Voorlichting door de Belastingdienst in rechtsstatelijke context

HOOFDSTUK 1 Inleiding / 1
1.1 Kan de burger vertrouwen op voorlichting? / 2
1.2 Aanleiding voor het onderzoek / 3
1.2.1 Maatschappelijke en juridische ontwikkelingen / 4
1.2.2 Opkomst van het ‘burgerperspectief’ / 5
1.2.3 Stand van het fiscale wetenschappelijke debat / 7
1.2.4 Uitvoeringstechnische signalen / 8
1.3 Doel van het onderzoek, onderzoeksvragen en beoordelingskader / 10
1.3.1 Doel van het onderzoek / 10
1.3.2 Centrale onderzoeksvraag en deelvragen / 11
1.3.3 Beoordelingskader / 13
1.4 Belang van het onderzoek / 14
1.4.1 Maatschappelijke relevantie / 14
1.4.2 Wetenschappelijke relevantie / 16
1.4.3 Praktische relevantie / 18
1.5 Afbakening van het onderzoek / 19
1.5.1 Type uiting: voorlichting / 20
1.5.2 Rechtsgebied: belastingrecht en vertrouwensbeginsel / 21
1.5.3 Doelgroep: burgers / 22
1.5.4 Focus op probleemgevallen / 23
1.6 Methode van onderzoek / 24
1.6.1 Rechtswetenschappelijke onderzoeksmethode / 24
1.6.2 Multidisciplinaire onderzoeksmethode / 25
1.6.3 Onderzoeksmethode voor het burgerperspectief / 26
1.7 Gehanteerde begrippen / 26
1.7.1 Het juridisch perspectief en het burgerperspectief / 27
1.7.2 Belastingdienst, overheid en burger(s) / 27
1.7.3 Voorlichting, communicatie, informatieverstrekking en dienstverlening / 28
1.7.4 Taal, talige communicatie, taalgebruiker / 30
1.7.5 Vertrouwensbeginsel, verwachtingen en vertrouwen / 30
1.7.6 Rechtshandhaving en rechtsbescherming / 31
1.7.7 Onvolkomenheden: onjuiste, onvolledige, onduidelijke voorlichting / 32
1.8 Opbouw van het boek / 33

DEEL I: HET JURIDISCH PERSPECTIEF
HOOFDSTUK 2 Het juridisch kader bij de voorlichtende taak van de Belastingdienst / 37
2.1 Inleiding / 37
2.2 Institutionele context bij voorlichting / 38
2.2.1 Eigenschappen van het belastingrecht / 38
2.2.2 De (problematische) complexiteit van het belastingrecht / 41
2.2.2.1 Wat maakt het belastingrecht zo ingewikkeld? / 42
2.2.2.2 Problematische fiscale rechtstaal / 43
2.2.3 De rechtsstaat en het burgerperspectief / 46
2.2.3.1 Rechtsstatelijke beginselen als waarden in de rechtsstaat / 47
2.2.3.2 Geen ‘bureaucratische rechtsstaat’ maar een ‘responsieve rechtsstaat’ / 49
2.2.4 Het ‘burgerperspectief’ in het juridisch discours / 50
2.3 Waarom geeft de Belastingdienst voorlichting? / 55
2.3.1 Argument 1: Praktisch / 56
2.3.1.1 Begrijpelijke ‘vertaling’ onmisbaar voor wetsuitvoering / 56
2.3.1.2 Praktische noodzaak en afhankelijkheid / 57
2.3.2 Argument 2: Principieel / 58
2.3.2.1 Voorlichtende taak op grond van het rechtszekerheidsbeginsel / 59
2.3.2.2 Juridische kanttekeningen bij voorlichting in het kader van rechtszekerheid / 66
2.3.2.3 Voorlichtende taak op grond van het gelijkheidsbeginsel / 68
2.3.2.4 Voorlichtende taak op grond van het democratiebeginsel / 69
2.3.2.5 Voorlichtende taak op grond van het beginsel van de dienende overheid / 73
2.3.2.6 Voorlichtende taak op grond van beginselen van behoorlijk bestuur / 74
