trefwoord
Systemische verandering: fundamentele transformatie van complexe systemen
In een wereld waarin problemen steeds complexer en onderling verbonden zijn, volstaan oppervlakkige aanpassingen niet meer. Systemische verandering richt zich op het transformeren van de onderliggende structuren, patronen en relaties die maatschappelijke systemen vormen. Het gaat verder dan symptoombestrijding door de diepere oorzaken van problemen aan te pakken. In deze gids verkennen we wat systemische verandering inhoudt, wie de belangrijkste denkers zijn, en hoe deze benadering kan worden toegepast om duurzame impact te realiseren.
Wat is systemische verandering?
Systemische verandering is de fundamentele transformatie van bestaande structuren, culturen en werkwijzen binnen een complex systeem. Of het nu gaat om de energietransitie, het hervormen van de zorgsector of het creëren van een duurzame economie, systemische verandering vraagt om het heroverwegen van de basisprincipes waarop onze systemen zijn gebouwd. Het vereist een holistische benadering die rekening houdt met de onderlinge verbondenheid van alle delen binnen het systeem.
Professor Jan Rotmans is een internationale autoriteit op het gebied van transitiekunde en duurzaamheid. Als hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam heeft hij het begrip 'systeemverandering' in Nederland op de kaart gezet. Rotmans benadrukt dat we niet in een tijdperk van verandering leven, maar in een verandering van tijdperk waarin fundamentele maatschappelijke systemen transformeren.
Jan Rotmans
Verandering van tijdperk
In 'Verandering van tijdperk' analyseert Rotmans hoe verschillende maatschappelijke systemen (energie, zorg, onderwijs, financieel) fundamenteel transformeren. Het boek werd een bestseller omdat het inzichtelijk maakt hoe de huidige crises niet los van elkaar staan, maar voortkomen uit een verouderde systeemstructuur die toe is aan vernieuwing.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 3 werkdagen
Jan Rotmans
De perfecte storm
Met 'De perfecte storm' bouwt Rotmans voort op zijn transitiedenken. Hij toont aan dat onze huidige crises in feite systeemcrises zijn die om fundamentele hervorming vragen, niet om oppervlakkige reparaties. Het boek biedt een helder raamwerk voor het begrijpen van de noodzakelijke diepgaande transformatie van complete systemen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 3 werkdagen
De grondbeginselen van systemisch denken
Systemisch denken vereist het vermogen om verder te kijken dan losse onderdelen en relaties te zien tussen schijnbaar gescheiden elementen. Een van de kernprincipes is dat het geheel meer is dan de som der delen. Een systeem heeft eigenschappen die niet terug te voeren zijn op individuele componenten. Dit verklaart waarom interventies die zich alleen op losse onderdelen richten, vaak niet het gewenste effect hebben op het systeem als geheel.
Leike van Oss: ‘Systeemdenken ontrafelt dynamieken in complexe gehelen’
Leike van Oss
In een interview met Managementboek legt Leike van Oss uit: 'Systeemdenken is een manier van kijken naar samenhang. Een systeem is een geheel van samenhangende delen. Door de onderlinge relaties tussen de delen vormt het grotere geheel nieuwe eigenschappen. Het geheel wordt meer dan de som der delen.' Dit maakt duidelijk waarom systeemdenken zo cruciaal is bij het aanpakken van complexe vraagstukken.
Katinka Bergema
Christine De Lille
Liliya Terzieva
Versnellen en Opschalen
'Versnellen en Opschalen' door De Lille, Bergema en Terzieva laat zien hoe traditionele systemen vaak barrières vormen voor noodzakelijke veranderingen. De auteurs behandelen praktische methoden om deze barrières te doorbreken en duurzame verandering te realiseren, waarbij de hele kern van het boek draait om het creëren van doorbraken in bestaande systemen.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Van theorie naar praktijk: systeemverandering in actie
Systemische verandering blijft niet steken in theoretische concepten, maar vraagt om praktische toepassingen. Diverse experts hebben methoden ontwikkeld om systemische verandering te begeleiden en te versnellen. Deze benaderingen richten zich op het blootleggen van onderliggende patronen, het doorbreken van vastgeroeste dynamieken en het creëren van nieuwe verbindingen binnen het systeem.
