Bestuursrecht deel 2

Woord vooraf 5
Verkorte inhoudsopgave 7
Uitgebreide inhoudsopgave 9
Lijst van afkortingen 17

1 Plaatsbepaling rechtsbescherming 21
1.1 Inleiding 21
1.2 Bestuursrechtelijke geschillen 22
1.3 Procedures ter beslechting van bestuursrechtelijke geschillen 25
1.3.1 Beroep bij de bestuursrechter 25
1.3.2 De procedure bij de civiele rechter 30
1.3.3 Klachtprocedures 31
1.3.4 Alternatieve vormen van geschilbeslechting 32
1.4 Een korte geschiedenis van de rechtsbescherming tegen de overheid 34
1.5 Functies van rechtsbescherming 37
1.5.1 Ontwikkeling naar individuele rechtsbescherming 37
1.5.2 Hoofdfunctie van individuele rechtsbescherming 39
1.5.3 Van individuele rechtsbescherming naar geschilbeslechting 43
1.5.4 Nevenfuncties 44
1.6 Beginselen van rechtsbescherming 44
1.6.1 Toepasselijkheid van art. 6 EVRM 45
1.6.2 Beginselen van het stelsel van rechtsbescherming 46
1.6.3 Beginselen van het bestuursprocesrecht 52
1.6.4 Vergelijking met het burgerlijk procesrecht 55
1.7 Rechtsbescherming tegen de overheid anno 2019 57

2 Bevoegdheid 65
2.1 Inleiding 65
2.2 Constitutionele grondslag 65
2.2.1 Bestuursrechter en bestuursrechtspraak; art. 1:4 Awb 65
2.2.2 Bestuursrechtelijke geschillen; art. 112 Grondwet 67
2.2.3 Algemene en bijzondere bestuursrechtspraak 71
2.3 Algemene bestuursrechtspraak 74
2.3.1 Beroep bij de rechtbank 74
2.3.2 Relatieve bevoegdheid 76
2.3.3 Concentratie 78
2.3.4 Hoger beroep tegen een uitspraak van een rechtbank 79
2.3.5 Cassatieberoep bij de Hoge Raad tegen de uitspraak van de hogerberoepsinstantie? 84
2.4 Bijzondere bestuursrechtspraak 86
2.4.1 Inleiding 86
2.4.2 Verkeersboetes: beroep bij de kantonrechter, hoger beroep bij het Hof Arnhem-Leeuwarden 87
2.5 Rechtsmiddelvoorlichting en doorzending 89
2.5.1 Inleiding 89
2.5.2 Rechtsmiddelvoorlichting 89
2.5.3 Doorzending 90
2.5.4 Verwijsplicht burgerlijke rechter 91

3 Het voorwerp van geschil 95
3.1 Inleiding 95
3.2 Uitgangspunt: het besluit 95
3.3 Verruimingen van de toegang tot de bestuursrechter 96
3.3.1 De verruimingen uit hoofdstuk 6 97
3.3.2 De verruimingen uit hoofdstuk 8 Awb 100
3.4 Beperkingen van de toegang tot de bestuursrechter 103
3.4.1 Uitzondering van de beslissing inzake de procedure ter voorbereiding van een besluit 103
3.4.2 Beperkingen uit hoofdstuk 8 Awb 105
3.5 Nieuwe besluiten hangende bezwaar en beroep 110
3.5.1 Inleiding 110
3.5.2 De bevoegdheid om het bestreden besluit in te trekken, te wijzigen of te vervangen 111
3.5.3 De procedurele gevolgen van de intrekking, wijziging of vervanging voor het aanhangige bezwaar of beroep 112
3.5.4 Het alsnog nemen van een besluit hangende een bezwaar of beroep tegen het niet tijdig nemen van een besluit 116

4 Ontvankelijkheid 119
4.1 Inleiding 119
4.2 Bezwaar- en beroepsbevoegdheid 119
4.2.1 Inleiding 119
4.2.2 Belanghebbende 119
4.2.3 Procesbelang 120
4.3 De vorm en inhoud van het bezwaar- en beroepschrift 122
4.3.1 De vorm van het bezwaar- en beroepschrift 122
4.3.2 De inhoud van het bezwaar- en beroepschrift 122
4.3.3 Herstel van vormverzuim 125
4.4 Bezwaar- en beroepstermijn 127
4.4.1 Bezwaar- en beroepstermijn (art. 6:7 Awb) 127
4.4.2 Begin en einde van de termijn (art. 6:8, 6:9 en 6:12 Awb) 128
4.4.3 Voortijdig bezwaar- of beroepschrift (art. 6:10 Awb) 133
4.4.4 Verschoonbare termijnoverschrijding (art. 6:11 Awb) 134
4.4.5 Bewijsperikelen rond verzending en ontvangst besluit 140
4.5 Verplichte voorprocedure 143
4.5.1 Algemene verplichting tot het maken van bezwaar (art. 7:1 Awb) 143
4.5.2 Berusting, voorstructurering (art. 6:13 Awb) 145
4.6 Griffierecht 146

