenconclusie 287
4.6 Conclusie 288
4.6.1 Welke belangen hebben slachtoffers van seksueel misbruik in de RKK? 288
4.6.2 In hoeverre ervaren de slachtoffers dat middels het door hen doorlopen collectieve afwikkelingstraject
aan deze belangen tegemoetgekomen wordt? 291
5 Empirische studie: belangen van DES-gedupeerden 295
5.1 Inleiding 295
5.2 Introductie: de DES-zaak 295
5.3 De onderzoeksopzet en de onderzoeksmethode 296
5.3.1 Selectie van gedupeerden voor de steekproef en het benaderen van slachtoffers 296
5.3.2 Het voorbereiden en afnemen van de interviews 300
5.3.3 Analyse van de data 302
5.4 Uitkomsten interviews met DES-gedupeerden 304
5.4.1 De steekproef: persoonlijke gegevens deelnemers en gegevens betreffende hun afwikkeling 304
5.4.2 In actie komen en de motieven om dat te doen 310
5.4.2.1 Het bekend worden van het DES-gebruik en de aanloop naar een afwikkelingstraject 310
5.4.2.2 Drijfveren om in actie te komen 312
5.4.2.3 Verandering van motieven in de loop der tijd 322
5.4.2.4 Tussenconclusie 324
5.4.3 Ervaringen met het juridische traject en de schaderegeling 325
5.4.3.1 Ervaringen met het DES-Centrum 325
5.4.3.2 Het juridische traject tot aan de totstandkoming van het DES-fonds 328
5.4.3.3 Ervaringen met het DES-fonds 329
5.4.3.4 Duur van het traject (bij het DES-fonds) 334
5.4.3.5 Ervaringen met verkregen compensatiebedrag 335
5.4.3.6 Ervaringen met medici 336
5.4.3.7 Overige ervaringen 337
5.4.3.8 Tussenconclusie 338
5.4.4 Onderdeel zijn van een collectief 339
5.4.4.1 Eén van de vele DES-gedupeerden zijn 339
5.4.4.2 Contact met andere DES-gedupeerden 340
5.4.4.3 Verwachtingen van en ervaringen met onderdeel van een collectief zijn 341
5.4.4.4 Werken met een verdeelsleutel 342
5.4.4.5 Tussenconclusie 346
5.4.5 Tevredenheid over het traject en de verkregen uitkomst 347
5.4.5.1 Tevredenheid over het doorlopen afwikkelingstraject en de uitkomst 347
5.4.5.2 De bereikte uitkomst en de al dan niet verwezenlijkte drijfveren 349
5.4.5.3 Genoemde verbeterpunten 353
5.4.5.4 Tussenconclusie 355
5.5 Bevindingen tijdens expertmeeting 355
5.5.1 Doel en opzet van de expertmeeting 356
5.5.2 Bevindingen en reflectie op de uitkomsten van de interviews 357
5.5.2.1 Drijfveren om in actie te komen 357
5.5.2.2 Ervaringen met het traject 359
5.5.2.3 Overige opmerkingen, ook ten aanzien van biases in de steekproef 361
5.5.3 Tussenconclusie 363
5.6 Conclusie 364
5.6.1 Welke belangen hebben DES-gedupeerden? 364
5.6.2 In hoeverre ervaren de DES-gedupeerden dat middels het door hen doorlopen afwikkelingstraject aan hun belangen tegemoetgekomen wordt? 366
6 Analyse van de empirische gegevens en bevindingen 371
6.1 Inleiding 371
6.2 Systematische analyse van de resultaten van de drie empirische studies 371
6.2.1 Methode van systematische analyse 371
6.2.2 Aanleiding en motieven om in actie te komen 372
6.2.3 Ervaringen met het afwikkelingstraject 376
6.2.3.1 Ervaringen met procesactoren 376
6.2.3.2 Ervaringen met de procedure 379
6.2.4 Ervaringen met het onderdeel zijn van een collectief 381
6.2.5 Tevredenheid over traject en uitkomst 384
6.3 De empirische bevindingen in de context van de resultaten van de literatuurstudie 387
6.3.1 Inhoudelijke drijfveren 387
6.3.2 Belangen gedurende het afwikkelingstraject 393
6.3.3 Belangen verbonden aan collectieve afwikkelingstrajecten 396
6.3.4 Factoren van betekenis voor de beleving van de afwikkeling 400