2.3.3 Argument 3: Beleidsmatig / 79
2.3.3.1 De Belastingdienst ziet voor zichzelf een ‘voorlichtende taak’ / 80
2.3.3.2 Door de Belastingdienst genoemde redenen om voorlichting te geven / 81
2.3.3.3 Inbedding van de voorlichtende taak in de algemene doelstelling en strategie van de Belastingdienst / 84
2.3.3.4 Uitvoeringsinstrument: voorlichting als instrument voor sturing van gedrag / 87
2.3.4 Samengevat: juridische inbedding van de voorlichtende taak / 89
2.4 De voorlichtende taak: juridische betekenis van ‘taak’ / 91
2.4.1 Taak of plicht? / 91
2.4.2 Reikwijdte van de voorlichtende taak / 92
2.4.2.1 Resultaat- of inspanningsverplichting? / 92
2.4.2.2 Recht op voorlichting: rechtens afdwingbaar? / 95
2.4.3 Uitvoeringsbevoegdheid en normering van de voorlichtende taak / 97
2.4.3.1 Discretionaire bevoegdheid Belastingdienst / 98
2.4.3.2 Grenzen aan en normering van voorlichtende taak / 99
2.5 Voorlichting: eigenschappen en kwaliteitseisen / 102
2.5.1 Eigenschappen van voorlichting / 102
2.5.1.1 Doel en functie / 102
2.5.1.2 Vorm en kanaal (medium) / 103
2.5.1.3 Aard en karakter van voorlichting / 104
2.5.1.4 Inhoud van de informatie / 104
2.5.1.5 Zender (Belastingdienst) en ontvanger (doelgroep) / 105
2.5.1.6 Taalgebruik / 105
2.5.1.7 Juridische status en bindingsbedoeling / 106
2.5.1.8 Voorlichting als ‘vertaling’ / 106
2.5.2 Kwaliteitseisen voor voorlichting / 106
2.5.2.1 Aan voorlichting te stellen kwaliteitseisen / 107
2.5.2.2 Kwaliteitseis: juistheid / 107
2.5.2.3 Kwaliteitseis: begrijpelijkheid / 114
2.5.2.4 Spanningsveld juridische juistheid en begrijpelijkheid / 116
2.5.2.5 Kwaliteitseis: neutrale informatie (onpartijdigheid) / 122
2.6 Omgaan met aan voorlichting verbonden risico’s / 126
2.6.1 Voorlichtingsrisico’s / 126
2.6.1.1 Tekortkomingen in voorlichting / 127
2.6.1.2 Onvolkomenheden als gevolg van minder juridisch taalgebruik / 128
2.6.1.3 Onvolkomenheden als gevolg van nadruk op hoofdlijnen / 129
2.6.1.4 Onvolkomenheden als gevolg van vergissingen en onjuistheden / 130
2.6.2 Juridische maatstaf om met voorlichtingsrisico’s om te gaan / 131
2.6.2.1 Een maatstaf nodig / 132
2.6.2.2 Beoordelingskader van de rechtsstaat / 133
2.6.3 Argumenten voor meer of minder terughoudendheid bij bescherming van door voorlichting gewekte verwachtingen / 133
2.6.3.1 Meer terughoudendheid / 134
2.6.3.2 Minder terughoudendheid / 137
2.7 Tussenconclusie / 138

HOOFDSTUK 3 Invulling van de voorlichtende taak door de Belastingdienst / 141
3.1 Inleiding / 141
3.2 Ontwikkelingen in het communicatiebeleid van de Belastingdienst / 143
3.2.1 De voorlichtende taak in vogelvlucht / 144
3.2.2 Pre-jaren 70: Wetsuitvoering en rechtshandhaving / 145
3.2.3 Jaren 70: Een informatieplicht / 146
3.2.3.1 Visie op communicatie: Belastingdienst erkent een informatieplicht / 147
3.2.3.2 Uitgangspunten / 149
3.2.4 Jaren 80: Koerswijziging naar ‘klantdenken’ / 149
3.2.4.1 Visie op communicatie: welbewuste keuze voor een nieuwe koers / 149