5 Procedures van bestuurlijke heroverweging 149
5.1 Inleiding 149
5.2 Functies van de voorprocedures 150
5.2.1 Hoofdfuncties 150
5.2.2 Nevenfuncties 151
5.3 Bezwaar 154
5.3.1 Algemeen 154
5.3.2 Partijen; bijstand en vertegenwoordiging 156
5.3.3 De procedure 157
5.3.4 Beoordeling en besluitvorming 171
5.4 Administratief beroep 185
5.4.1 Algemene aspecten 185
5.4.2 De procedure 186
5.4.3 Toetsing en besluitvorming 188

6 Beroep bij de bestuursrechter 189
6.1 Inleiding 189
6.2 Het verloop van de procedure in eerste aanleg 189
6.2.1 Inleiding 189
6.2.2 Partijen, hun processuele rechten en verplichtingen 190
6.2.3 Het vooronderzoek 196
6.2.4 Het indienen van nadere stukken en nieuwe gronden; de ‘goede procesorde’ 206
6.2.5 De zitting 211
6.2.6 Versnelde behandeling; vereenvoudigde behandeling en verzet; beroep tegen niet tijdig beslissen 214
6.3 De omvang van het geding 216
6.3.1 Inleiding 216
6.3.2 In beginsel bepalen partijen de omvang van het geding 217
6.3.3 Ambtshalve beoordeling van kwesties van openbare orde 221
6.3.4 Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden op de grondslag van het geschil 228
6.3.5 Aanvulling van feiten 231
6.3.6 De verhouding tot het geding in de bestuurlijke voorfase: art. 6:13 Awb 233
6.4 De toetsing 238
6.4.1 Inleiding 238
6.4.2 Facetten van de rechterlijke toetsing 238
6.4.3 Het toetsingsmoment: ‘ex tunc’ 243
6.4.4 Het passeren van gebreken: art. 6:22 Awb 245
6.4.5 Het relativiteitsvereiste: art. 8:69a Awb 248
6.5 Het bewijs 259
6.5.1 Inleiding 259
6.5.2 Het zoeken naar de materiële waarheid 260
6.5.3 Feitenonderzoek en feitenvaststelling als bestuurlijke of als rechterlijke taak 261
6.5.4 Bewijs, het verdedigingsbeginsel en de goede procesorde 267
6.5.5 Bewijsomvang: wat moet worden bewezen? 268
6.5.6 De bewijslastverdeling: wie moet bewijs leveren en wie draagt het bewijsrisico? 269
6.5.7 De onderzoeksbevoegdheden van de rechter in relatie tot de bewijsvoering door partijen 274
6.5.8 De bewijsmiddelen: hoe moet worden bewezen? 277
6.5.9 De bewijswaardering: is het bewijs overtuigend? 280
6.6 De uitspraak 284
6.6.1 Inleiding 284
6.6.2 Vorm, inhoud en termijn voor de uitspraak 285
6.6.3 Het ‘dictum‘ van de uitspraak 286
6.6.4 Finale geschilbeslechting 288
6.6.5 Vernietiging 290
6.6.6 In stand laten van de rechtsgevolgen van het vernietigde besluit 299
6.6.7 Zelf in de zaak voorzien 301
6.6.8 Afweging finale geschilbeslechting 304
6.6.9 Bestuurlijke lus 309
6.6.10 Herziening, vervallenverklaring en rectificatie van de uitspraak 315
6.7 Nevendicta over griffierecht en proceskosten 316
6.7.1 Inleiding 316
6.7.2 Vergoeding van griffierecht 317
6.7.3 Veroordeling in de proceskosten 317
6.8 De bestuursrechtelijke verzoekschriftprocedure voor schadevergoeding 320
6.8.1 Inleiding en voorgeschiedenis tot 2013 320
6.8.2 Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door onrechtmatige besluiten 321
6.8.3 De bestuursrechtelijke zelfstandige verzoekschriftprocedure 323
6.8.4 De reikwijdte van de schadeverzoekschriftprocedure 325
6.8.5 De procedure 326
6.8.6 Schadevergoeding bij overschrijding van de redelijke termijn 328

