Tussen pragmatiek en dogmatiek

1. Inleiding en verantwoording
1.1. Aanleiding voor het onderzoek – het beveiligingsvraagstuk 1
1.2. Discussie over de inrichting van het sanctiestelsel 3
1.3. Focus en onderzoeksvraag 6
1.4. Beoordelingsmaatstaf 9
1.5. Wijze van behandelen 11

2. Twee hypothetische modellen van sanctioneren
2.1. Inleiding 13
2.2. Schets van een vergeldende rationaliteit 13
2.2.1. Grondslag en evenredigheidsrelatie 13
2.2.2. Schuld, schade en relativiteit 14
2.2.3. Verhouding wetgever, rechter en administratie 16
2.3. Schets van een beveiligende rationaliteit 19
2.3.1. Grondslag en evenredigheidsrelatie 19
2.3.2. Risico en toekomstige schade 20
2.3.3. Verhouding wetgever, rechter en administratie 20
2.3.4. Speciale preventie vs generale preventie 22
2.4. Vereniging van rationaliteiten: samenloop en vermenging 22
2.4.1. Samenloop van rationaliteiten 23
2.4.2. Vermenging van rationaliteiten 24

3. Het sanctiestelsel van Engeland en Wales in vogelvlucht
3.1. Inleiding 27
3.2. Bronnen Engelse sanctiestelsel 27
3.3. Constitutionele inbedding en invloedrijke actoren 31
3.3.1. Executieve 32
3.3.2. Rechterlijke macht 33
3.3.3. Machtsverhoudingen 33
3.4. Gerechten en procedures 34
3.4.1. Procesvormen en gerechtelijke kaart 34
3.4.2. Straftoemetingsprocedure 37
3.5. Sanctiemodaliteiten 41
3.5.1. Straffen 42
3.5.2. Maatregelen 44
3.5.3. Bijkomende sancties 44

4. Gevangenisstraf in Engeland en Wales
4.1. Inleiding 47
4.2. Straffen van bepaalde duur 48
4.2.1. Het formele kader 48
4.2.2. Het informele kader 52
4.2.3. Sturing door de appelrechter 55
4.3. Straffen van onbepaalde duur 58
4.3.1. De facultatieve levenslange gevangenisstraf 58
4.3.1.1. Rechtvaardigende overwegingen: de zaken Grantham en Hodgson 59
4.3.1.2. De Hodgson-criteria nader beschouwd 62
4.3.2. Verplicht levenslang 64
4.3.2.1. De sanctie op het delict murder 65
4.3.2.2. De afschaffing van de doodstraf in 1965 68
4.3.2.3. Het gefixeerde karakter van de sanctie ter discussie 72
4.4. Het Engelse gevangeniswezen en de wijze van tenuitvoerlegging 75
4.4.1. Soorten inrichtingen 75
4.4.2. Geschiedenis en doelstelling 76
4.4.3. Arbeid en educatie 79
4.4.4. Psychisch gestoorde delinquenten 80
4.4.5. Crisis in het gevangeniswezen: kloof tussen theorie en praktijk 81

5. Vervroegde vrijlating
5.1. Inleiding 85
5.2. Remission 85
5.3. Parole 88
5.3.1. Criminal Justice Act 1967: systematiek, selectieprocedure, voorwaarden en herroeping 90
5.3.2. De mate van selectiviteit: ideologie versus pragmatiek 95
5.3.3. Kritiek op het functioneren van de regeling 97
5.3.4. De procedure bij levenslang gestraften 100

6. Therapeutische sancties
6.1. Inleiding 103
6.2. Insanity defence 103
6.2.1. Twee historische processen: Hadfield en M’Naghten 104
6.2.2. Vereisten voor een geslaagd beroep op ontoerekeningsvatbaarheid 109
6.2.3. De beperkte praktische betekenis van het verweer 112
6.3. Alternatieve structuren 113
6.3.1. Verminderde toerekeningsvatbaarheid (‘diminished responsibility’) 113
6.3.2. Therapeutische sancties 117
6.4. De therapeutische sancties nader bezien 121
6.4.1. Inleiding 121
6.4.2. Algemene kader van de Mental Health Act 1983 122
6.4.3. De ’hospital order’ 124
6.4.4. De ’restriction order’ 130

7. Analytisch intermezzo: het sanctiestelsel anno 1980
7.1. Inleiding 135
7.2. Maatschappelijke context 135
7.3. Juridische kader 139
7.3.1. Voorzijde 139
7.3.2. Achterzijde 140
7.4. Vooruitblik: de ophanden zijnde ‘penal crisis’ 145

