Woord vooraf 5
Lijst van afkortingen 15
Deel 1Gegevenszee en het privacybegrip 17
1A Wat is big data? 19
L. Ottes, arts
1 Inleiding 21
2 Big data bezien vanuit de kenmerken van de gegevens 21
2.1 Exponentiële groei van volume 22
2.2 Toegenomen variëteit van de gegevens 23
2.3 Toegenomen snelheid van de gegevensverwerking en uitwisseling 23
2.4 High-troughputtechnieken: het ‘omics’-tijdperk 24
2.5 Internet of Things (IoT) 25
3 Big data technisch bezien 26
3.1 Non-SQL databases 27
3.2 Definitie van big data vanuit technisch perspectief 28
3.3 De gegevenszee 28
4 Big data en een ander manier van denken 29
5 Voorbeelden van big data in de zorg 30
5.1 Onderzoek naar de relatie tussen ziekte en omgevingsfactoren 30
5.2 Opsporen van bacteriën in de New Yorkse metro 30
5.3 Opsporen van bijwerkingen van geneesmiddelen 31
5.4 Voedselveiligheid controleren met hulp van big data 31
5.5 Verbeteren van de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg met behulp van big data 32
6 Big data en kunstmatige intelligentie 34
6.1 Aansprakelijkheid 35
6.2 Privacy 35
6.3 Wie is eigenaar van computergegenereerde kennis? 35
7 Nieuwe juridische kaders nodig 36
Literatuur 37
1B Big data en privacy. Luctor et emergo? 39
Mr. P.M. Kits
1 Inleiding 41
2 Wat zijn de kansen en risico’s van big data in de zorg? 43
3 Wat is data en wie behoren ze toe? 44
4 Bronnen en opslagplaatsen van data 46
5 Juridisch kader 47
5.1 Het privacybegrip mondiaal 48
5.2 De ontstaansgeschiedenis van de belangrijkste privacyprincipes 48
5.3 Het huidige kader in Europa en Nederland 49
6 Knelpunten 55
6.1 De Wbp en WGBO beschermen het individu niet effectief bij big data 55
6.2 Spanningsveld tussen grondrechten van het individu en de macht die private partijen verkrijgen over zorgdata 56
6.3 Informed consent en de verschillende verschijningsvormen in de Wbp, WGBO, AVG en Wet cliëntenrecht 58
7 De blik vooruit gericht 61
Literatuur 66
Deel 2Controle en toezicht op gebruik van big data 69
Privacyrisico’s en -waarborgen bij het gebruik van big data tegen zorgfraude: een verkenning 71
Prof. mr. G.J. Zwenne en mr. dr. drs. W.A.M. Steenbruggen
1. Inleiding 73
2 Bestrijding van zorgfraude door middel van (big)data-analyses 75
2.1 Aanloop 75
2.2 Big data en fraudebestrijding 77
2.3 Voorbeelden van (big)data-analyse bij de aanpak van zorgfraude 79
2.4 Wat brengt de toekomst? 83
3 Beperkingen van, en risico’s bij, gebruik van big data 84
3.1 Beperkingen van big data 85
3.1.1 Bias 85
3.1.2 Correlaties 86
3.1.3 Foutmarges 86
3.1.4 Kwaliteit data 86
3.1.5 Incidenten 87
3.1.6 Afsluitend 87
3.2 Risico’s bij bigdata-analyses 88
3.2.1 Stigmatisering en discriminatie 88
3.2.2 Blackbox en dehumanization 88
3.2.3 Onschuldpresumptie en fair trial 89
3.2.4 Individuele en collectieve privacy 89
3.2.5 De ‘function creep’ of ‘mission creep’ 89
3.3 Dus... 90
4 Welke waarborgen biedt privacy- en gegevensbeschermingswetgeving? 90
4.1 Aanloop 90
4.2 Gezondheidsgegevens 92
4.3 Doelbinding 93
4.4 Profilering 95
4.5 Transparantie 97
5. Afsluiting: is het genoeg allemaal? 98
Literatuur 99
Deel 3 Big data en zorginstellingen 101
3A Big data voor een lerend zorgsysteem 103
Mr. E.B. van Veen
1 Inleiding 105
2 Opbouw 106