SPOTLIGHT: Tabo Goudswaard
Tabo Goudswaard is een vooraanstaande social designer die heeft gewerkt aan diverse systemische veranderingsprojecten. Als medeoprichter van de Sociaal Creatieve Raad pleit hij voor nieuwe waarden en verbeelding in het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken. Zijn werk richt zich op het doorbreken van bestaande patronen en het creëren van nieuwe verbindingen tussen verschillende sectoren.
Meer over Tabo Goudswaard
Tabo Goudswaard
Jetske van Oosten
Maakkracht
In 'Maakkracht' betogen Goudswaard en Van Oosten dat makers een cruciale rol spelen bij systemische verandering. Ze leggen uit hoe professionals anders kunnen kijken naar problemen en van binnenuit verandering kunnen initiëren. Een belangrijk inzicht is dat echte verandering begint bij het begrijpen dat we zelf onderdeel zijn van het systeem dat we willen veranderen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 3 werkdagen
Maakkracht
Een belangrijke les uit 'Maakkracht' is dat systemische verandering niet van buitenaf kan worden opgelegd. We zijn allemaal onderdeel van de systemen die we willen veranderen. Dit betekent dat veranderaars moeten beginnen met het herkennen van hun eigen rol en positie binnen het systeem, voordat ze effectief kunnen bijdragen aan transformatie.
Organisatieverandering, hoe moeilijk kan het zijn? - ‘Uitstekend beeld van systemisch denken’
Thomas Cech
Een recensie van 'Organisatieverandering, hoe moeilijk kan het zijn?' benadrukt het belang van systemisch denken bij veranderprocessen: 'Van Leeuwen poneert zes redenen waarom organisatieveranderingen zo lastig zijn, en die vormen het uitgangspunt voor de gepresenteerde aanpak. Aan de hand van inzichten in de bovenstroom en onderstroom komt ze met zes 'knoppen' waar managementteams aan kunnen draaien.'
De onderstroom zichtbaar maken
Een cruciaal aspect van systemische verandering is het zichtbaar maken van de 'onderstroom': de onzichtbare patronen, dynamieken en geschiedenissen die bepalend zijn voor hoe een systeem functioneert. Veel veranderinitiatieven mislukken omdat ze zich alleen richten op de zichtbare 'bovenstroom', terwijl de werkelijke oorzaken van weerstand en stagnatie vaak in de onderstroom liggen.
Barbara Hoogenboom: ‘Als quick fixes zouden werken, dan hadden ze dat al gedaan’
Barbara Hoogenboom
In een gesprek over systemisch leiderschap wordt dit inzicht treffend verwoord: 'Als quick fixes zouden werken, dan hadden ze dat al gedaan. Wil je oorzaak-en-gevolgloops doorbreken, dan is er iets anders nodig, namelijk systemisch leiderschap. De systemisch leider begint niet met problemen op te lossen. Bij stilstand luidt de eerste vraag niet: 'Hoe krijg ik het in beweging?' maar: 'Wat is de goede reden dat er stilstand is?'
Anja Overdiek
Ju Laclau Massaglia
Innovating with Labs 3.0
'Innovating with Labs 3.0' van Overdiek en Laclau Massaglia richt zich specifiek op het faciliteren en ontwerpen van processen die leiden tot systeemverandering. Het boek biedt praktische inzichten in hoe innovatielabs kunnen fungeren als broedplaatsen voor systemische innovatie, waarbij diverse belanghebbenden samenwerken aan fundamentele verandering.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
"We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. Het is niet genoeg om het bestaande te optimaliseren; we moeten fundamenteel andere systemen ontwikkelen om de uitdagingen van onze tijd aan te gaan." - Jan Rotmans
Uit: Verandering van tijdperk
Obstakels en weerstand bij systemische verandering
Systemische verandering stuit vaak op weerstand omdat het gevestigde belangen, machtsverhoudingen en diepgewortelde overtuigingen uitdaagt. Deze weerstand is niet simpelweg een 'probleem' dat moet worden opgelost, maar een natuurlijke reactie van een systeem dat zichzelf in stand wil houden. Het begrijpen en respectvol omgaan met deze weerstand is essentieel voor succesvolle systemische verandering.
