Toezicht en coördinatie in het bouwproces

Voorwoord v

Algemene inleiding
De onderwerpkeuze voor coördinatie en toezicht 1
De opzet van het onderzoek 2
Overkoepelende onderzoeksvraag 3

Deel I: Toezicht

1. Inleiding
1.1 Inleiding op het hoofdstuk 7
1.2 Aanleiding voor het onderzoek 7
1.2.1 Toezichtproblemen in het bouwproces 7
1.2.2 Toezichtproblemen vanuit een juridisch perspectief 10
1.2.2.1 In welke rechtsverhoudingen speelt privaatrechtelijk toezicht een rol? 10
1.2.2.2 In welke rechtsverhoudingen speelt publiekrechtelijk toezicht een rol? 11
1.3 Onderzoeksvraag 12
1.4 Plan van behandeling 12
1.5 Definities 13

2. Toezicht algemeen
2.1 Inleiding 15
2.1.1 Soorten toezicht 15
2.1.2 Bij toezicht betrokken partijen 17
2.1.3 Doel van toezicht 17
2.2 Wat houdt toezicht feitelijk in? 19
2.2.1 Het verzamelen van informatie 19
2.2.2 De beoordeling van de verzamelde informatie 19
2.2.3 Handhaving 20
2.3 Nieuwe vormen van toezicht in het bouwproces 20
2.3.1 Nieuwe vormen van privaatrechtelijk toezicht 20
2.3.1.1 Systeemgerichte contractbeheersing 20
2.3.1.2 Verborgen Gebreken Verzekering met gebruikmaking van Technical Inspection Service 21
2.3.2 Private kwaliteitsborging op grond van publiekrechtelijke normen 22
2.4 Conclusie 22

3. Goed toezicht
3.1 Onderzoek naar toezicht algemeen 23
3.2 Een systeem- en procesmatige benadering: drie niveaus van toezicht 25
3.3 Een risicogestuurde benadering van toezicht 26
3.4 Onderzoek naar markttoezicht 28
3.4.1 Onafhankelijkheid 29
3.4.2 Transparantie 30
3.4.3 Accountability 31
3.5 Zes principes van goed toezicht gehanteerd door de overheid 32
3.5.1 Selectief toezicht 32
3.5.2 Slagvaardig toezicht 33
3.5.3 Samenwerkend toezicht 33
3.5.4 Onafhankelijk toezicht 33
3.5.5 Transparant toezicht 33
3.5.6 Professioneel toezicht 34
3.6 Een juridische benadering 34
3.6.1 Juridische beginselen van behoorlijk toezicht 34
3.6.1.1 De zorgvuldigheidsnorm van art. 6:162 BW 34
3.6.1.2 Publiekrechtelijke beginselen van behoorlijk toezicht 36
3.6.2 Argumenten voor en tegen aansprakelijkheid van toezichthouders 39
3.6.2.1 Argumenten voor aansprakelijkheid van toezichthouders 39
3.6.2.2 Argumenten tegen aansprakelijkheid van toezichthouders 40
3.6.2.3 Tussenconclusie: aansprakelijkheid van toezichthouders 41
3.7 Conclusie: Beoordelingskader juridische regeling toezicht 41
3.7.1 Elementen van belang voor het beoordelingskader 41
3.7.2 Toetsingskader voor toezicht 46