3.2.4.2 De ‘klant’ centraal / 151
3.2.4.3 Initiatieven in dienstverlening, voorlichting en begrijpelijke taal / 153
3.2.5 Jaren 90: Introductie communicatiebeleid en dienstverleningsstrategie / 154
3.2.5.1 Visie op communicatie en dienstverlening / 155
3.2.5.2 Uitgangspunten in het communicatiebeleid / 158
3.2.6 Jaren 00: Communicatie als instrument / 162
3.2.6.1 Visie op communicatie en dienstverlening: instrument voor gedragsbeïnvloeding / 162
3.2.6.2 Gedragsmodel bij communicatiestrategie / 164
3.2.6.3 Spanningsveld: Belastingdienst als ‘dienstverlenende rechtshandhaver’ / 166
3.2.6.4 Uitgangspunten: uitwerkingen en aanvullingen / 167
3.2.7 Jaren 10: Communiceren op basis van gedragskennis / 170
3.2.7.1 Visie op communicatie en dienstverlening: beleidsinstrument / 170
3.2.7.2 Nieuwe gedragswetenschappelijke inzichten: relatie compliance en communicatie / 172
3.2.7.3 Van ‘Leuker kunnen we het niet maken (…)’ naar ‘Goed geregeld’ / 174
3.2.7.4 Uitgangspunten: opnieuw verfijningen en aanvullingen / 175
3.2.8 Jaren 20: Betrouwbare en effectieve communicatie / 177
3.2.8.1 Visie op communicatie en dienstverlening: betrouwbare en effectieve voorlichting is essentieel / 178
3.2.8.2 Uitgangspunten communicatiebeleid: uitwerkingen en nieuwe focuspunten / 180
3.2.9 Effectiviteit van voorlichting / 183
3.2.10 Visie op het gewenste niveau van dienstverlening / 184
3.2.11 Balans opmaken: ontwikkeling van de voorlichtende taak door de jaren heen? / 186
3.3 Richtlijnen en uitgangspunten voor communicatie met burgers vanuit de Belastingdienst / 187
3.3.1 Uitgangspunten bij taalgebruik en communicatie / 187
3.3.2 Kwaliteitseisen voor (voorlichtings)teksten van de Belastingdienst / 189
3.3.3 Kwaliteitseisen van juridische juistheid en begrijpelijkheid / 190
3.3.3.1 Begrijpelijkheid: tekst-, zin- en woordniveau / 191
3.3.3.2 Juridische terminologie en fiscale begrippen? / 192
3.3.3.3 Juridische juistheid / 193
3.3.4 Verwijzen naar de wet? / 195
3.3.5 Voorbehouden en ‘disclaimers’ / 197
3.3.5.1 Typen disclaimers in overheidsvoorlichting / 197
3.3.5.2 Disclaimergebruik Belastingdienst: koerswijziging in de jaren 90 / 199
3.3.5.3 Huidige vormen van disclaimers in voorlichting / 200
3.3.6 Kwaliteitseis: betrouwbaarheid / 202
3.4 Vormen van voorlichting / 204
3.4.1 Overzicht ontwikkelingen in het scala aan voorlichting / 204
3.4.2 Voorlichting: vormen en kanalen / 205
3.4.2.1 Algemeen / 206
3.4.2.2 Individueel / 208
3.4.2.3 Kanalen / 211
3.4.3 Gebruik en waardering van voorlichting / 211
3.5 Tussenconclusie / 214

HOOFDSTUK 4 Toepassing van het vertrouwensbeginsel bij voorlichting / 217
4.1 Inleiding / 217
4.2 Leerstuk van het vertrouwensbeginsel / 218
4.2.1 Het vertrouwensbeginsel: inhoud, doel en strekking / 219
4.2.2 De 'doorbraak’ van het vertrouwensbeginsel / 221
4.2.2.1 In vogelvlucht: de erkenning van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur / 222
4.2.2.2 Ratio: waarom ging de Hoge Raad ‘om’? / 223
