Recht en Gezondheid

1 ‘Gezondheid boven alles?’, van spanning tot balans 17
H.J. Snijders
1.1 Afweging van facetten van gezondheid 17
1.2 Afweging van mensenrechten 19
1.3 Ter afsluiting van deze introductie een conclusie met complimenten aan de redactie 24

DEEL I RECHT EN ETHIEK 25

2 Triage op de Intensive Care: leeftijd als rechtvaardig criterium? 27
A.P. den Exter
2.1 Inleiding 27
2.2 Het draaiboek Triage op de IC: het zwarte scenario 28
2.3 Leeftijd en het ‘fair-innings’ argument 30
2.4 Juridisch geoorloofd? 31
2.5 Nieuwe medische technologieën en rantsoeneren op grond van leeftijd 35
2.6 Slot 37

3 Gezondheidsrechtelijke kinderrechten in coronatijd: geen lockdown! 39
M.P. Sombroek-van Doorm & A.C. Hendriks
3.1 Inleiding 39
3.2 Rechten van het kind in het gezondheidsrecht 40
3.3 Rechten van het kind bij medische testen 43
3.4 Rechten van het kind bij vaccineren 44
3.5 Rechten van het kind bij medisch-wetenschappelijk onderzoek 46
3.6 Conclusie 48

4 Dementie en euthanasie: is het toegestaan om uw latere ‘zelf’ ter dood te veroordelen? - Waar ethiek en recht botsen 51
W.A.G. Hermans
4.1 Inleiding 51
4.2 Euthanasie en het geldende recht 52
4.2.1 Geen recht maar een gecodificeerde strafuitsluitingsgrond 52
4.2.2 De richting van de jurisprudentie: een zigzagroute 54
4.2.3 De verificatieplicht nader beschouwd 56
4.3 Het ethische vraagstuk 59
4.3.1 Dworkins autonomie in het recht de iure constituendo 59
4.3.2 Een nabeschouwing: het arrest van de Hoge Raad als illustratie van Dworkin? 63
4.4 Conclusie 65

DEEL II STAATS- EN BESTUURSRECHT 67

5 Democratie, rechtsbescherming en expertise tijdens de COVID-19-pandemie: constitutionele balans in crisistijd? 69
J.E. Esser
5.1 Inleiding 69
5.2 De constitutionaliteit van overheidsmaatregelen 70
5.3 Crisis! Uitzonderlijk? 75
5.4 Constitutionele balans in tijden van corona 79
5.5 Slotbeschouwing 82

6 Naar een vaccinatieplicht voor COVID-19? 85
J.C.J. Dute, G. Kooijman & H.J.E. van der Spoel
6.1 Inleiding 85
6.2 Nederland en (verplicht) vaccineren 86
6.3 Stand van zaken in buitenland 88
6.4 Juridisch kader 89
6.5 Praktische uitvoerbaarheid van een eventuele verplichting 92
6.6 Conclusie 95

7 ‘Kunt u mij nog horen?’ - Over de invloed van noodgedwongen digitalisering van consulten op het gezondheidsrechtelijk kader 97
L.M. van den Bosch
7.1 Een land achter de laptop 97
7.2 Gezondheid: een recht 98
7.3 Digitale gezondheidszorg 100
7.4 AAA(Q) 100
7.4.1 Beschikbaarheid 100
7.4.2 Toegankelijkheid 102
7.4.3 Aanvaardbaarheid en kwaliteit(?) 104
7.5 Slotakkoord of toekomstmuziek 105

8 De rol van het basisverzekeringspakket bij het garanderen van het recht op gezondheid: Hoe te bepalen wat daarin minimaal moet worden opgenomen? 107
T. Barkhuysen, E.C. Berkouwer & J.M. Schepel
8.1 Inleiding 107
8.2 Het basisverzekeringspakket in Nederland 108
8.2.1 Wet- en regelgeving 108
8.2.2 Rechtsbescherming 112
8.2.3 Jurisprudentie 114
8.3 Europese normen en jurisprudentie 116
8.4 Een casus: explantatie van borstimplantaten 121
8.5 Beschouwing: wordt het recht op gezondheid voldoende gewaarborgd? 126
8.5.1 Materieel 126
8.5.2 Procedureel 128
8.6 Afsluiting 130

DEEL III INTERNATIONAAL EN EUROPEES RECHT 131

9 De pandemie en de rechten van de mens 133
R.A. Lawson
9.1 Rampen richten het recht 133
9.2 Het EVRM en de pandemie – een eerste verkenning 134
9.2.1 Terughoudendheid gewenst 134
9.2.2 Zorgen voor de burger 135
9.2.3 Zorgen over de vrijheid 137
9.2.4 Vrijheid … gelijkheid en broederschap? 138
9.2.5 Zorgen over de rechtsstaat 139
9.3 Een noodtoestand? 141
9.4 Het EVRM en de pandemie – zoeken naar een evenwicht 145
9.5 Besluit 147