8. Twee ‘nieuwe’ theoretische perspectieven
8.1. Inleiding 149
8.2. ‘Just Deserts’ 150
8.2.1. Amerikaanse invloeden 150
8.2.2. De invloed van de beweging op het discours in Groot-Brittannië 153
8.2.3. De theorie nader beschouwd 156
8.2.3.1. Waarom straffen? 157
8.2.3.2. Hoe streng moet worden gestraft? 158
8.2.4. Theoretische dilemma’s en conceptuele onvolkomenheden 159
8.2.4.1. Vergelding als rechtvaardiging voor straf 160
8.2.4.2. De relatieve ernst van het delict 161
8.2.4.3. Recidive 162
8.2.4.4. Ontbreken van absolute waarden 163
8.2.4.5. Bepaling of enkel begrenzing van de straf? 164
8.3. Beveiliging tegen gevaar 166
8.3.1. De wedergeboorte van het gevaarsperspectief 166
8.3.2. Voorstellen voor beveiligende sancties 167
8.3.3. Thema’s in het debat 170
8.3.3.1. De rechtvaardigingsvraag 170
8.3.3.2. De grenzen van een beveiligende sanctie 177
8.3.3.3. Vervroegde vrijlating in een beveiligend kader 182

9. Het systeem van vervroegde vrijlating na 1980
9.1. Inleiding 187
9.2. Brittans rede in Blackpool 189
9.3. Vervroegde vrijlating bij straffen van bepaalde duur 191
9.3.1. Effecten van Brittans duale benadering 192
9.3.2. Kritiek vanuit rechterlijke hoek: een roep om herziening 193
9.3.3. Het rapport van de Commissie Carlisle 195
9.3.4. Voorgestelde oplossingsrichting 197
9.4. Vervroegde vrijlating bij de levenslange gevangenisstraf 199
9.4.1. Maatschappelijke context 201
9.4.2. Rechtstheoretische vragen 203
9.4.3. Hervorming van de procedures bij levenslange gevangenisstraffen 206
9.4.3.1. R. v Secretary of State Ex parte Handscomb (Queen’s Bench Division, 2 maart 1987) 206
9.4.3.2. De reactie van de Home Secretary 209
9.4.3.3. Weeks v United Kindom (EHRM, 2 maart 1988) 211
9.4.3.4. De Law Lords roeren zich 215
9.4.3.5. Thynne, Wilson & Gunnell v United Kindom (EHRM, 25 oktober 1990) 217
9.4.3.6. Aanpassing van de procedure bij een facultatieve veroordeling tot levenslang 219
9.4.3.7. Hoe verder met de verplicht opgelegde levenslange gevangenisstraf? 222
9.4.3.8. R v Secretary of State Ex Parte Doody et al (House of Lords, 24 juni 1993) 224
9.4.3.9. Wynne v United Kingdom (EHRM, 18 juli 1994) 227
9.4.3.10. Stafford v United Kingdom (EHRM, 28 mei 2002) 230
9.4.3.11. R v Secretary of State Ex Parte Anderson (House of Lords, 25 november 2002). 234
9.4.3.12. Uitgeleide 235

10. Straftoemeting na 1980: Criminal Justice Act 1991
10.1 Inleiding 239
10.2 De bijeenkomst in Leeds Castle 239
10.3 De regeringsnota ‘Crime, Justice and Protecting the Public’ 244
10.4 Het straftoemetingsraamwerk in de nieuwe wet 248
10.4.1 De basisstructuur 249
10.4.2 Straftoemeting op basis van delictsproportionaliteit 250
10.4.3 Straftoemeting op basis van maatschappijbeveiliging: de longer-than-commensurate sentence 255
10.5 De Criminal Justice Act 1991 in de praktijk 259
10.5.1 Delictsevenredige bestraffing 259
10.5.2 Bestraffing van gewelds- en zedendelicten 269
10.5.3. Ontbreken analoge vervroegde vrijlatingsprocedure 275

11. Straftoemeting na 1980: Crime (Sentences) Act 1997
11.1. Inleiding 281
11.2. Tough Justice 281
11.3. De regeringsnota ‘Protecting the Public’ 285
11.4. Oppositie in het Hogerhuis 289
11.5. De erfenis: automatische levenslange gevangenisstraf en verplichte minimumstraffen 299
11.5.1. Wettelijke regeling 299
11.5.2. Automatische levenslange gevangenisstraf in de jurisprudentie 301
11.5.3. De jurisprudentie na de zaak Offen II 310
11.6. Tot besluit 314

12. Slotbeschouwing
12.1 Inleiding 317
12.2. Een vijftal bevindingen 317
12.2.1. Systeembepalende factoren van niet-theoretische aard 317
12.2.2. Autonome dynamiek 321
12.2.3. De beveiligingsbehoefte in het sanctiestelsel 326
12.2.4. Factuele waarde van dogmatische modellen 329
12.2.5. Invloed van het mensenrechtendiscours en de verhouding tot het grondslagendebat 331
12.3. Vergelijking met en relevantie voor Nederland 336
12.3.1. Weinig leerstelligheden 336
12.3.2. Schuld- versus daadoriëntatie 337
12.3.3. Verharding van het strafklimaat, institutioneel onbehagen en mensenrechtelijke grenzen 341
12.4. Tussen dogmatiek en pragmatiek: de consequenties van systeemkeuzes 344
12.5. Tot besluit 349

Samenvatting 353
Summary 365
Aangehaalde Literatuur 375
Aangehaalde rapporten en nota’s 384
Curriculum Vitae 385