4. Privaatrechtelijk toezicht op het bouwproces vanuit een juridisch perspectief
4.1 Het juridisch kader 47
4.1.1 De rechtsverhouding tussen opdrachtgever en aannemer 47
4.1.1.1 Overeenkomst tussen opdrachtgever en aannemer: de UAV 2012 48
4.1.1.2 Geïntegreerde overeenkomst tussen opdrachtgever en opdrachtnemer (UAV-GC 2005) 55
4.1.1.3 Het BW 59
4.1.1.3.1 De titel aanneming van werk 59
4.1.1.3.2 Artikel 6:101 BW 63
4.1.1.3.3 Artikel 6:248 lid 2 BW 64
4.1.1.3.4 Het nieuwe artikel 7:758 lid 4 BW 64
4.1.1.3.5 Criteria van goed toezicht 66
4.1.1.4 PEL SC 66
4.1.1.5 Een vergelijking van de verschillende regelingen vanuit het oogpunt van goed toezicht 68
4.1.2 De rechtsverhouding tussen opdrachtgever en de toezichthouder 69
4.1.2.1 De DNR 2011 70
4.1.2.2 De titel overeenkomst van opdracht 74
4.1.2.3 Een vergelijking van de regelingen vanuit het oogpunt van goed toezicht 77
4.2 Toezicht leidt tot een positief oordeel over de naleving 77
4.2.1 Gevolgen van een onjuist positief oordeel 78
4.2.2 Aansprakelijkheid van de aannemer jegens de opdrachtgever: consequenties van het niet onderkennen van fouten door de opdrachtgever 78
4.2.2.1 Hoofdlijn: UAV in de arbitrale rechtspraak 78
4.2.2.1.1 Uitgangspunten arbitrale rechtspraak 78
4.2.2.1.2 Op welke wijze worden de voor de opdrachtgever nadelige consequenties van falend toezicht in de arbitrale rechtspraak verzacht? 79
4.2.2.2 Overheidsrechtspraak 80
4.2.2.3 Literatuur 81
4.2.2.3.1 Literatuur: tekst van de UAV als uitgangspunt 81
4.2.2.3.2 Literatuur: causaliteit/onverplichtheid van toezicht/rechtsverwerking/eigen schuld 83
4.2.2.4 Eigen opvatting over de gevolgen van falend directietoezicht 92
4.2.2.4.1 Toezicht tijdens de uitvoeringsfase: causaliteit 92
4.2.2.4.2 Toezicht bij de oplevering: rechtsverwerking 97
4.2.3 Aansprakelijkheid van de toezichthouder jegens de opdrachtgever 101
4.2.3.1 Hoofdlijn: de arbitrale rechtspraak 101
4.2.3.2 Literatuur 103
4.2.3.3 Eigen opvatting 104
4.2.4 Aansprakelijkheid van de toezichthouder jegens een derde 105
4.3 Toezicht leidt tot een negatief oordeel over de naleving; belemmering van werkzaamheden 106
4.4 Conclusie en beantwoording deelvraag 107