4.2.3 Methode van de belastingrechter bij toepassing van het vertrouwensbeginsel / 224
4.2.3.1 Specifieke aanpak belastingrechter: categoriseren, toetsen, rechtsgevolg / 224
4.2.3.2 Wat zijn ‘gerechtvaardigde’ verwachtingen? / 227
4.2.3.3 Wat houdt ‘contra legem’ toepassing van het vertrouwensbeginsel in? / 228
4.2.3.4 Belangenconflict en belangenafweging / 230
4.2.3.5 Te goeder trouw een beroep op het vertrouwensbeginsel / 231
4.2.3.6 Samenvatting specifieke eigenschappen van toepassing van het vertrouwensbeginsel / 233
4.3 Toepassing vertrouwensbeginsel bij algemene voorlichting en inlichtingen / 234
4.3.1 Definitie van algemene voorlichting en inlichtingen / 235
4.3.1.1 Uitingen in het kader van de ‘voorlichtende taak’ / 235
4.3.1.2 Definitie algemene voorlichting en inlichtingen / 236
4.3.1.3 Relevante karaktereigenschappen / 237
4.3.1.4 Het is ‘slechts’ voorlichting / 240
4.3.2 Hoofdregel: Nee, tenzij / 241
4.3.2.1 Ontwikkelingen in de voorlichtingsjurisprudentie / 241
4.3.2.2 Hoofregel en criteria / 244
4.3.2.3 Ratio en motivering / 245
4.3.2.4 Hoe wordt de huidige koers in de fiscale literatuur opgevat? / 247
4.3.2.5 Sfeerschets: Jurisprudentieonderzoek periode 1979-2020 / 250
4.3.2.6 Analyse: redenen voor de huidige koers en juridische kanttekeningen / 251
4.3.3 Criterium (i) niet-kenbaarheidsvereiste / 261
4.3.3.1 Toetsing van het niet-kenbaarheidsvereiste / 262
4.3.3.2 Relevantie van het niet-kenbaarheidsvereiste in de rechtspraak / 265
4.3.4 Criterium (ii) dispositievereiste / 266
4.3.4.1 Het dispositievereiste sinds BNB 1979/311 / 267
4.3.4.2 Herziening van het dispositievereiste in BNB 2022/10 / 268
4.3.4.3 Het dispositievereiste: drie elementen / 269
4.3.4.4 Ratio dispositievereiste: waarom als criterium gesteld? / 274
4.3.4.5 Kanttekeningen bij het dispositievereiste als criterium / 276
4.3.5 Omstandigheid: voorbehoud (‘disclaimer’) / 280
4.3.5.1 Relevantie van een voorbehoud / 280
4.3.5.2 Voorbehoud en voorlichting of extra service? / 281
4.3.6 Onderscheid tussen algemene en individuele voorlichting / 283
4.3.6.1 Overeenkomsten / 283
4.3.6.2 Verschillen / 283
4.3.6.3 Argumenten om (g)een onderscheid te maken / 287
4.3.7 Voorlichting en andere beginselen van behoorlijk bestuur / 288
4.3.7.1 Zorgvuldigheidsbeginsel en voorlichting / 288
4.3.7.2 Gelijkheidsbeginsel en voorlichting / 290
4.3.7.3 Beboeting bij afgaan op onjuiste voorlichting? / 292
4.3.8 Samenvatting / 293
4.4 Vergelijking met beleidsregels / 294
4.4.1 Definitie van beleidsregels / 295
4.4.2 Hoofdregel: Ja, mits / 297
4.4.2.1 Hoofregel en criteria / 297
4.4.2.2 Ratio en motivering / 298
4.4.3 Criterium (i): in redelijkheid beroepen / 300
4.4.4 Criterium (ii): gepubliceerd en aldus ter kennis van het publiek gekomen / 301
4.4.5 Samenvatting voorlichting en beleidsregels vergeleken / 302
4.5 Vergelijking met toezeggingen / 304
4.5.1 Definitie van een toezegging en standpuntbepaling / 305
4.5.2 Hoofdregel: Ja, mits / 307
4.5.2.1 Hoofdregel en criteria / 308