3 De achtergrond van een lerend zorgsysteem 107
3.1 Korte blik op de discussie in de VS 107
3.2 Onderdeel van een bredere discussie 109
4 Elementen van een lerend zorgsysteem in Nederland 110
4.1 Bij leerdoel a 110
4.1.1 Vooraf 110
4.2.1 De voorbeelden 111
4.2 De huidige juridische grondslagen voor deze gegevensverwerking 112
4.3 Elementen van een lerend zorgsysteem bij leerdoel b 115
4.3.1 Vooraf 115
4.3.2 Voorbeelden 115
4.3.3 De juridische grondslagen 116
4.4 Elementen van een lerend zorgsysteem bij leerdoel c 118
4.4.1 Vooraf 118
4.4.2 Voorbeelden 118
4.5 Juridische grondslagen 119
5 Intermezzo: wat mag voor een lerend zorgsysteem worden verwacht? 120
5.1 Twee confronterende uitgangspunten 120
5.2 Consent or anonymise werkt niet om het beste van twee werelden te bereiken 120
5.3 Alle patiëntgegevens berusten op hergebruik 121
5.4 Anderen dan de patiënt 122
6 Anoniem, persoonsgegevens, gepseudonimiseerd, hoe zit het nu? 123
6.1 Vooraf 123
6.2 De AP over de DIS-data 123
6.3 Het HvJ EU over herleidbaarheid op 19 oktober 2016 124
6.4 Gepseudonimiseerde gegevens in de AVG 125
6.5 Conclusie bij deze paragraaf 126
7 Hoe verder 127
7.1 De veiligheid van gegevens 127
7.2 Een regeling voor de kwaliteitsregistraties 129
7.3 Algemeen belang 129
7.4 De burgerservicenummer(BSN-)kwestie 131
7.5 Toetsing 133
7.6 Governance 134
7.7 Consent revisited 135
8 Slotopmerkingen 136
Literatuur 138
3B De juridische uitdagingen voor een zorginstelling bij big data 141
Mr. T.G. Kleefman
1 Inleiding 143
2 Big data 144
3 Kader van wet- en regelgeving 145
4 Toepassingsgebied van big data binnen de zorginstelling 147
4.1 Educatie 147
4.2 Zorg 148
4.3 Onderzoek 148
5 Juridische instrumenten 149
5.1 Desca-model 149
5.2 Licentieovereenkomst 150
5.3 SLA 150
5.4 Bewerkersovereenkomst 151
6 Checklist eHealth-app 153
Deel 4 Big data en wetenschappelijk onderzoek 155
4A Big data en open science 157
Prof. dr. F. Miedema
1 CUDOS 159
2 Incentives and reward 160
3 Open science en team science 161
4 Science in transition 163
Literatuur 164
4B Big data, medisch-wetenschappelijk onderzoek en gegevensbescherming 165
Mr. M. Mostert
1 Inleiding 167
2 Van privacy naar gegevensbescherming 168
3 Herleidbaarheid in het tijdperk van big data 171
3.1 Het einde van anonimiteit? 171
3.2 Pseudonimiseren ter vermindering van risico’s 173
3.3 Status lichaamsmateriaal 174
3.4 Deelconclusie 174
4 Toestemming: specifiek of ruim? 175
4.1 Ontvlechten van toestemmingsvereisten 176
4.1.1 Het algemene toestemmingsvereiste 176
4.1.2 Toestemmingsvereiste voor verwerking bijzondere persoonsgegevens 177
4.2 Deelconclusie 178
5 Alternatief voor het toestemmingsvereiste 179
5.1 Noodzakelijkheid en evenredigheid 179
5.2 Eerbiediging recht op gegevensbescherming 181
5.3 Waarborgen op grond van artikel 89 lid 1 AVG 182
5.4 Aanvullende specifieke maatregelen 183
5.5 Verwerking genetische gegevens, bijkomende voorwaarden 184
5.6 Deelconclusie 184
6 Beginselen en individuele rechten 185
6.1 Afwijkingen van beginselen 186
6.2 Rechten met afwijkingen voor onderzoeksdoeleinden 186
6.3 Rechten zonder afwijkingen voor onderzoeksdoeleinden 187
6.4 Deelconclusie 188
7 Conclusie 189
Literatuur 191
Lijst van beschikbare preadviezen 194