5. Publiekrechtelijk toezicht op het bouwproces vanuit een juridisch perspectief
5.1 Het publiekrechtelijke kader van het publiekrechtelijke toezicht 109
5.1.1 Het publiekrechtelijke kader: Wabo en Woningwet 109
5.1.2 Regels omtrent toezicht 111
5.2 Het privaatrechtelijke kader van het publiekrechtelijke toezicht: de onrechtmatige daad 112
5.2.1 Onrechtmatige daad 112
5.2.2 Toerekenbaarheid 113
5.2.3 Schade 114
5.2.4 Causaal verband 115
5.2.5 Relativiteit 116
5.2.5.1 De wettelijke bepaling en de wetsgeschiedenis 117
5.2.5.2 Kritiek in de literatuur op de relativiteit 118
5.2.5.3 De literatuur over het vaststellen van het beschermingsbereik 120
5.2.5.4 Conclusie 121
5.3 Gebrekkige vergunningverlening: ten onrechte is vergunning verleend 121
5.3.1 Vergunning vernietigd of ingetrokken; fysieke bouwproces reeds gestart 121
5.3.1.1 Aansprakelijkheid jegens vergunninghouder 121
5.3.1.1.1 Hoofdlijn in de rechtspraak 122
5.3.1.1.2 Literatuur 123
5.3.1.1.3 Eigen opvatting 124
5.3.1.2 Aansprakelijkheid jegens derde 125
5.3.1.2.1 Hoofdlijn in de rechtspraak 126
5.3.1.2.2 Eigen opvatting 126
5.3.2 Vergunning vernietigd of ingetrokken; fysieke bouwproces nog niet gestart 127
5.3.2.1 Aansprakelijkheid jegens vergunninghouder 127
5.3.2.1.1 Hoofdlijn: Rechtspraak 127
5.3.2.1.2 Literatuur 128
5.3.2.1.3 Eigen opvatting 129
5.3.3 Ten onrechte verleende vergunning niet vernietigd of ingetrokken 129
5.3.3.1 Hoofdlijn: formele rechtskracht in de rechtspraak 129
5.3.3.2 Literatuur 130
5.3.3.3 Eigen opvatting 132
5.4 Falend uitvoeringstoezicht 132
5.4.1 Aansprakelijkheid jegens vergunninghouder: niet opmerken van fouten 133
5.4.1.1 Hoofdlijn in de rechtspraak 133
5.4.1.2 Literatuur 135
5.4.1.3 Eigen opvatting 136
5.4.2 Aansprakelijkheid jegens vergunninghouder: belemmering van werkzaamheden; onterechte handhaving 138
5.4.3 Aansprakelijkheid jegens vergunninghouder: gemeentelijk bouwtoezicht heeft primaire taak in het bouwproces 140
5.4.4 Aansprakelijkheid jegens derden: niet opmerken van fouten 142
5.4.4.1 Hoofdlijn in de rechtspraak 142
5.4.4.1.1 Hoofdlijn in de rechtspraak: aansprakelijkheid jegens derden voor gebrekkig bouwtoezicht 142
5.4.4.1.2 Hoofdlijn in de rechtspraak: relativiteit 145
5.4.4.2 Literatuur 147
5.4.4.2.1 Literatuur: aansprakelijkheid jegens derden voor gebrekkig bouwtoezicht 147
5.4.4.2.2 Literatuur: relativiteit 150
5.4.4.3 Eigen opvatting 154
5.4.4.3.1 Zorgvuldigheidsnorm 154
5.4.4.3.2 Relativiteit 159
5.4.5 Conclusie 165
5.5 Wettelijk bouwtoezicht door private partijen 166
5.5.1 Juridisch kader: hoe ziet privaat bouwtoezicht eruit? 167
5.5.1.1 Van welke regels wordt de naleving onderwerp van privaat toezicht? 167
5.5.1.2 Hoe wordt toegezien op de naleving? 167
5.5.1.2.1 Instrumenten voor kwaliteitsborging 167
5.5.1.2.2 Verschillende typen bouwwerken 168
5.5.1.2.3 Welke partijen spelen een rol in het stelsel van privaat toezicht? 169
5.5.1.3 Private kwaliteitsborging en de beginselen van goed toezicht 170
5.5.2 De aansprakelijkheid van de private toezichthouder jegens de vergunninghouder 175
5.5.2.1 Het niet goedkeuren van een ontwerp/bouwwerk 175
5.5.2.2 Het niet opmerken van fouten in een ontwerp/bouwwerk waardoor niet voldaan wordt aan de voorschriften van het Bouwbesluit 176
5.5.3 De aansprakelijkheid van de private toezichthouder jegens derden 178
5.5.4 De aansprakelijkheid van de gemeente jegens de vergunninghouder bij private beoordeling 182
5.5.5 De aansprakelijkheid van de gemeente jegens derden bij private beoordeling 183
5.6 Conclusie en beantwoording deelvraag 183

6. Conclusie en beantwoording onderzoeksvraag toezicht 187

Deel II: Coördinatie

7. Inleiding
7.1 Aanleiding van het onderzoek 195
7.1.1 Coördinatieproblemen in het bouwproces 195
7.1.2 Coördinatieproblemen vanuit een juridisch perspectief 198
7.2 Afbakening van het onderwerp 200
7.3 Opzet van dit deel van het onderzoek 202
7.3.1 Een multidisciplinaire benadering 202
7.3.2 Onderzoeksvragen 204
7.4 Terminologie 204

