Hoe ga ik om met ongezonde machtsverhoudingen in de organisatie?

Ongezonde machtsverhoudingen vormen een alomtegenwoordig probleem in organisaties. Of het nu gaat om een dominante leidinggevende, manipulatief gedrag van collega's of structurele machtsongelijkheid, de impact op werknemers en de organisatiecultuur kan vergaand zijn. In dit artikel verkennen we hoe je kunt omgaan met deze uitdagende situaties, hoe je ongezonde machtsdynamiek kunt herkennen en welke strategieën je kunt toepassen om je positie te versterken.

Herkennen van ongezonde machtsverhoudingen

Ongezonde machtsverhoudingen kunnen zich op verschillende manieren manifesteren. Soms zijn ze duidelijk zichtbaar, maar vaak zijn ze subtiel en moeilijk te identificeren. Natasja van Schaik beschrijft in >Het waait niet vanzelf over verschillende signalen die kunnen wijzen op ongezonde machtsverhoudingen, zoals onderstroomgedrag, patronen van intimidatie en situaties waarin bepaalde personen structureel gemarginaliseerd worden.

Een belangrijk kenmerk van ongezonde machtsverhoudingen is dat ze vaak gepaard gaan met ongewenst gedrag. Dit kan variëren van subtiele ondermijning tot ernstige vormen van intimidatie of zelfs machtsmisbruik. Zoals Caroline Koetsenruijter en Hans van der Loo opmerken in >Giftig gedoe op de werkplek: "Macht maakt minder empathisch" - een cruciaal inzicht om te begrijpen hoe macht het gedrag van mensen kan veranderen.

De impact van ongezonde machtsverhoudingen

Ongezonde machtsverhoudingen kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor individuen en organisaties. Ze kunnen leiden tot stress, angst, verminderde productiviteit en zelfs gezondheidsklachten. In extreme gevallen kunnen ze resulteren in een giftige werkcultuur waarin intimidatie, pesten en discriminatie normaal worden gevonden.

Jitske Kramer beschrijft dit treffend in een opiniestuk: "Het is heel makkelijk om tegen 'het bestuur' of 'de directie' te schoppen als veranderingen uitblijven. Of om met een activistische mindset te roepen dat 'de organisatie andere keuzes moet maken'. Maar er is ook een andere kant. In mijn ontmoeting met deze oud-CEO voelde ik de onmacht van de macht. Hij wilde wel, maar het lukte niet. Wat hij zelf had opgebouwd, kon hij niet keren."

Strategieën om met ongezonde machtsverhoudingen om te gaan

Er zijn verschillende strategieën die je kunt toepassen om met ongezonde machtsverhoudingen om te gaan. Welke strategie het meest effectief is, hangt af van de specifieke situatie, jouw positie binnen de organisatie en de ernst van het probleem.

Grenzen stellen en bewaken

Een belangrijke strategie bij het omgaan met ongezonde machtsverhoudingen is het stellen en bewaken van gezonde grenzen. Dit kan uitdagend zijn, vooral in omgevingen waar machtsongelijkheid heerst.

Melissa Urban benadrukt dit in een interview: "Als jij een grens trekt kan dat voor collega's aanleiding zijn om dat juist niet te doen, zodat ze eerder in aanmerking komen voor bijvoorbeeld een promotie. Dat verhoogt vervolgens voor jou de druk om water bij de wijn te doen, al was het alleen al omdat je niet als lastig wil overkomen."

Het stellen van grenzen gaat verder dan alleen 'nee' zeggen. Het omvat ook het communiceren van je behoeften, het aangeven wanneer gedrag onacceptabel is, en het nemen van stappen om jezelf te beschermen wanneer grenzen worden overschreden.

Opbouwen van invloed en tegenmacht

Een effectieve manier om met ongezonde machtsverhoudingen om te gaan, is het opbouwen van je eigen invloed en het creëren van tegenmacht. Dit hoeft niet te betekenen dat je in een machtsstrijd belandt, maar eerder dat je je positie versterkt zodat je beter voor jezelf kunt opkomen.

