Ter inleiding / 5
Lijst van afkortingen / 13
Tekst van artikel 23 Grondwet / 15
1 Kenmerken van artikel 23 Grondwet / 17
1.1 Lange ontstaansgeschiedenis en stapsgewijze uitbouw / 17
1.1.1 Eerste en achtste artikellid: de leidende rol en de zorgplicht van de rijksoverheid / 17
1.1.2 Tweede, derde en vierde artikellid: vrijheid van het bijzonder onderwijs en neutraliteit van het alomtegenwoordig openbaar onderwijs / 20
1.1.3 Naar (een gedeeltelijke) bekostiging van het bijzonder onderwijs / 24
1.1.4 Vijfde, zesde en zevende artikellid: de pacificatie – gelijke bekostiging, gelijkwaardige deugdelijkheid, vrijheid van (in)richting / 25
1.2 Een grondrechtenbepaling ‘sui generis’ / 27
1.2.1 De grondwetsherziening van 1983 / 27
1.2.2 Recente ontwikkeling: de samenwerkingsschool / 28
1.2.3 Inhoudelijke wijziging van het onderwijsartikel? / 29
1.2.4 Artikel 23 Grondwet: een omstreden grondwetsbepaling / 29
1.3 Open en gesloten normen / 30
1.3.1 ‘Glijdende’ schaal / 30
1.3.2 Ongeschreven beginselen / 31
1.3.3 Waarborgfunctie en constitutionele toetsing / 31
1.4 Belang van de historische interpretatiemethode / 33
1.4.1 Algemeen / 33
1.4.2 Opvatting van de regering / 33
1.5 Primaat van de wetgever / 35
1.6 De toepasselijkheid van artikel 23 Grondwet op de BES-eilanden / 35
2 Het begrip ‘onderwijs’ en de reikwijdte van het grondwetsartikel / 37
2.1 Het begrip ‘onderwijs’ / 37
2.1.1 Het algemene begrip ‘onderwijs’ / 37
2.1.2 Andere betekenissen en combinaties / 38
2.2 De reikwijdte van het grondwetsartikel / 39
3 De zorgplicht van de rijksoverheid / 43
3.1 Algemeen / 43
3.2 Recht op onderwijs / 44
3.2.1 Geen grondwettelijke verankering / 44
3.2.2 School- en (t)huisonderwijs / 45
3.3 Primaat van de rijksoverheid; decentraal onderwijsbeleid / 47
3.3.1 Algemeen / 47
3.3.2 Decentraal onderwijsbeleid / 48
3.3.3 Nieuwe politieke uitleg: meer ruimte voor decentraal onderwijsbeleid / 49
3.3.4 Onderwijsachterstandenbeleid / 49
4 De vrijheid van onderwijs: algemene kenmerken / 51
4.1 Individueel grondrecht / 51
4.2 Collectief grondrecht / 52
5 De vrijheid van oprichting/stichting / 53
5.1 Algemeen / 53
5.2 Richtingsvrije planning? / 54
5.3 Maximum aantal achterstandsleerlingen? / 56
6 De vrijheid van richting / 57
6.1 Het begrip / 57
6.1.1 Algemeen / 57
6.1.2 Algemeen bijzonder onderwijs en de planprocedure / 57
6.1.3 Leerlingenvervoer en richtingsbezwaren / 59
6.2 De reikwijdte van het richtingsbegrip / 60
6.3 Het leerstuk van de drie deelvrijheden / 62
7 De vrijheid van inrichting / 63
7.1 Algemeen / 63
7.2 De vrijheid van inrichting en de grondrechten van leerlingen / 65
8 De drager(s) van de vrijheid van onderwijs / 67
8.1 Algemeen / 67
8.1.1 Het begrip / 67
8.1.2 Oorspronkelijke uitleg / 67
8.2 Het ‘droit d’enseigner’ (het recht om onderwijs te geven) en het particulier niet-bekostigde onderwijs / 69
8.2.1 Particuliere scholen / 69
8.2.2 Vragen omtrent de kwaliteit van het particulier onderwijs / 69
8.2.3 Kwaliteitseisen aan het particulier onderwijs / 70
8.3 Het ‘droit d’apprendre’ (het recht om onderwijs te genieten) / 71
8.3.1 De inrichting van het schoolbestuur / 71
8.3.2 Medezeggenschap / 72