8. Coördinatie vanuit een managementperspectief
8.1 Inleiding 207
8.2 Coördinatie algemeen 207
8.2.1 Inleiding 207
8.2.2 Het begrip coördinatie 208
8.2.2.1 Een definitie 208
8.2.2.1.1 Onderlinge afhankelijkheid 209
8.2.2.1.2 Een doel 211
8.2.2.2 Soorten coördinatie 211
8.2.2.2.1 Expertise coordination practices en dialogic coordination practices 212
8.2.2.2.2 Expliciete en impliciete coördinatie 212
8.2.2.3 Verschillende perspectieven op coördinatie 214
8.2.2.3.1 Het organisatorische perspectief 214
8.2.2.3.2 Het sociale perspectief 216
8.2.2.4 Tussenconclusie en de relatie tot bouwcontracten 217
8.2.3 Coördinatie-activiteiten 218
8.2.3.1 Methoden van coördinatie 218
8.2.3.2 Coördinatie-activiteiten en de effectiviteit en efficiëntie daarvan 219
8.2.3.3 Tussenconclusie en de relatie tot bouwcontracten 221
8.2.4 De rol van coördinator 221
8.2.4.1 De functie van coördinator 221
8.2.4.2 Wie heeft de rol van coördinator 222
8.2.4.3 Tussenconclusie en de relatie tot bouwcontracten 224
8.2.5 Conclusie 224
8.3 Coördinatie in de bouw 225
8.3.1 Inleiding 225
8.3.2 Het belang van coördinatie in de bouw 225
8.3.2.1 Het belang van coördinatie onderzocht 226
8.3.2.2 Onderzoeksrapporten over ongevallen 227
8.3.2.3 Constructieve veiligheid 231
8.3.2.4 Tussenconclusie en de relatie tot bouwcontracten 233
8.3.3 Welke omstandigheden liggen ten grondslag aan coördinatieproblemen in het bouwproces 234
8.3.3.1 Factoren met betrekking tot de eigenschappen van het bouwproces 234
8.3.3.2 Economische factoren 236
8.3.3.3 Houding en hoedanigheid van partijen 237
8.3.3.4 Juridische factoren 238
8.3.3.5 Tussenconclusie en de relatie tot bouwcontracten 238
8.3.4 Raakvlakken in de verschillende fases van het bouwproces 239
8.3.4.1 Inleiding 239
8.3.4.2 Motieven voor opknippen van projecten 239
8.3.4.3 Raakvlakrisico’s 240
8.3.4.4 Maatregelen nemen die raakvlakrisico’s kunnen beperken of voorkomen 241
8.3.4.5 Tussenconclusie en de relatie tot bouwcontracten 242
8.3.5 Beheersing van het bouwproces in relatie tot coördinatie 242
8.3.5.1 Bouwprojectmanagement en de beheersaspecten daarvan 242
8.3.5.2 Interfacemanagement 243
8.3.5.3 Kwaliteitsborging 245
8.3.5.4 Tussenconclusie en de relatie tot bouwcontracten 245
8.3.6 Conclusie 246
8.4 Samenwerking 247
8.4.1 Inleiding 247
8.4.2 Het begrip samenwerking 248
8.4.2.1 Het begrip samenwerking 248
8.4.2.2 Projectoverstijgende en projectgebonden samenwerking 249
8.4.3 De verhoudingen tussen betrokken partijen 250
8.4.3.1 Cultuur 250
8.4.3.2 Verhoudingen tussen partijen in het bouwproces 251
8.4.3.3 Tussenconclusie en relatie tot het bouwcontractenrecht 252
8.4.4 Sturingsmechanismen voor contractuele relaties 253
8.4.4.1 Succes- en faalfactoren 253
8.4.4.2 Deelprocessen van samenwerking 255
8.4.4.3 Tussenconclusie en relatie met het bouwcontractenrecht 256
8.4.5 Conflictbeheersing 257
8.4.5.1 Oorzaken van conflicten 257
8.4.5.2 Soorten conflicten 258
8.4.5.3 De oplossing van conflicten 259
8.4.5.3.1 Belemmeringen voor een snelle oplossing van conflicten 259
8.4.5.3.2 Factoren in het bouwproces die succesvolle beheersing van conflicten beïnvloeden 260
8.4.5.4 Tussenconclusie en relatie tot het bouwcontractenrecht 261
8.4.6 Geschilbeslechting 261
8.4.6.1 Vormen van geschilbeslechting 262
8.4.6.2 De keuze voor een methode van geschilbeslechting 263
8.4.6.3 Tussenconclusie en relatie met het bouwcontractenrecht 264
8.4.7 Conclusie 264
8.5 Informatie en communicatie 265
8.5.1 Inleiding 265
8.5.2 De begrippen informatie en communicatie 266
8.5.2.1 Informatie 266
8.5.2.1.1 Onderscheid naar doel van informatie 266
8.5.2.1.2 Informatie en kennis 267
8.5.2.1.3 Tacit knowledge en explicit knowledge 267
8.5.2.2 Communicatie 268
8.5.2.3 Tussenconclusie en relatie tot het bouwcontractenrecht 269
8.5.3 Oorzaken van communicatieproblemen 270
8.5.4 Effectiviteit van communicatie 272
8.5.5 Informatiestromen bij coördinatie 273
8.5.6 Informatie-uitwisseling door middel van digitale hulpmiddelen 274
8.5.7 Conclusie 275
8.6 Conclusie en beantwoording deelvraag 276