Kaders van het management worden opgevat als ‘ook maar een suggestie’
Maaike Thiecke
Maaike Thiecke, auteur van 'Systemisch TransitieManagement', benadrukt in een podcast: 'Als je het systemisch bekijkt is cultuur altijd een oplossing voor iets. Het brengt orde in de chaos. Als je dat wilt veranderen moet je altijd kijken naar hoe je als collectief functioneert. Levende systemen houden vast aan hoe het is, dat spaart energie.'
Rosabeth Moss Kanter
Op zoek naar nieuwe oplossingen
In 'Op zoek naar nieuwe oplossingen' beschrijft Rosabeth Moss Kanter hoe geavanceerde leiders bestaande systemen uitdagen en transformeren door nieuwe modellen te ontwikkelen die de beperkingen van huidige structuren overstijgen. Het boek biedt talrijke voorbeelden van systemische interventies die verder gaan dan oppervlakkige oplossingen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 3 werkdagen
Systemisch leiderschap: sturen op complete transformatie
Voor het realiseren van systemische verandering is een andere vorm van leiderschap nodig dan we gewend zijn. Systemisch leiders stellen zich niet op als alwetende experts die van bovenaf verandering opleggen, maar als facilitators die de collectieve intelligentie van het systeem aanspreken. Ze hebben het vermogen om het geheel te zien, patronen te herkennen en verbindingen te leggen tussen verschillende perspectieven.
RIJP - Impactvol systemisch leiderschap
Tim van Lingen
Een artikel over systemisch leiderschap verwoordt deze benadering treffend: 'Systemisch leiderschap is in essentie dat je je als leider in dienst stelt van de organisatie met de vraag: 'Wat heeft deze organisatie nu van mij nodig om beter, sneller, aardiger, productiever of besluitvaardiger te worden?' Die vraag levert op dat je oog krijgt voor hoe de organisatie geworden is zoals die nu is, met alle hobbels en gelukjes.'
Zaid Hassan
The Social Labs Revolution
'The Social Labs Revolution' van Zaid Hassan beschrijft een theorie van systemische actie als fundament voor het aanpakken van complexe problemen. Hassan introduceert het concept van sociale labs: experimentele ruimtes waar diverse belanghebbenden samenwerken aan systemische oplossingen voor hardnekkige maatschappelijke vraagstukken.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 9 werkdagen
Klimaatverandering: de ultieme systemische uitdaging
Klimaatverandering wordt vaak gezien als het schoolvoorbeeld van een systemisch probleem dat niet kan worden opgelost met incrementele verbeteringen. Het vereist een fundamentele transformatie van onze economische, politieke en sociale systemen. Verschillende auteurs benadrukken dat individuele gedragsveranderingen, hoewel waardevol, onvoldoende zijn zonder bredere systemische aanpassingen.
Lena Hartog
Wat jou te doen staat voor het klimaat
In 'Wat jou te doen staat voor het klimaat' bespreekt Lena Hartog uitgebreid hoe de klimaatcrisis vraagt om diepgaande systeemverandering en niet alleen om technologische oplossingen. Ze legt uit hoe systemen werken en hoe individuen kunnen bijdragen aan structurele verandering, waarbij ze pleit voor een systemische aanpak in plaats van alleen symptoombestrijding.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Anuna De Wever Van Der Heyden
Laten we eerlijk zijn
Anuna De Wever Van Der Heyden beschrijft in 'Laten we eerlijk zijn' haar groeiend inzicht dat klimaatactie niet volstaat zonder het aanpakken van het onderliggende kapitalistische systeem dat de crisis veroorzaakt. Het boek is een krachtig pleidooi voor het fundamenteel transformeren van bestaande politieke, economische en sociale structuren.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Economische systemen herdenken
Een van de meest besproken vormen van systemische verandering betreft ons economische systeem. Diverse auteurs pleiten voor een fundamentele transformatie van de economie, weg van het korte-termijn winstdenken naar modellen die sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid centraal stellen.
