Beperkt in de keten

Inleiding 13

Deel I Algemene aspecten 17

1 Kenmerken en implicaties van een licht verstandelijke beperking 19
Jacqueline Roos
1.1 Inleiding 19
1.2 Wanneer is er sprake van een licht verstandelijke beperking? 19
1.3 Oorzaken van verstandelijke beperkingen 21
1.4 Gevolgen van een licht verstandelijke beperking 22
1.5 Herkenning van een licht verstandelijke beperking 29
1.6 Risico’s van een licht verstandelijke beperking 31
1.7 Bejegening 35
1.8 Samenvatting 37
Referenties 38

2 Licht verstandelijke beperking en de samenleving 41
Nico Overvest
2.1 Inleiding 41
2.2 De ontwikkeling van de visie op mensen met een (licht) verstandelijke beperking 41
2.3 Visie op een (licht) verstandelijke beperking anno 2016 42
2.4 Problemen voor mensen met een licht verstandelijke beperking 43
2.5 Maatschappelijke ontwikkelingen 44
2.6 Ontwikkelingen in de zorg 46
2.7 Stelselwijziging in de zorg: gemeenten aan zet 47
Referenties 49

3 Licht verstandelijke beperking en crimineel gedrag: samenhang en prevalentie 51
Hendrien Kaal, David Smits en Paula Vrij
3.1 Samenhang tussen IQ en criminaliteit 51
3.2 Samenhang of oorzaak en gevolg? 52
3.3 Prevalentie 56
3.4 Conclusie 59
Referenties 60


4 Adviseren over toerekeningsvatbaarheid bij mensen met een licht verstandelijke beperking 65
Teunis van den Hazel en Hans Kruikemeier
4.1 Inleiding 65
4.2 Toerekeningsvatbaarheid bij mensen met een licht verstandelijke beperking 65
4.3 Een verstandelijke beperking komt zelden alleen 69
4.4 De gevolgen van een licht verstandelijke beperking 70
4.5 Vaststellen van tekort of stoornis, methodologische problemen 74
4.6 Een ontwikkelingspsychologische benadering in de forensische analyse 75
4.7 Een orthopedagogische benadering 77
4.8 Samenvatting 79
Referenties 80

Deel II Schakels in de strafrechtsketen 83

5 Politie 85
Xavier Moonen en Imke Rispens
5.1 Inleiding: de politie en mensen met een licht verstandelijke beperking 85
5.2 Getuigenverhoor algemeen 85
5.3 Problemen getuigenverhoor algemeen 86
5.4 Verdachtenverhoor algemeen 87
5.5 Problemen verdachtenverhoor algemeen 87
5.6 Verhoor kwetsbare personen: eisen en procedures 89
5.7 Beïnvloeding van waarheidsvinding door gesprekken met mensen met een licht verstandelijke beperking vóór het politieverhoor 90
5.8 Valkuilen bij het verhoren van mensen met een licht verstandelijke beperking 91
5.9 Samenwerking van politie met (keten)partners 94
5.10 Tips voor het verhoor van mensen met een licht verstandelijke beperking 95
5.11 Opleidingen van de politie op het gebied van mensen met een licht verstandelijke beperking 97
Referenties 98

6 Advocatuur en de cliënt met een licht verstandelijke beperking 101
Eva Huls en Marije Jeltes
6.1 Inleiding 101
6.2 Overdracht van informatie 101
6.3 Bejegening 103
6.4 Effectieve rechtsbijstand 106
6.5 Nazorg 111

6.6 Aandachtspunten voor de komende periode 112
Referenties 113

7 De omgang van de Raad voor de Kinderbescherming met jongeren met een licht verstandelijke beperking 115
Anja Frowijn, Dot van Benthem en Meta Kuipers
7.1 Inleiding 115
7.2 Taak en rol Raad voor de Kinderbescherming 115
7.3 Visie van de RvdK op aanpak jeugdcriminaliteit: de pedagogische invalshoek 116
7.4 De uitvoeringspraktijk van de RvdK in jeugdstrafzaken 117
7.5 Opvattingen over huidige situatie en doelstellingen voor de komende tijd 127
Referenties 129

8 De Halt-straf en jongeren met een licht verstandelijke beperking 131
Caren Snikkers, Arina Kruithof en Rob Kievitsbosch
8.1 Wat doet Halt? 131
8.2 Samenwerking en kennisdeling 133
8.3 Halt in de keten 134
8.4 Leren en herhaling voorkomen 134
8.5 Jongeren met een licht verstandelijke beperking en Halt 135
8.6 Focus op karakteristieken van de doelgroep 137
Referenties 139

9 Cliënten met een licht verstandelijke beperking en de (jeugd)reclassering 141
Patricia Bakker, Ruudje Kea en Alexandra Doukakis
9.1 Introductie 141
9.2 Cliënten met een licht verstandelijke beperking bij de reclassering 142
9.3 Jeugd- en volwassenenreclassering en het strafrechtelijk kader 143
9.4 Methodische onderbouwing 144
9.5 Screening en toewijzing 145
9.6 Risicotaxatie en plan van aanpak 146
9.7 Begeleiding en toezichtfase 149
9.8 Ontwikkelingen en hoe nu verder? 151
9.9 Tot slot 152
Referenties 153