9. Coördinatie vanuit een juridisch perspectief
9.1 Inleiding 281
9.2 Samenwerkingsmodellen 281
9.2.1 Traditionele ‘driehoek’ 282
9.2.2 Nevenaanneming 283
9.2.3 Onderaanneming 287
9.2.4 Integratie van ontwerp en uitvoering 288
9.2.5 Bouwteam 289
9.2.6 Bouwcombinatie 291
9.2.7 Ketensamenwerking 293
9.2.8 Alliantie 295
9.2.9 Ontwerpteam 297
9.2.10 Conclusie 299
9.3 Grondfiguren 299
9.3.1 Nevenaanneming 300
9.3.2 Nevengeschikte adviesovereenkomsten 300
9.3.3 Het ‘UAV-GC-model’ 301
9.3.4 Onderaanneming 302
9.3.5 Conclusie 302
9.4 Dogmatische benadering van de grondfiguren 303
9.4.1 Inleiding 303
9.4.2 Verschillende typen overeenkomsten 303
9.4.2.1 Bilaterale overeenkomst 303
9.4.2.2 Meerpartijenovereenkomst 307
9.4.2.3 Samenhangende overeenkomsten 309
9.4.3 Rechtsgevolgen bij verschillende typen overeenkomsten 315
9.4.3.1 Een bilaterale overeenkomst 316
9.4.3.1.1 Rechten en verplichtingen van partijen 316
9.4.3.1.2 De aansprakelijkheid van partijen jegens elkaar 320
9.4.3.1.3 De regeling van de coördinatie met andere overeenkomsten 321
9.4.3.1.4 De beëindiging van de overeenkomst 324
9.4.3.2 Meerpartijenovereenkomst 324
9.4.3.2.1 De rechten en verplichtingen van partijen 324
9.4.3.2.2 De aansprakelijkheid van partijen (intern en extern) 325
9.4.3.2.3 De regeling van de coördinatie 330
9.4.3.2.4 De (gedeeltelijke) beëindiging van de overeenkomst 331
9.4.3.3 Samenhangende overeenkomsten 332
9.4.3.3.1 De rechten en verplichtingen van partijen 332
9.4.3.3.2 De aansprakelijkheid van partijen (intern en extern) 335
9.4.3.3.3 De regeling van de coördinatie 338
9.4.3.3.4 De (gedeeltelijke) beëindiging van de overeenkomst 339
9.4.4 Conclusie 339
9.5 Conclusie en beantwoording deelvraag 341