4.5.2.2 Ratio en motivering / 309
4.5.3 Criterium (i) relevante en juiste gegevens verstrekt / 311
4.5.4 Criterium (ii) toezegging is niet zo duidelijk in strijd met een juiste wetstoepassing dat de belastingplichtige op nakoming van die toezegging in redelijkheid niet mocht rekenen / 313
4.5.5 Omstandigheid: voorbehoud / 315
4.5.6 Bevoegdheid / 316
4.5.7 Samenvatting voorlichting en toezeggingen vergeleken / 316
4.6 Kwalificatie- en afbakeningsproblematiek bij voorlichting ten opzichte van andere uitingen / 317
4.6.1 Analyse van discussie in de fiscale literatuur / 319
4.6.1.1 Individueel (toezegging vs inlichting) / 319
4.6.1.2 Algemeen (beleid vs voorlichting) / 322
4.6.2 Wat zijn uitingen in het kader van de voorlichtende taak? / 325
4.6.2.1 Conceptueel: Wat ‘doet’ de Belastingdienst in voorlichting? / 325
4.6.2.2 Knelpunt: Voorlichting en interpretatieruimte in de belastingwet / 326
4.6.2.3 Knelpunt: Voorlichting geven over onduidelijke wetteksten / 328
4.6.2.4 Knelpunt: een foutje of een onjuiste rechtsopvatting (of toch een goedkeuring)? / 330
4.6.2.5 Evaluatie / 334
4.7 Kritische reflectie op huidige toepassing van het vertrouwensbeginsel bij voorlichting / 335
4.7.1 Houdbaarheid methode / 335
4.7.1.1 Knelpunten en verbetermogelijkheden in de toepassingswijze van het vertrouwensbeginsel bij voorlichting / 336
4.7.1.2 Knelpunten en verbetermogelijkheden in de criteria van het dispositievereiste en het niet-kenbaarheidsvereiste / 339
4.7.1.3 Knelpunten ten aanzien van de rechtsgevolgen in huidige methode / 340
4.7.2 Houdbaarheid uitgangspunten / 341
4.7.3 Houdbaarheid huidige koers met hoofdregel nee, tenzij / 343
4.7.3.1 Hoofdregel nee, tenzij staat haaks op het rechtsstatelijke doel en functie van voorlichting / 343
4.7.3.2 Rechtshandhaving en rechtsbescherming uit balans / 345
4.7.4 Evaluatie / 348
4.8 Tussenconclusie / 348

DEEL II: HET BURGERPERSPECTIEF INTRODUCTIE DEEL II / 353
HOOFDSTUK 5 Vertrouwen op voorlichting vanuit het burgerperspectief / 355
5.1 Inleiding / 355
5.2 Invulling van het burgerperspectief in dit onderzoek / 356
5.2.1 Keuze en relevantie van de gehanteerde invulling / 356
5.2.2 Methodologische aanpak en afbakening / 357
5.2.3 Verantwoording literatuur / 358
5.3 Wat kenmerkt voorlichting als vorm van communicatie? / 359
5.3.1 Typering van voorlichting als communicatievorm / 359
5.3.1.1 Institutionele context / 359
5.3.1.2 Zender (overheid) en ontvanger (publiek) / 362
5.3.1.3 Doel en functie van voorlichting / 363
5.3.1.4 Tekstsoort en medium / 364
5.3.1.5 Taal- en tekstkenmerken: begrijpelijkheid / 366
5.3.1.6 Begrijpelijkheid en (fiscaal-)juridische taal: (hoe) gaat dat samen? / 368
5.3.2 Eisen aan voorlichting: wat is ‘goede’ voorlichting? / 369
5.3.2.1 Kwaliteitseisen aan voorlichting volgens de taal- en communicatiewetenschap / 370
5.3.2.2 Waarom (goede) voorlichting van belang is / 374
5.3.2.3 Aanleiding voor voorlichting: ‘taalverkeersprobleem’ / 375
5.3.3 Toepassing op voorlichting door de Belastingdienst aan burgers / 377