10 Het jeugdstrafrecht en jeugdigen met een licht verstandelijke beperking: ‘Ik zie, ik zie wat jij niet ziet?’ 155
Isabeth Mijnarends
10.1 Inleiding 155
10.2 De grondslagen van het jeugdstrafrecht 156
10.3 Leeftijdsgrenzen in het jeugdstrafrecht 157

10.4 Aanhouding en inverzekeringstelling van de jeugdige verdachte 159
10.5 De periode tot aan de zitting 162
10.6 De kinderstrafzitting 164
10.7 Strafmodaliteiten op de kinderzitting 167
10.8 Conclusie 169
Referenties 169

11 Verdachten met een licht verstandelijke beperking in het straf(proces)recht 171
Pauline Schuyt, Willemijn van Oppenraaij, Caroline Vrij en Aletta Koudijs
11.1 Inleiding 171
11.2 Wie is strafbaar? 172
11.3 Van aanhouding tot strafzitting 173
11.4 Beslissingen over toerekenbaarheid en straf 176
11.5 Conclusie 181
Referenties 182

12 Licht verstandelijke beperking in het gevangeniswezen 183
Hendrien Kaal, Wiert Berghuis en Reinier Sepers
12.1 Inleiding 183
12.2 Buitenlandse studies naar detentiebeleving 185
12.3 Nederlands onderzoek naar detentiebeleving van mensen met een licht verstandelijke beperking 187
12.4 De herkenning van een licht verstandelijke beperking 189
12.5 Recente ontwikkelingen in beleid (situatie midden 2016) 191
12.6 Conclusie 193
Referenties 194

Deel III Behandelen in een strafrechtelijk kader 197

13 Diagnostiek in de strafrechtsketen bij mensen met een licht verstandelijke beperking 199
Teunis van den Hazel en Britta van Toorn
13.1 Inleiding 199
13.2 Diagnosticeren en classificeren 199
13.3 Diagnostiek op verschillende plaatsen in de strafrechtsketen 202
13.4 Noodzaak tot aanpassingen in het diagnostisch proces 202
13.5 Opbouw van het diagnostisch onderzoek 204
13.6 Inhoudelijke aspecten van het diagnostisch onderzoek naar verstandelijke beperkingen 207
13.7 Comorbide stoornissen 214
13.8 Samenvatting en conclusies 216
Referenties 216


14 Het gebruik van risicotaxatie-instrumenten bij delinquenten met een licht verstandelijke beperking binnen de strafrechtsketen 219
Bren Hesper en Jan Willem van den Berg
14.1 Inleiding 219
14.2 Doen ‘wat werkt’ 220
14.3 Wat is een risicotaxatie-instrument? 221
14.4 Risicomanagement 223
14.5 Ten slotte 224
Referenties 225

15 Gedragsinterventies 227
Robert Didden en Xavier Moonen
15.1 Inleiding 227
15.2 Erkenningscommissie Justitiële Interventies 228
15.3 Databank Effectieve Jeugdinterventies 230
15.4 Databank interventies in de langdurige zorg voor ouderen en gehandicapten 232
15.5 Gedragsinterventies in de literatuur 232
15.6 Richtlijnen voor gedragsinterventies bij mensen met een licht verstandelijke beperking 233
15.7 Slotbeschouwing 236
Referenties 238

16 Kwetsbaar in een justitiële jeugdinrichting 241
Marijke van Genabeek en Joost Richards
16.1 Inleiding 241
16.2 Gevarieerde populatie 241
16.3 Adolescentenstrafrecht 243
16.4 Licht verstandelijke beperking 243
16.5 Bijzondere zorg 244
16.6 Screening en diagnostiek 246
16.7 Methodiek YOUTURN 247
16.8 Onderwijs en arbeidstoeleiding 247
16.9 Kennis van licht verstandelijke beperking 248
16.10 Samenvatting en conclusie 249
Referenties 250

17 Behandelinstellingen voor volwassen delinquenten met een licht verstandelijke beperking 251
Laurette Goedhard, Wim van Geffen en Jacqueline Roos
17.1 Inleiding 251
17.2 SGLVG+: zorg op het grensvlak van sectoren 252
17.3 Doel van de Forensische behandeling 253
17.4 Setting 255
17.5 Multidisciplinair werken 255

17.6 Behandelaanbod 256
17.7 Wetgeving 261
17.8 Behandeling bij een licht verstandelijke beperking en forensisch kader 263
17.9 Samenvatting 264
Referenties 265

Deel IV Bijzondere groepen 267

18 Jonge allochtone delinquenten met een licht verstandelijke beperking 269
Jan Dirk de Jong en Hendrien Kaal
18.1 Inleiding 269
18.2 Jeugdcriminaliteit en etniciteit 271
18.3 Complexe problematiek van allochtone straatjongeren met een licht verstandelijke beperking 274
18.4 De impact van groepsdruk 277
18.5 De aanpak van een beperking en het aanvaarden van hulp 278
18.6 Wat moet een professional hiervoor in huis hebben? 279
Referenties 281

19 Slachtoffers met een licht verstandelijke beperking 285
Hendrien Kaal en Nienke Spaan
19.1 Introductie 285
19.2 Risico op slachtofferschap bij mensen met een licht verstandelijke beperking 286
19.3 Knelpunten voor slachtoffers met een licht verstandelijke beperking 287
19.4 Conclusie 294
Referenties 295

Auteursgegevens 299