8.3.3 Recht op toelating tot de bijzondere school / 73
9 Het toezicht van de overheid; de bekwaamheid en zedelijkheid van de onderwijsgevenden / 75
9.1 Algemeen / 75
9.2 De reikwijdte van het toezicht / 76
9.2.1 Deugdelijkheidscontrole en kwaliteitsbewaking / 76
9.2.2 De Wet op het onderwijstoezicht; accreditatie in het hoger onderwijs / 76
9.2.3 Relatieve interne zelfstandigheid van de inspectie / 79
9.2.4 Toezicht op het godsdienstonderwijs / 79
9.3 Bekwaamheid en zedelijkheid als eisen van deugdelijkheid / 80
9.3.1 Algemeen / 80
9.3.2 De Wet op de beroepen in het onderwijs (BIO-wet) / 80
10 De neutraliteit van het openbaar onderwijs / 83
10.1 Algemeen / 83
10.1.1 Kenmerken / 83
10.1.2 Van passief-neutraal naar actief-pluriform / 84
10.1.3 Personeelsbeleid / 85
10.2 Godsdienst- of levensbeschouwelijk vormingsonderwijs op de openbare school / 85
11 De zorg voor en het recht op openbaar onderwijs / 89
11.1 De alomtegenwoordigheid van het openbaar onderwijs / 89
11.2 Van overheidswege / 90
11.2.1 Al dan niet een publiekrechtelijke beheersvorm / 90
11.2.2 Actuele ontwikkelingen / 91
11.3 Recht op openbaar onderwijs / 92
11.3.1 Algemeen-toegankelijkheid, een recht op toelating? / 92
11.3.2 ‘Gelegenheid geven’ / 93
11.3.3 ‘In een genoegzaam aantal openbare scholen’ / 94
11.4 Schaalvergroting en de samenwerkingsschool / 95
12 Deugdelijkheidseisen en bekostigingsvoorwaarden / 97
12.1 Algemeen / 97
12.2 Gelijke of gelijkwaardige deugdelijkheidseisen / 98
12.3 Het noodzakelijkheidsvereiste / 99
12.3.1 Algemeen / 99
12.3.2 Autonomie en deregulering / 100
12.3.3 Wetgevingsbeleid / 101
13 Volledige bekostiging: de financiële gelijkstelling / 105
13.1 Algemeen / 105
13.2 De overschrijdingsregeling / 106
14 Horizontale werking van de vrijheid van onderwijs; selectie van docenten en leerlingen / 109
14.1 Inleiding / 109
14.2 Selectie van docenten en artikel 23 Grondwet / 109
14.3 Selectie van docenten en de Algemene wet gelijke behandeling / 110
14.3.1 Algemeen / 110
14.3.2 De ‘enkele feit’-constructie / 111
14.4 Selectie van leerlingen en de vrijheid van richting / 113
14.4.1 Algemeen / 113
14.4.2 Het Maimonides-arrest / 114
14.4.3 Grenzen: internationaal en EU-recht / 115
14.4.4 Grenzen: gelijkheidsbeginsel, consistentievereiste / 116
14.5 Spreiding van (allochtone) leerlingen en de vrijheid van inrichting / 117
14.6 Versterking van het ouderlijk keuzerecht / 119
15 De vrijheid van onderwijs en het (gelijke) recht op onderwijs in het internationale recht / 121
15.1 Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden / 121
15.1.1 Algemeen / 121
15.1.2 Jurisprudentie / 122
15.2 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie / 123
15.3 Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten / 124
15.4 Overige internationale normen / 124
15.4.1 Non-discriminatienormen / 124
15.4.2 Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie / 125
15.4.3 Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind / 126
Bijlage I Historisch overzicht van de grondwetsbepalingen inzake onderwijs / 127
Bijlage II Verdragsbepalingen inzake onderwijs / 131
Bijlage III Literatuur / 135