5.4 De ‘vertaling’ van wetteksten in voorlichtingsteksten / 378
5.4.1 Vier aspecten in het vertaalproces naar voorlichting / 379
5.4.2 Juridische inhoud: selecteren en weergeven in voorlichting / 382
5.4.3 Status van voorlichtingsteksten: een afgeleide of een zelfstandige tekst? / 383
5.4.4 Onjuistheden en disclaimers in voorlichting / 386
5.4.5 Toepassing op voorlichting door de Belastingdienst aan burgers / 387
5.5 Voorlichting en communicatieproces: hoe werkt talige communicatie? / 388
5.5.1 Klassiek communicatiemodel: hoe communicatie (niet) werkt / 389
5.5.2 Hoe werkt talige communicatie (wel)? / 391
5.5.2.1 Formuleren en interpreteren van taaluitingen / 392
5.5.2.2 Taalverkeersregels / 393
5.5.3 Het coöperatieprincipe en de communicatiemaximes uit de theorie van Grice / 394
5.5.3.1 De communicatiemaximes van Grice / 395
5.5.3.2 De werking van het coöperatieprincipe en de communicatiemaximes / 397
5.5.3.3 Communicatieprincipes: een kwestie van ‘moeten’? / 398
5.5.4 Communiceren als gezamenlijke inspanning / 400
5.5.4.1 Communicatie als ‘joint action’ / 400
5.5.4.2 Met het oog op een doel: geslaagde communicatie / 401
5.5.5 Het belang van context, talige en niet-talige informatie / 402
5.5.5.1 Talige en niet-talige informatie / 402
5.5.5.2 Wederzijds gedeelde kennis: common ground / 403
5.5.6 Toepassing op voorlichting door Belastingdienst aan burgers / 404
5.6 Het (inherente) risico op miscommunicatie / 406
5.6.1 Waarom communicatie niet altijd vlekkeloos verloopt / 406
5.6.1.1 Potentiële uitkomsten van het communicatieproces / 408
5.6.2 Wat kan er misgaan in het communicatieproces? / 409
5.6.2.1 Typen verstoringen / 409
5.6.2.2 Interactionele controle / 410
5.6.3 Wie is ‘verantwoordelijk’ voor miscommunicatie? / 411
5.6.4 Toepassing op voorlichting door de Belastingdienst aan burgers / 413
5.7 Communicatieve gebondenheid: verwachtingen, verplichtingen en verantwoordelijkheden / 418
5.7.1 Communicatieve gebondenheid door talige communicatie / 419
5.7.1.1 Verwachtingen door hanteren van de taalverkeersregels / 419
5.7.1.2 Communicatieve gebondenheid als default / 420
5.7.2 Communicatieve gebondenheid door gezamenlijke inspanning / 421
5.7.2.1 Commitment bij gezamenlijke inspanning / 421
5.7.2.2 Commitment: binding en schending / 422
5.7.3 Disclaimers en ‘hedging’ van communicatieve gebondenheid / 424
5.7.3.1 Typen hedging / 424
5.7.3.2 Waarom hedging / 425
5.7.3.3 Werking van hedging / 426
5.7.3.4 Randvoorwaarden bij hedging / 428
5.7.4 Toepassing op voorlichting door de Belastingdienst aan burgers / 429
5.8 Tussenconclusie / 432

DEEL III: HET JURIDISCH PERSPECTIEF MET INACHTNEMING VAN HET BURGERPERSPECTIEF INTRODUCTIE DEEL III / 437
HOOFDSTUK 6 Confrontatie van het juridisch perspectief met het burgerperspectief / 439
6.1 Inleiding / 439
6.2 Confrontatie van perspectieven / 440
6.2.1 Confrontatie aan de hand van casusposities / 441
6.2.1.1 Methodologische verantwoording / 441