10. Coördinatie in de algemene voorwaarden
10.1 Inleiding 345
10.2 Beoordelingskader overeenkomsten 345
10.2.1 Inleiding 345
10.2.2 Beoordelingskader bilaterale overeenkomsten 346
10.2.2.1 De taken en bevoegdheden van de coördinator 347
10.2.2.2 De keuze van de coördinator 348
10.2.2.3 De afstemming van bilaterale afspraken in het kader van raakvlakrisico’s 348
10.2.2.4 Het bevorderen van effectieve en efficiënte communicatie met betrekking tot coördinatie 349
10.2.2.5 Het bevorderen van effectieve en efficiënte samenwerking op het gebied van coördinatie 351
10.2.2.6 De regeling van aansprakelijkheid van partijen voor schade als gevolg van coördinatieproblemen 351
10.2.2.7 Conclusie: het toetsingskader voor bilaterale overeenkomsten 352
10.2.3 Beoordelingskader multilaterale coördinatieovereenkomst 352
10.2.3.1 De taken en bevoegdheden van de coördinator 353
10.2.3.2 De keuze van de coördinator 353
10.2.3.3 Multilaterale afspraken in het kader van raakvlakrisico’s 354
10.2.3.4 Communicatie met betrekking tot coördinatie 354
10.2.3.5 Samenwerking op het gebied van coördinatie 356
10.2.3.6 Aansprakelijkheid van partijen voor schade als gevolg van coördinatieproblemen 358
10.2.3.7 Een regeling van uittreding en toetreding tot de overeenkomst 360
10.2.3.8 Conclusie: het toetsingskader voor multilaterale overeenkomsten 361
10.3 De aannemingsovereenkomst (UAV 2012) 361
10.3.1 Instructie- en toezichtbevoegdheid coördinator 362
10.3.2 Welke partij vervult de functie van coördinator? 363
10.3.3 Bilaterale afspraken van belang voor de afstemming 363
10.3.4 Deelname van partijen aan een overlegstructuur 365
10.3.5 Kenbaar maken van de informatiebehoefte 366
10.3.6 Waarschuwingsplicht in het kader van de afstemming 367
10.3.7 Hinderen van andere aannemers 367
10.3.8 Aansprakelijkheidsregeling in het kader van coördinatie 368
10.4 De adviesovereenkomst (DNR 2011) 370
10.4.1 Instructie- en toezichtbevoegdheid coördinator 370
10.4.2 Welke partij vervult de functie van coördinator? 371
10.4.3 Bilaterale afspraken van belang voor de afstemming 372
10.4.4 Deelname van partijen aan een overlegstructuur 373
10.4.5 Kenbaar maken van de informatiebehoefte 374
10.4.6 Waarschuwingsplicht in het kader van de afstemming 374
10.4.7 Hinderen van andere adviseurs 375
10.4.8 Aansprakelijkheidsregeling in het kader van coördinatie 375
10.5 De geïntegreerde overeenkomst (UAV-GC 2005) 376
10.5.1 Instructie- en toezichtbevoegdheid coördinator 376
10.5.2 Welke partij vervult de functie van coördinator? 376
10.5.3 Bilaterale afspraken van belang voor de afstemming 378
10.5.4 Deelname van partijen aan een overlegstructuur 378
10.5.5 Kenbaar maken van de informatiebehoefte 379
10.5.6 Waarschuwingsplicht in het kader van de afstemming 379
10.5.7 Hinderen van andere opdrachtnemers 380
10.5.8 Aansprakelijkheidsregeling in het kader van coördinatie 380
10.6 De uitvoeringscoördinatieovereenkomst (VGBouw model 1999) 381
10.6.1 Voorwoord 382
10.6.2 Considerans 385
10.6.3 Art. 1 Algemene samenwerkingsplicht 388
10.6.4 Art. 2 Taken van de coördinator 388
10.6.5 Art. 3 Algemeen tijdschema; gedetailleerd werkplan 391
10.6.6 Art. 4 Algemene verplichtingen van partijen 393
10.6.7 Art. 5 Coördinatievergadering 393
10.6.8 Art. 6 Dreigende vertragingen 394
10.6.9 Art. 7 Tekortschieten van een partij 396
10.6.10 Art. 8 Arbeidsomstandighedenbesluit 397
10.6.11 Art. 9 Aansprakelijkheid van de coördinator 398
10.6.12 Art. 10 Toepasselijk recht 400
10.6.13 Art. 11 Beslechting van geschillen 401
10.6.14 Art. 12 Einde van de overeenkomst 402
10.7 Conclusie en beantwoording deelvraag 402

11. Conclusie en beantwoording onderzoeksvraag coördinatie 407

Slotbeschouwing

12. Overkoepelende conclusie toezicht en coördinatie
12.1 Inleiding 417
12.2 Verschillen tussen toezicht en coördinatie 418
12.2.1 Multilateraal verband versus bilateraal verband 418
12.2.2 Noodzakelijke voorwaarde versus optionele activiteit 419
12.2.3 Een publiekrechtelijke component 419
12.2.4 Tussenconclusie 420
12.3 Overeenkomsten 420
12.3.1 Overlap van coördinatie en toezicht 420
12.3.2 Dezelfde eisen aan contractuele regelingen 420
12.3.3 Dezelfde aansprakelijkheidsvragen 421
12.3.4 Beantwoording overkoepelende onderzoeksvraag 422
12.4 Tot slot 423

Samenvatting 425
Summary 429
Literatuurlijst 435
Geraadpleegde jurisprudentie 467
Curriculum Vitae 471