Stapsgewijs onderwijs: het kind centraal!

Inleiding 10

DEEL 1
Het waarom 12
1 De bouwstenen van stapsgewijs onderwijs: spelen, ontwikkelen en leren 15
Auteur: Ineke Oenema-Mostert
1.1 Stapsgewijs onderwijs: spelen, ontwikkelen en leren 16
1.2 Stapsgewijs onderwijs: theoretisch kader 19
1.3 Stapsgewijs onderwijs: de zeven bouwstenen 22
1.3.1 Bouwsteen 1 Neurologisch perspectief 22
1.3.2 Bouwsteen 2 Holistisch perspectief 27
1.3.3 Bouwsteen 3 Ontdekken, onderzoeken, ontwikkelen 28
1.3.4 Bouwsteen 4 Betrokkenheid, motivatie en welbevinden 31
1.3.5 Bouwsteen 5 Structurerend denken 34
1.3.6 Bouwsteen 6 Zone van de naaste ontwikkeling 35
1.3.7 Bouwsteen 7 Scaffolding 38
1.4 De rol van de leerkracht 40
1.5 De ontwikkel- en leeromgeving 43
Kernbegrippen 45
Kennis- en praktijkvragen 48

2 De ontwikkeling van het kind van 0-7 jaar 51
Auteurs: Ineke Oenema-Mostert en Harry Janssens
2.1 Wat is ontwikkeling 52
2.2 Ontwikkeling en leren 64
2.3 Ontwikkelingsleerlijnen en ontwikkelingsdoelen 76
Kernbegrippen 81
Kennis- en praktijkvragen 84

DEEL 2
Het hoe 86
3 Spelen is de drager van de ontwikkeling 89
Auteurs: Ineke Oenema-Mostert en Petra van de Kraats-Hop
3.1 Ontdekken en ontwikkelen 90
3.2 Spel: theoretisch kader 90
3.3 De ontwikkeling van spel in verschillende leeftijdsfasen 95
3.4 Spel: leren en ontwikkelen en de wisselwerking met de omgeving 99
3.5 De plaats van spel in stapsgewijs onderwijs 100
3.6 Spel: de praktijk 103
Kernbegrippen 111
Kennis- en praktijkvragen 113

4 Volgen van de ontwikkeling 115
Auteurs: Harry Janssens en Ineke Oenema-Mostert
4.1 Waarom observeren? 116
4.2 Wat is observeren? 120
4.3 Hoe observeer je? 125
4.4 Observeren in vier stappen 133
Kernbegrippen 140
Kennis- en praktijkvragen 141

5 Wendbaar pedagogisch handelen 145
Auteurs: Harry Janssens en Gerda Woltjer
5.1 Van pedagogisch handelen naar wendbaar pedagogisch handelen 146
5.2 Wendbaar pedagogisch handelen: theoretisch kader 148
5.3 Veiligheid en geborgenheid 151
5.4 Communicatie 157
5.5 Belonen en straffen 159
Kernbegrippen 164
Kennis- en praktijkvragen 166

6 Wendbare groeps- en klasorganisatie 169
Auteurs: Petra van de Kraats-Hop en Harry Janssens
6.1 Wendbare groeps- en klasorganisatie: theoretisch kader 170
6.2 Een krachtige ontwikkel- en leeromgeving 173
6.3 Planning en organisatie van activiteiten 178
6.4 Praktijkvoorbeelden 186
Kernbegrippen 188
Kennis- en praktijkvragen 189

7 Wendbaar didactisch handelen 191
Auteurs: Ineke Oenema-Mostert, Harry Janssens en Petra van de Kraats-Hop
7.1 Wendbaar didactisch handelen: theoretisch kader 192
7.2 Stapsgewijs instructiemodel voor de onderbouw (SIMo) 203
7.3 De praktijk 218
Kernbegrippen 223
Kennis- en praktijkvragen 225

DEEL 3
Het wat 227
8 Sociaal-emotionele ontwikkeling 231
Auteurs: Harry Janssens en Gerda Woltjer
8.1 Sociaal-emotionele ontwikkeling: theoretisch kader 234
8.2 Verloop van de sociaal-emotionele ontwikkeling 249
8.3 Ontwikkelingsleerlijnen en de praktijk 262
Kernbegrippen 283
Kennis- en praktijkvragen 285