6.2.1.2 Casuspositie 1: Autokosten (BNB 1979/311) / 443
6.2.1.3 Casuspositie 2: De thuiswerkende notaris (BNB 1988/148) / 444
6.2.1.4 Casuspositie 3: De campingexploitant (BNB 2000/330) / 446
6.2.1.5 Casuspositie 4: Voorbehoud bij het aangifteprogramma (BNB 2002/45) / 447
6.2.1.6 Casuspositie 5: Het te eenvoudige formulier (BNB 2010/314) / 449
6.2.1.7 Casuspositie 6: De co-ouder (BNB 2021/76) / 451
6.2.1.8 Casuspositie 7: Revisierente (BNB 2022/10) / 453
6.2.2 Overzicht van bevindingen / 455
6.2.3 Andere brontekst (aanleiding) / 456
6.2.4 Andere aanknopingspunten voor vertrouwen op uitingen (oorzaak) / 457
6.2.4.1 Uitgangspunt van (geen) bescherming van gewekt vertrouwen / 457
6.2.4.2 Aangrijpingspunt en omstandigheden voor vertrouwen / 458
6.2.4.3 Een andere kijk op voorbehouden, disclaimers (‘hedging’) en gebondenheid / 460
6.2.5 Conflict: gebrek aan gebondenheid schuurt als het misgaat / 462
6.3 De positie van de Belastingdienst bij voorlichting als ‘vertaler’ / 464
6.3.1 Vergelijking perspectieven: relatie Belastingdienst en burger (en wetgever?) / 464
6.3.1.1 Juridische en communicatieve invalshoek op de relatie bij voorlichting / 464
6.3.1.2 Belastingdienst als zender? / 465
6.3.2 Belastingdienst treedt op als ‘vertaler’: zender maar ook ‘bron’? / 466
6.3.3 Verantwoordelijkheid van de Belastingdienst voor ‘vertaling’? / 468
6.3.3.1 De status van voorlichting als ‘vertaling’ / 468
6.3.3.2 Verantwoordelijkheid van de zender en vertaler / 468
6.3.3.3 Opnieuw: is voorlichting ‘slechts’ de wet begrijpelijk uitleggen? / 471
6.3.4 Evaluatie: het schuurt als het misgaat / 472
6.4 Karakter van voorlichting: vertaling met ogenschijnlijke eenvoud / 473
6.4.1 Afgaan op een ‘vertaling’ / 473
6.4.2 Voorlichting bevat een (door de Belastingdienst gemaakte) trade-off / 474
6.4.3 Spanningsveld bij afgaan op resultaat van ‘trade-off’ / 475
6.4.4 Conflict: ogenschijnlijke eenvoud schuurt als het misgaat / 476
6.5 Opnieuw: Waarom is het burgerperspectief relevant voor het juridisch perspectief? / 477
6.6 Tussenconclusie: herijking onontkoombaar / 479

HOOFDSTUK 7 Voorstel voor herijking / 483
7.1 Inleiding / 483
7.2 Beoordelingskader voor de herijking / 484
7.2.1 Dilemma: waarom de perfecte oplossing niet bestaat / 484
7.2.2 Beoordelingskader: maatstaf voor een goede (en betere) oplossing / 485
7.2.2.1 Beoordelingskader van de rechtsstaat die het burgerperspectief in acht neemt / 485
7.2.2.2 Werking van het beoordelingskader: wanneer ‘goed’ en wanneer ‘beter’? / 487
7.2.2.3 Verantwoording van de juridische betekenis van inzichten uit het burgerperspectief / 489
7.3 Voorstel voor herijking: geconcretiseerd / 489
7.3.1 Uitgangspunten bij het herijkingsvoorstel / 489
7.3.2 Het herijkingsvoorstel: nieuwe koers en afwegingskader / 490
7.3.3 Wat is de nieuwswaarde van het voorstel? / 492
7.4 Afwegingskader / 495
7.4.1 Het afwegingskader / 495
7.4.2 Stap I: Redelijke verwachtingen? / 496
7.4.2.1 Inspiratie uit de taal- en communicatiewetenschap / 497