6.4 Conclusie: belangen van benadeelden bij massaschade 403
6.4.1 Uitkomstgerichte belangen bij massaschade 404
6.4.2 Procesbelangen bij massaschade 407
7 Implicaties van de bevindingen voor uitgangspunten, regels'en gangbare praktijken op het terrein van massaschade 411
7.1 Inleiding 411
7.2 Methode van analyserend onderzoek 411
7.2.1 Van empirische bevindingen naar normatieve uitgangspunten en regels: het doel 411
7.2.2 Het empirisch perspectief van de benadeelde en de functies van het aansprakelijkheidsrecht: een gemeenschappelijk kader 412
7.2.3 Een themagewijze aanpak: aansluiting bij theories of justice 413
7.3 Herstelgericht denken bij het afwikkelen van massaschade 415
7.3.1 Restorative justice en de herstelgerichte benadering in het aansprakelijkheidsrecht 415
7.3.2 Herstelgericht denken: aandacht voor erkenning en het therapeutisch motief in collectieve
afwikkelingstrajecten 417
7.3.3 Herstelgericht denken: de betekenis van financiële compensatie in situaties van massaschade 419
7.3.4 Herstelgericht denken: straffen, vergelden en ter verantwoording roepen van de schadeveroorzaker bij
de afwikkeling van massaschade 420
7.3.5 Herstelgericht denken: aandacht voor altruïstische motieven in collectieve afwikkelingstrajecten 424
7.4 Verdeelsleutels bij de afwikkeling van massaschade 427
7.4.1 Distributieve rechtvaardigheid: een eerlijke verdeling van beschikbare middelen 427
7.4.2 Schadeberekening en categorisering bij massaschade: de beleving van benadeelden 428
7.4.3 Van ‘mogelijkheden tot collectivisering’ naar vuistregels voor categorisering van massaschade 430
7.4.4 Een structuur voor de inrichting van verdeelsleutels: compensatie op drie niveaus 434
7.4.5 Individuele compensatie: kiezen tussen compensatieopties 437
7.5 Meepraten, bijstand en informatie en de rol van belangenorganisaties hierbij 441
7.5.1 Procedurele rechtvaardigheid: aandacht voor de weg naar de uitkomst toe 441
7.5.2 Kiezen tussen compensatieopties én procesopties 442
7.5.3 Inspraak over de schaderegeling: rol voor belangenorganisaties en hun achterban 445
7.5.4 Informatievoorziening en bijstand door belangenorganisaties voor (subgroepen van)
benadeelden 447
7.6 Klassieke civielrechtelijke uitgangspunten bij massaschade: een empirische blik vanuit het perspectief van benadeelden 452
7.7 Conclusie: implicaties voor juridische uitgangspunten, regels en praktijken 455
7.7.1 Herstelgericht denken bij de afwikkeling van massaschade 456
7.7.2 Categorisering, schadeberekening en compensatie bij de afwikkeling van massaschade 459
7.7.3 Procesopties, belangenorganisaties, informatie en bijstand bij de afwikkeling van massaschade 461
7.8 Afronding en beschouwende slotopmerkingen 464
Literatuurlijst 467
Overige documentatie 483
Bijlage 1 Samenvatting/waardering onderzoek (‘critical appraisal’) ten behoeve van literatuuronderzoek 487
Bijlage 2 Topiclist DSB-studie 489
Bijlage 3 Interviewschema DSB-studie 493
Bijlage 4 Index DSB-studie 499
Bijlage 5 Deelnemers expertmeeting DSB-studie 501
Bijlage 6 Topiclist RKK-studie 503
Bijlage 7 Interviewschema RKK-studie 505
Bijlage 8 Index RKK-studie 511
Bijlage 9 Deelnemers expertmeeting RKK-studie 513
Bijlage 10 Topiclist DES-studie 515
Bijlage 11 Interviewschema DES-studie 517
Bijlage 12 Index DES-studie 523
Bijlage 13 Deelnemers expertmeeting DES-studie 525
