De Nederlanden en het Vrijgraafschap Bourgondië tussen paus en keizer

Illustraties
Illustratie 1: De tweezwaardenleer en de verlening van beneficies
Illustratie 2: Karel V: Mühlberg 1547 ‘Veni, vidi, Deus vicit’
Illustratie 3: Overzicht van de pausen
Illustratie 4: Structuur van de Curie
Illustratie 5: De indulten in hun context
Illustratie 6: Canon van het indult onder Karel V
Illustratie 7: De Nederlanden en het Vrijgraafschap Bourgondië (kaart)

Voorwoord
Glossarium

I Inleiding
I.1 5 juli 1515-2015: vergeten zoals een staatsgeheim?
I.2 Voorlopers, voorbeelden en valkuilen in het onderzoek
I.3 Tips van vroegere onderzoekers
I.4 Vernieuwing in het onderzoek naar de verhouding tussen Kerk en Staat
I.5 De ‘oboedientia* politica’ in Kerk en Staat
I.6 Werkplan

II Het indult in zijn rechtshistorische context
II.1 Indult en indulgentie
II.2 Het patronaatsrecht vóór Karel V
II.3 Het beneficiewezen in beweging
II.4 Het canonieke recht als ‘ius commune’
II.5 Bekendmaking van de vorstelijke regelgeving
II.6 Het vorstelijk indult als parameter voor vooruitschrijdend inzicht

III Kerk en Staat aan het begin van de zestiende eeuw
III.1 Maximiliaan I (1459-1519) als beschermer van de kerk
III.2 Filips de Schone/Felipe I (1478-1506) als beschermer van de kerk
III.3 Karel V (1515-1555) als meervoudig landsheer in de Nederlanden
III.3.1 De Habsburgse dynastie, het Huis van Valois en de paus
III.3.2 Karel V en het begin van zijn regering
III.3.3 De vorst en zijn bisschoppen: onaangepaste ver(stand)houding
III.3.4 Beneficies, ius patronatus, het verkiezingsrecht en het voorstellingsrecht/’benoemingsrecht’
III.3.5 Beneficies, ius patronatus en het collatierecht
III.3.6 Beneficies, ius patronatus en buitenlanders
III.3.7 De diplomatieke betrekkingen tussen de H. Stoel en de Nederlanden
III.3.7.1 Diplomatie voor de Nederlanden en het Vrijgraafschap Bourgondië
III.3.7.2 Diplomatieke betrekkingen bekeken vanuit het buitenland
III.4 Besluit

IV Het Concilie van Lateranen V en de opkomst van de Reformatie
IV.1 De Gravamina van de Germaanse Natie
IV.2 Maarten Luther en het ‘ius patronatus’
IV.3.1 Het Spaanse rapport uit Brussel, 26 april 1522
IV.3.2 Het Latijnse verzoek uit de Nederlanden (1523-1524)
IV.4 Paulus III en het ‘Consilium de emendanda ecclesia’
IV.5 Jan Calvijn en het ‘ius patronatus’
IV.6 De eerste Jezuïeten
IV.7 Extra ecclesiam nulla salus: buiten de Kerk geen heil?

V Karel V verleent beneficies in de Nederlanden en in het Vrijgraafschap Bourgondië
V.1 Het Concordaat van Wenen (1448)
V.2 Het Concordaat van Bologna (1516)
V.3 Karel V en het lekenpatronaatsrecht
V.4 Karel V en het rolrecht
V.5 Karel V en de indulten
V.6 Karel V en het ‘ius Precum Primariarum’
V.7 Karel V, regale rechten en het ‘droit régal’

VI Voorbeelden van indulten vóór Karel V
VI.1 Het indult voor de hertog van Milaan onder Nicolaas V (1447-1455): 1 april 1450
VI.2 Het indult voor de hertog van Savoie van 10 januari 1452 n.s.
VI.3 Het indult voor de hertog van Ferrara: 2 juni 1487
VI.4 Karel V zonder indult voor zijn Hofkapel?