10 Botsende grondrechten in een pandemie: naar een gezonde verstandhouding tussen het recht op leven en andere grondrechten uit het EVRM 149
A.A. Heeres
10.1 Inleiding 149
10.2 Positieve verplichtingen op grond van artikel 2 EVRM 150
10.2.1 Inhoud 150
10.2.2 Begrenzingen 151
10.3 De gevolgen van de positieve verplichtingen op grond van artikel 2 EVRM voor de reikwijdte van andere grondrechten 154
10.3.1 Twee soorten conflicten 154
10.3.2 De noodtoestand van artikel 15 EVRM 155
10.3.3 Evenredigheid van de bescherming van het leven 157
10.4 Vormgeving van een proportionele bescherming van het recht op leven 160
10.4.1 Abstracto of concreto? 160
10.4.2 Differentiatie en decentralisatie binnen de evenredigheidstoets 161
10.5 Conclusie 162

11 EU-rechtelijke bouwstenen voor een nationaal zorgstelsel 165
J.W. van de Gronden
11.1 Inleiding 165
11.2 Markt en zorg in het licht van het Unierecht 166
11.3 Het EU-recht voor de interne markt: de Richtlijn Solvabiliteit II en het vrije verkeer 168
11.4 De Europese mededingingsregels en de zorg 171
11.5 Vrij verkeer van patiënten en het zorgstelsel 172
11.6 Conclusies 176

12 Reflecties op het EU-gezondheidsrecht in het kader van COVID-19: de noodzaak tot heroverweging van het harmonisatieverbod uit artikel 168 VWEU 179
M.B. Kaaks
12.1 Inleiding 179
12.2 Ontwikkeling van EU-gezondheidsrecht 180
12.3 Kohll en Decker 182
12.4 EU-organen en gezondheidsbeleid 184
12.5 Staatssoevereiniteit versus effectiviteit-evaluatie van de aanpak van COVID-19 185
12.6 Reflectie op de juridische bevoegdheden van de EU op het gebied van volksgezondheid 189
12.7 Conclusie 191

DEEL IV CIVIELRECHT 193

13 Crisis in het aansprakelijkheidsrecht 195
T. Hartlief
13.1 Gezondheid(szorg) boven alles 195
13.2 Waar gaat het om? 195
13.3 Treedt de (nood)wetgever op of laat hij het aan de rechter? 196
13.4 Privaatrecht in nood 197
13.5 Stilte voor de storm? 198
13.6 Wat staat er op het spel? 200
13.7 De situatie in ‘het medische’ is niet ideaal 201
13.8 Valt heil te verwachten van een stelselherziening? 202
13.9 Ook beroepsziekte-claims vormen een hoofdpijndossier 203
13.10 Ligt de oplossing niet buiten het aansprakelijkheidsrecht? 204
13.11 Tussenbalans 205
13.12 Aansprakelijkheid in crisistijd 206
13.13 Op weg naar een nieuw normaal? 209

14 Corona en arbeidsrecht 211
G.C. Boot
14.1 Inleiding 211
14.2 Overheidssubsidies 212
14.3 Tornen aan arbeidsvoorwaarden? 214
14.4 Moét de werkgever doorbetalen als er niet gewerkt wordt? 216
14.5 Thuiswerken 218
14.6 Corona preventie maatregelen 220
14.7 Conclusie 222

15 Het hinderpaalcriterium en de uitzondering van artikel 13 lid 5 Zorgverzekeringswet - Bescherming van verzekerden tegen beperkingen in de vergoeding van niet-gecontracteerde zorg 225
D. Hooft Graafland
15.1 Inleiding 225
15.2 Natura- of restitutiepolis? 226
15.3 Gecontracteerde en niet-gecontracteerde zorg 227
15.4 Het hinderpaalcriterium (artikel 13 lid 1 Zvw) 228
15.5 Doelen hinderpaalcriterium 229
15.6 Reikwijdte hinderpaalcriterium 229
15.7 Uitzondering artikel 13 lid 5 Zvw 232
15.8 Totstandkomingsgeschiedenis 13 lid 5 Zvw 233
15.9 Reikwijdte artikel 13 lid 5 Zvw 234
15.10 Uitleg NZa 235
15.11 Duur bescherming en hoogte vergoeding 236
15.12 Conclusie 237

16 Gezondheid en octrooirecht - het patentsysteem als stimulans of hindernis voor vooruitgang? 239
J. Bakker
16.1 Inleiding 239
16.2 Korte uiteenzetting van het octrooirecht 240
16.3 Problemen met het octrooirecht 241
16.4 Het premiesysteem 244
16.5 Open Source Drug Discovery 248
16.6 Conclusie 252

DEEL V TUCHTRECHT 255

17 Tuchtrecht: juist middel ter bevordering van de kwaliteit van zorg? 257
A.C. Hendriks
17.1 Inleiding 257
17.2 Medisch tuchtrecht in Nederland 257
17.3 Tuchtklachten: tegen wie en van wie 260
17.4 Waarover kan een tuchtklacht worden ingediend en hoe toetst het tuchtcollege? 263
17.5 Maatregelen bij gegronde klacht 265
17.6 Conclusie 267