Jan Plevier merkt hierover op: "Hiërarchie is één van de machtsmiddelen. Maar vergis je niet, ook de ondergeschikte heeft machtsmiddelen. Denk aan de OR, de vakbond en zich ziek melden. De boodschap blijft: zorg dat je niet uit de bocht vliegt met elkaar."

Ongezonde machtsrelaties op verschillende niveaus aanpakken

Ongezonde machtsverhoudingen kunnen op verschillende niveaus bestaan: tussen individuen, binnen teams of op organisatieniveau. Voor elk niveau zijn specifieke strategieën nodig.

De rol van communicatie

Effectieve communicatie is essentieel bij het omgaan met ongezonde machtsverhoudingen. Dit omvat niet alleen wat je zegt, maar ook hoe je het zegt en wanneer je het zegt.

Ina Ahuis beschrijft een situatie waarin communicatieproblemen bijdroegen aan een ongezonde machtsverhouding: "In mijn boek beschrijf ik een heftige situatie waarin een leidinggevende niets meer goed kon doen in de ogen van haar medewerkers, terwijl zij er alles aan deed om de organisatie in de lucht te houden; dat was in ieder geval haar beleving. Dit was tegelijkertijd onbespreekbaar omdat de medewerkers bang waren voor de 'machtige leider' en daarom was er hulp van buitenaf nodig."

Wanneer moet je vertrekken?

Soms zijn ongezonde machtsverhoudingen zo diepgeworteld in de organisatiecultuur dat verandering onwaarschijnlijk is. In zulke gevallen kan het nodig zijn om te overwegen of je in de organisatie wilt blijven.

Melissa Urban adviseert: "Dat onderstreept dat jij de stap moet maken om jezelf gezond en gelukkig te houden, zoals het vragen om een overplaatsing, of zelfs het nemen van ontslag."

Deze beslissing is niet gemakkelijk en hangt af van verschillende factoren, waaronder je financiële situatie, carrièreperspectieven en persoonlijke waarden. Het is belangrijk om een weloverwogen beslissing te nemen die recht doet aan jouw behoeften en omstandigheden.

Systeemverandering en cultuuromslag

Voor duurzame verandering is vaak een cultuuromslag nodig. Dit vereist betrokkenheid op alle niveaus van de organisatie, en vooral van de leiding.

Martin Hetebrij schrijft in >Macht en politiek in besluitvorming over situaties waarin macht en politiek de overhand nemen: "Als veel besluitvormingsprocessen uit gedoe bestaan, waar besluiten steeds maar worden uitgesteld en eenmaal genomen toch niet worden uitgevoerd. Als besluiten worden doorgedrukt en professionele deskundigheid genegeerd. Als macht en eigenbelang overheersen en de inbreng van deskundigheid beletten, en als hoog en laag tegenover elkaar staan en hun eigen gang gaan."

Conclusie: Van ongezonde naar gezonde machtsverhoudingen

Ongezonde machtsverhoudingen zijn een complex probleem dat niet eenvoudig op te lossen is. Het vereist bewustwording, moed en volharding om verandering teweeg te brengen. Door de dynamiek te begrijpen, grenzen te stellen, je eigen invloed op te bouwen en effectief te communiceren, kun je stappen zetten naar gezondere machtsverhoudingen.

Onthoud dat verandering tijd kost en dat het belangrijk is om realistisch te blijven over wat je kunt bereiken. Soms zul je moeten accepteren dat je niet alles kunt veranderen, en zul je moeten beslissen of je kunt leven met de situatie zoals die is of dat je een andere weg moet inslaan.

Uiteindelijk gaat het erom dat je je eigen integriteit bewaart, zorgt voor je welzijn en bijdraagt aan een gezondere werkomgeving voor jezelf en anderen. Zoals Oscar David stelt in >Macht!, is het streven naar macht 3.0 - macht uitoefenen met integriteit - een waardevol doel voor iedereen die met machtsverhoudingen te maken heeft.