9 Zintuiglijke ontwikkeling 287
Auteurs: Harry Janssens en Petra van de Kraats-Hop
9.1 De ontwikkeling van de zintuigen 290
9.2 Auditieve ontwikkeling 298
9.3 Visuele ontwikkeling 308
9.4 Onwikkelingsleerlijnen en de praktijk 318
Kernbegrippen 324
Kennis- en praktijkvragen 325

10 Motorische ontwikkeling 329
Auteurs: Harry Janssens en Petra van de Kraats-Hop
10.1 Motoriek: theorie 332
10.2 De ontwikkeling van de motoriek in verschillende leeftijdsfasen 336
10.3 Ontwikkelingsleerlijnen 341
10.4 Motoriek: de praktijk 343
Kernbegrippen 351
Kennis- en praktijkvragen 352

11 De ontwikkeling van taal 355
Auteurs: Ineke Oenema-Mostert, Rienkje van Boekel, Harry Janssens
11.1 Taalontwikkeling: theorie 358
11.2 Taalontwikkeling in verschillende leeftijdsfasen 360
11.3 Taalontwikkeling in relatie tot andere ontwikkelingsdomeinen 367
11.4 Taalontwikkeling: ontwikkelingsleerlijnen 370
11.5 Taalontwikkeling: de praktijk 371
Kernbegrippen 381
Kennis- en praktijkvragen 383

12 Cognitieve ontwikkeling 385
Auteurs: Ineke Oenema-Mostert en Harry Janssens
12.1 Cognitieve ontwikkeling: theorie 388
12.2 Cognitieve ontwikkeling in verschillende leeftijdsfasen 392
12.3 Cognitieve ontwikkeling in relatie tot andere ontwikkelingsdomeinen 402
12.4 Cognitieve ontwikkeling: ontwikkelingsleerlijnen 402
12.5 Cognitieve ontwikkeling: de praktijk 404
Kernbegrippen 411
Kennis- en praktijkvragen 413

13 Ontluikende geletterdheid 415
Auteurs: Harry Janssens en Petra van de Kraats-Hop
13.1 Leren lezen en spellen 418
13.2 Op weg naar het aanvankelijk lees- en spellingsproces in groep 3 420
13.3 Basisvoorwaarden voor het aanvankelijk lees- en spellingsproces 422
13.4 Ontwikkelingsleerlijnen: naar denken in letters zonder beelden 426
13.5 Ontwikkelingsleerlijnen en de praktijk 429
Kernbegrippen 437
Kennis- en praktijkvragen 438

14 Ontluikende gecijferdheid 441
Auteurs: Harry Janssens en Ineke Oenema-Mostert
14.1 Zicht op ontwikkeling van rekenen en wiskunde 444
14.2 Zicht op getalbegrip 446
14.3 Elementen van getalbegrip 449
14.4 Ontwikkelingsleerlijnen en de praktijk 454
Kernbegrippen 465
Kennis- en praktijkvragen 467

15 Kunstonderwijs: waarom en hoe 471
Auteurs: Holger de Nooij en Ineke Oenema-Mostert
15.1 Zicht op kunstonderwijs 472
15.2 Adviezen 479
15.3 Pleidooi: maak eens een musical 482
Kernbegrippen 485
Kennis- en praktijkvragen 486

16 Drama 489
Auteur: Holger de Nooij
16.1 Drama: theoretisch kader 490
16.2 De ontwikkeling van drama in verschillende leeftijdsfasen 496
16.3 Drama in de praktijk 504
Kernbegrippen 507
Kennis- en praktijkvragen 508

17 Muzische vorming 511
Auteurs: Rienkje van Boekel en Ineke Oenema-Mostert
17.1 Het belang van muziek in ontwikkelen en leren jonge kind 512
17.2 Thema’s in de muzikale vorming 514
17.3 Muzische vorming: didactiek 521
17.4 Muzische vorming in verschillende leeftijdsfasen 522
17.5 Muzische vorming in relatie tot andere ontwikkelingsdomeinen 523
17.6 Muzische vorming: de praktijk 524

Kernbegrippen 537
Kennis- en praktijkvragen 538
Bijlage: Groepsoverzicht Femke 539
Literatuurlijst 541
Illustratieverantwoording 548
Register 549
Over de auteurs 556