7.4.2.2 Toetsing stap I / 498
7.4.2.3 Ter illustratie: uitspraak Rechtbank Zeeland-West-Brabant 29 november 2019 / 505
7.4.3 Stap II: Rechtsgevolg? / 507
7.4.3.1 Huidige benadering bij toepassing van het vertrouwensbeginsel: ‘alles of niets’ / 507
7.4.3.2 Alternatief: genuanceerdere benadering / 507
7.5 Het voorstel toegepast op casusposities / 513
7.5.1 Casuspositie: 1 Autokosten (BNB 1979/311) / 513
7.5.2 Casuspositie 2: De thuiswerkende notaris (BNB 1988/148) / 514
7.5.3 Casuspositie 3: De campingexploitant (BNB 2000/330) / 515
7.5.4 Casuspositie 4: Voorbehoud bij het aangifteprogramma (BNB 2002/45) / 515
7.5.5 Casuspositie 5: Het te eenvoudige formulier (BNB 2010/314) / 516
7.5.6 Casuspositie 6: De co-ouder (BNB 2021/76) / 517
7.5.7 Casuspositie 7: Revisierente (BNB 2022/10) / 518
7.5.8 Evaluatie / 518
7.6 Toetsing van het herijkingsvoorstel: leidt het tot ‘beter’ recht? / 519
7.6.1 Toetsing van het voorstel aan het beoordelingskader / 520
7.6.1.1 Toetsing aan het rechtszekerheidsbeginsel / 520
7.6.1.2 Toetsing aan het gelijkheidsbeginsel / 521
7.6.1.3 Toetsing aan het democratiebeginsel / 522
7.6.1.4 Toetsing aan het beginsel van de dienende overheid / 523
7.6.1.5 Evaluatie: een verbetering / 524
7.6.2 ‘Tegendenken’: bezwaren weerlegd / 525
7.6.3 Rechtvaardiging van de keuze uit alternatieven / 537
7.6.3.1 Wijzigingen binnen de huidige methode van de Hoge Raad / 537
7.6.3.2 Tegemoetkoming via een andere weg / 538
7.6.3.3 Alternatieven gericht op het voorkomen van verwachtingenconflicten / 539
7.6.3.4 Alternatieven op wetgevingsniveau / 540
7.7 Tussenconclusie / 542

HOOFDSTUK 8 Conclusie / 543
8.1 Inleiding / 543
8.2 Beantwoording van de onderzoeksvragen / 543
8.2.1 Onderzoeksresultaten uit het juridisch perspectief (Deel I) / 544
8.2.2 Onderzoeksresultaten uit het burgerperspectief (Deel II) / 546
8.2.3 Onderzoeksresultaten uit het juridisch perspectief met inachtneming van het burgerperspectief (Deel III) / 547
8.3 Wetenschappelijke en maatschappelijke implicaties van de onderzoeksbevindingen / 549
8.3.1 Implicaties van de onderzoeksbevindingen / 549
8.3.2 Aanbevelingen / 551
8.3.2.1 Aanbevelingen aan de Belastingdienst / 551
8.3.2.2 Aanbevelingen aan de belastingrechter / 552
8.3.2.3 Aanbevelingen aan de belastingwetgever / 553
8.3.2.4 Aanbevelingen aan burgers / 553
8.3.3 Vervolgonderzoek / 554
Samenvatting / 557
Summary / 565

Annex I: Jurisprudentieonderzoek / 573
Verantwoording jurisprudentieonderzoek / 573
Resultaten / 575
Beperkingen / 575
Overzicht resultaten jurisprudentieonderzoek / 576

Annex II: Overzicht tabellen en figuren / 599
Figuren / 599
Tabellen / 599

Annex III: Literatuurlijst / 601
Stukken Belastingdienst / 624
Kamerstukken en Kamerbrieven / 628
Media / 630
Websites / 630
Rapporten / 631
Rapporten Nationale Ombudsman / 632

Annex IV: Jurisprudentieregister / 633
Hoge Raad / 633
Conclusies / 635
Hof / 635
Rechtbank / 638
ABRvS en CRvB / 639

Annex V: Trefwoordenregister / 641