VII Indulten voor Karel V (1515-1552)
VII.1 Typologie van de apostolische indulten
VII.2 ‘Fervor pure devotionis’: persoonlijk, hernieuwbaar indult (1-6)
VII.2.1 Het indult ‘Fervor pure devotionis’ en ‘staatsvorming’
VII.3 Het indult ‘Exigunt singularis devotionis affectus’
VII.4 Het ‘ius Precum Primariarum’
VII.5 ‘Digna consideratione fidelitatis’: een niet-hernieuwbaar indult
VII.5.1 Het territorium van de Nederlanden beter bekend in Rome
VII.5.2 Het indult van 1552 en de interpretatie van de lijsten
VII.5.3 Van ‘indultum apostolicum’ naar ‘institutio’
VII.5.4 ‘Digna consideratione fidelitatis’ als een niet-hernieuwbaar indult (1-6)
VII.6 De verhouding van de indulten tot de pensioenen: geld als pasmunt

VIII Kardinalen voor de Nederlanden en het Vrijgraafschap Bourgondië
VIII.1 Afzonderlijke kardinalen in dienst van kerk en staat?
VIII.2 Kardinalen-protectoren in dienst van Kerk en Staat
VIII.2.1 Juan Alvarez y Alva de Toledo (1551-1557)
VIII.2.2 Pedro Pacheco de Villena (1557-1560)
VIII.2.3 Carolus Borromaeus (1566-1573)
VIII.2.4 Flavio Orsini (1573-1581)
VIII.2.5 Marcantonio Colonna (1582-1597)

IX Besluit: apostolisch indult en staatsvorming
IX.1 Inleiding: belang van het onderzoek
IX.2 Grensverleggend nadenken over de indultenlaag en staatsvorming
IX.3 Meerlagig karakter van de staatsvorming en het indult
IX.4 Indulten tussen moderne staatsvorming en een paus in problemen
IX.5 Kerkelijke vrijheid versus keizerlijke macht
IX.6 Het relatieve belang van het indult in het wereldrijk van Karel V
IX.7 Moderne staatsvorming onderweg
IX.8 Moderne staatsvorming kreeg te weinig tijd
IX.9 Het Vrijgraafschap Bourgondië: territorium en staatsvorming
IX.10 Moderne staatsvorming en de nieuwe bisdommen
IX.11 Moderne staatsvorming en de indultenlaag: cui bono?
IX.12 Willem van Oranje plukte de eerste vruchten

Summary

Afkortingen
Archieven
Bibliografie

Bijlagen .
I: Fervor pure devotionis 5-7-1515 (Leo X: 1513-1521)
IA: Vertaling van het hernieuwbare indult ‘Fervor pure devotionis’ 5 juli 1515
II: Eximie devotionis affectus 5-7-1515 (Leo X: 1513-1521)
III: Exigunt sincere devotionis affectus 5-7-1515 (Leo X: 1513-1521)
IV: Clericorum excessus 5-7-1515 (Leo X: 1513-1521)
V: Pour dispence à Rome. Despeches obtenues et à obtenir à Rome
VI: Advies bij onderhandelingen met de H. Stoel
VII: Breve ‘Singularis Devotionis’ van 5-3-1524 voor het Vrijgraafschap Bourgondië
VIII: Niet-hernieuwbaar indult ‘Intra Arcana Pectoris’ van 8-5-1529
IX: Instrumentum Fulminationis na het indult 13-8-1552
X: Lijsten met de indultarii van het indult 13-8-1552
XI: Voorbeeld van een consulta: 19 juni 1558
XII: Indult ‘Praeclara Celsitudinis Tue’ van 1-7-1560
XIII: Indult ‘Dum Mente Recolimus’ 1-1-1562
XIV: Voor de Nederlanden en het Vrijgraafschap belangrijke pauselijke en vorstelijke dienaren

Curriculum vitae