Hans Rodenburg
Noortje Thijssen
Koen Bruning
Er is wél een alternatief
'Er is wél een alternatief' van Rodenburg, Bruning en Thijssen pleit voor radicale veranderingen in ons economisch en maatschappelijk systeem, niet voor oppervlakkige aanpassingen. De auteurs presenteren concrete alternatieven voor het huidige economische model en laten zien hoe deze kunnen bijdragen aan een rechtvaardigere en duurzamere samenleving.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 3 werkdagen
Jan Jonker
Werken aan de Weconomy
In 'Werken aan de Weconomy' betoogt Jan Jonker dat oppervlakkige aanpassingen onvoldoende zijn en dat een fundamentele systeemverandering nodig is. Het boek beschrijft hoe we ons huidige economische systeem moeten transformeren naar een model dat waardecreatie op meerdere niveaus mogelijk maakt, niet alleen financiële winst.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 3 werkdagen
Van theorie naar praktijk: methoden voor systemische verandering
Om systemische verandering niet alleen te begrijpen maar ook daadwerkelijk te realiseren, zijn specifieke methoden en werkwijzen nodig. Deze benadrukken het belang van experimenteren, leren en het betrekken van diverse perspectieven bij het ontwerpen van nieuwe systemische oplossingen.
Het complete veranderboek - ‘Goed te gebruiken in grotere organisaties’
Hans de Witte-van Mierlé
In een review van 'Het complete veranderboek' wordt een kernpunt van systemische verandering benadrukt: 'Schinkelshoek benadrukt dat cold turkey implementeren van een verandering geen goed idee is. Bij elke verandering kun je effecten verwachten die je niet verwacht. Daarom is het verstandig om proeven te doen. Het idee achter deze aanpak gaat uit van nieuwsgierigheid en een verandering die zich stap voor stap ontvouwt.'
Stefaan Vandist
Provotyping - Duurzame toekomstbeelden ontwikkelen en waarmaken
'Provotyping - Duurzame toekomstbeelden ontwikkelen en waarmaken' van Stefaan Vandist richt zich op het verwezenlijken van duurzame toekomstbeelden die vaak systeemverandering vereisen. Het boek biedt praktische tools om concrete prototypes te ontwikkelen die systemische verandering kunnen stimuleren en versnellen.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
De toekomst van systemische verandering
Naarmate onze wereld complexer en onderling verbondener wordt, zal het belang van systemisch denken en handelen alleen maar toenemen. De vraag is niet langer óf we systemische verandering nodig hebben, maar hoe we deze kunnen versnellen en opschalen om tijdig te reageren op de urgente uitdagingen van onze tijd.
Marieke van Voorn: ‘Zorg moet worden verleend vanuit visie, niet vanuit een protocol’
Marieke van Voorn
Een interview over systemische verandering in de zorg biedt ook inzichten voor andere sectoren: 'Ik geloof niet in maakbare modellen. Het zal zich moeten ontvouwen. Ik denk wel dat de grote hiërarchische organisaties uiteindelijk uiteen zullen vallen in kleinere, natuurlijke vormen, waarin mensen samenwerken op basis van gelijkwaardigheid. Zorg zal in dat soort instellingen weer worden verleend vanuit een wezenlijke missie en visie, niet vanuit een protocol.'
Tom van der Voorn
Backcasting for Transformative Water Management
'Backcasting for Transformative Water Management' van Tom van der Voorn pleit voor fundamentele systeemveranderingen in waterbeheer in plaats van incrementele aanpassingen. Het boek introduceert backcasting als een krachtige methode voor transformatieve adaptatie, waarbij je redeneert vanuit een gewenste toekomst terug naar het heden.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Conclusie: de reis naar systemische verandering
Systemische verandering is geen eenmalige gebeurtenis maar een voortdurend proces van leren, experimenteren en aanpassen. Het vraagt om geduld, volharding en de bereidheid om buiten gebaande paden te denken. Tegelijkertijd is het een van de meest krachtige manieren om duurzame impact te realiseren in een complexe wereld.
Door de inzichten en methoden uit deze gids toe te passen, kun je bijdragen aan het creëren van nieuwe systemen die beter werken voor mensen en planeet. Of je nu werkzaam bent in het bedrijfsleven, de overheid, het onderwijs of de zorgsector, systemisch denken en handelen stelt je in staat om diepere oorzaken aan te pakken en blijvende verandering te realiseren.
De bestsellers
-
€ 28,50
-
€ 34,99
-
€ 29,50
-
€ 33,99
-
€ 69,95