7 Hoger beroep 333
7.1 Inleiding 333
7.2 Karakter en plaatsbepaling van het hoger beroep 333
7.2.1 Het verschil met andere rechtsmiddelen 333
7.2.2 Rechtspraak in een of twee instanties 334
7.2.3 De bevoegdheid van de hogerberoepscolleges 337
7.2.4 De toepasselijkheid van het algemene procesrecht van hoofdstuk 8 Awb 337
7.3 De functies van het hoger beroep 338
7.3.1 Inleiding 338
7.3.2 Controlefunctie 338
7.3.3 Herkansingsfunctie 338
7.3.4 Rechtseenheidsfunctie en rechtsvorming 340
7.4 De omvang van het hoger beroep 342
7.4.1 Het object van het geding 342
7.4.2 De toelaatbaarheid van nieuwe gronden en bewijs 343
7.4.3 De positie van verweerder en het incidenteel hoger beroep 346
7.5 De uitspraakbevoegdheden 348
7.6 Nieuwe besluiten tijdens de procedure van hoger beroep 349
7.6.1 Geen schorsende werking 349
7.6.2 De toepasselijkheid van art. 6:19 Awb 350
7.7 De status van door de rechtbank uitdrukkelijk en zonder voorbehoud verworpen gronden, als daartegen geen hoger beroep is ingesteld 351

8 Voorlopige voorzieningen 355
8.1 Inleiding 355
8.2 Bevoegdheid van de voorzieningenrechter 358
8.3 Ontvankelijkheid van het verzoek 359
8.4 Procedure 361
8.5 De inhoudelijke beoordeling van het verzoek 362
8.6 De te treffen voorlopige voorzieningen 366
8.7 Het vervallen en het opheffen en wijzigen van een voorlopige voorziening 368
8.8 Kortsluiting 369

9 Aanvullende rechtsbescherming bij de burgerlijke rechter 373
9.1 Inleiding 373
9.2 Acties van burgers tegen burgers en van de overheid tegen burgers 375
9.2.1 Acties van burgers tegen burgers 375
9.2.2 Acties van de overheid tegen burgers 376
9.3 De actie uit onrechtmatige daad tegen de overheid 377
9.3.1 Inleiding 377
9.3.2 De bevoegdheid van de burgerlijke rechter 379
9.3.3 De ontvankelijkheid van de eiser in zijn vordering 381
9.3.4 Formele rechtskracht: het ontbrekende rechtmatigheidsoordeel van een met bestuursrechtelijke rechtsbescherming belaste instantie 388
9.3.5 De bindende kracht van het rechtmatigheidsoordeel van de bestuursrechter 399
9.3.6 Overige vereisten voor toewijzing van een onrechtmatigedaadsactie 403
9.3.7 De positie van de strafrechter 406
9.4 Onrechtmatige wetgeving 407
9.4.1 Inleiding 407
9.4.2 Voorrang voor exceptieve toetsing bij indirect werkende wetgeving 408
9.4.3 Wel ontvankelijk bij de burgerlijke rechter in een rechtstreekse actie tegen direct werkende wetgeving 410
9.4.4 De toetsing van wetgeving 411
9.4.5 Bindende kracht van een rechtmatigheidsoordeel van een bestuursrechter over bestuurswetgeving 414

10 Klachtbehandeling 417
10.1 Rechtsbescherming en behoorlijkheidstoetsing 417
10.1.1 Klachten over handelingen van bestuursorganen 417
10.1.2 Mogelijk resultaat voor klager 418
10.1.3 Rechtsbescherming in ruime zin 419
10.1.4 Verschillen met bezwaar en beroep 419
10.2 Grondslag en vormen van klachtbehandeling 420
10.2.1 Grondwet en Algemene wet bestuursrecht 420
10.2.2 Interne en externe klachtbehandeling 421
10.2.3 Klachten, klaagschriften, verzoeken en verzoekschriften 423
10.3 Interne klachtbehandeling 424
10.3.1 Klagers, klachten, beklaagden en klachtbehandelaars 424
10.3.2 Procedure voor het behandelen van klaagschriften 426
10.3.3 Procedure voor het behandelen van andere klachten dan klaagschriften 428
10.3.4 Verschillende beslissingen in een interne klachtprocedure 429
10.3.5 Samenloop met bezwaar en beroep 430
10.3.6 Rechtsbescherming en mogelijke leereffecten 431
10.4 Externe klachtbehandeling 431
10.4.1 Soorten onafhankelijke externe klachtinstanties 431
10.4.2 Bevoegdheidsverdeling Nationale ombudsman en lokale ombudsinstanties 432
10.4.3 Gelijkwaardigheid Nationale ombudsman en lokale ombudsinstanties 433
10.4.4 Institutionele eisen aan een ombudsman 433
10.4.5 Wie kan op welke wijze een verzoek indienen? 434
10.4.6 Bevoegdheid en verplichting tot onderzoek naar aanleiding van verzoek 435
10.4.7 Object van onderzoek naar aanleiding van verzoek 437
10.4.8 Procedure voor het indienen en behandelen van verzoekschriften 437
10.4.9 Behandeling van verzoeken door de Nationale ombudsman in de praktijk 438
10.4.10 Behoorlijkheidsvereisten 440
10.4.11 Rechtsbescherming en controle 443

Lijst van verkort geciteerde literatuur 447
Artikelenregister Algemene wet bestuurswet 471
Jurisprudentieregister 475
Trefwoordenregister 509
Over de auteurs 513