Rechtsverwerking en klachtplichten in het verbintenissenrecht

HOOFDSTUK 1
Inleiding / 1
1.1 Over pekingeenden, rechtsverwerking en klachtplichten / 1
1.2 Doel en opzet van het onderzoek / 2
1.3 Relevantie / 5
1.4 Afbakening / 6
1.5 Methodologie/verantwoording / 7
1.5.1 Informatievergaring / 7
1.5.2 Rechtsvergelijking / 9
1.5.3 Over de combinatie van mijn werkzaamheden als onderzoeker en praktijkjurist / 10
1.5.4 Over eerdere publicaties van mijn hand en de betekenis daarvan voor dit boek / 11

HOOFDSTUK 2
Over de Obliegenheit als karakterschets van het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten / 13
2.1 Inleiding / 13
2.2 Definitie van de Obliegenheit / 14
2.3 De Obliegenheit als zelfstandige figuur naast rechtsplicht en verbintenis? / 15
2.4 Ratio van de Obliegenheit / 17
2.4.1 De Obliegenheit als consistentieplicht / 17
2.4.2 Opheffing van onredelijk nadeel en/of bescherming van gerechtvaardigd vertrouwen aan schuldenaarszijde als ratio van de Obliegenheit? / 19
2.4.3 Het gewicht van het beginsel dat de schuldenaar tegen onredelijk nadeel moet worden beschermd voor de ratio van Obliegenheiten / 22
2.4.4 Betekenis van de consistentieplicht, bescherming tegen onredelijk nadeel en van gerechtvaardigd vertrouwen voor het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten / 24
2.5 Toetsing van kenmerken van de Obliegenheit aan civielrechtelijke leerstukken / 26
2.5.1 Inleiding / 26
2.5.2 Kenmerk 1: niet-afdwingbaarheid / 27
2.5.3 Kenmerk 2: sanctie bestaat slechts uit beperking van schuldeisersrechten / 34
2.5.4 Kenmerk 3: rechtsverhouding beheerst door redelijkheid en billijkheid / 38
2.5.5 Onderscheid Obliegenheit enerzijds en rechtsplicht en verbintenis anderzijds vertroebelt wanneer op leerstukniveau naar kenmerken Obliegenheit wordt gekeken / 39
2.6 Wat levert het op om het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten als Obliegenheit te kenschetsen? / 40
2.6.1 Perspectieven voor toepassing leerstuk rechtsverwerking en klachtplichten op basis van ratio Obliegenheit / 40
2.6.2 De drie Obliegenheit-kenmerken getoetst; lessen voor het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten / 41

HOOFDSTUK 3
De verhouding van het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten ten opzichte van de korte verjaringstermijnen / 43
3.1 Inleiding / 43
3.2 De korte verjaringstermijn als vorm van rechtsverwerking? / 44
3.2.1 De rol van de rechtszekerheid als grondslag van de korte verjaringstermijn / 44
3.2.2 De korte verjaringstermijn is geen gestandaardiseerde vorm van rechtsverwerking / 48
3.3 Het leerstuk rechtsverwerking loopt niet op onwenselijke wijze met de korte verjaringstermijnen samen / 50
3.3.1 Samenloop is mogelijk / 50
3.3.2 Geen gevallen van rechtsverwerking op basis van enkel tijdsverloop binnen een lopende korte verjaringstermijn in gepubliceerde rechtspraak; Hoge Raad hanteert strenge motiveringscontrole / 51
3.3.3 Maar Hoge Raad acht rechtsverwerking binnen lopende verjaringstermijn wel mogelijk. In wat voor gevallen is dat gerechtvaardigd? / 55
3.3.4 Conclusie / 57
3.4 In hoeverre zit art. 6:89 BW in het vaarwater van de korte verjaringstermijnen? / 57
3.4.1 Inleiding / 57
3.4.2 Het aanvangsmoment van de verjaringstermijn versus het aanvangsmoment van de klachttermijn / 58
3.4.3 De verjaringstermijn versus de klachttermijn; verhouding klachttermijn en onderzoekstermijn art. 6:89 BW / 66
3.5 Conclusie / 74
3.5.1 De korte verjaringstermijn is geen vorm van rechtsverwerking / 74
3.5.2 Rechtsverwerking en de korte verjaringstermijnen lopen niet op onwenselijke wijze samen / 75
3.5.3 Problematische samenloop van de korte verjaringstermijn en de wettelijke klachtplichten? De soep wordt niet zo heet gegeten / 75

HOOFDSTUK 4
Het toepassingsbereik van art. 6:89 (en art. 7:23 lid 1 BW) / 79
4.1 Inleiding / 79
4.2 Is art. 6:89 BW van toepassing op alle verbintenissen? / 80
4.2.1 De bewoordingen van art. 6:89 BW en het systeem van de wet / 80
4.2.2 De wetsgeschiedenis bij art. 6:89 BW ziet vooral op de prestatie tot levering van een zaak / 81
4.2.3 De rechtspraak van de Hoge Raad bevat slechts een enkele zin / 82
4.2.4 Kan het Obliegenheit-karakter van de klachtplicht richting geven? / 83
4.2.5 De aan art. 6:89 BW ten grondslag liggende consistentieplicht is van nut bij andere typen verplichtingen dan het archetype waarmee de klachtplicht van oudsher wordt geassocieerd: over pekingeenden en landjepik / 84
4.2.6 Heeft de klachtplicht van art. 6:89 BW, gelet op zijn Obliegenheit-karakter, ook iets te bieden bij andere verplichtingen dan verbintenissen, zoals rechtsplichten? / 86
4.2.7 Art. 6:89 BW is van toepassing op alle verbintenissen en niet op andere verplichtingen vanwege het belang van een eenvoudig te bepalen toepassingsbereik / 88
4.2.8 Conclusie: art. 6:89 BW is van toepassing op alle verbintenissen / 89
4.3 De klachtplicht bij geheel en gedeeltelijk niet-presteren / 90
4.3.1 Inleiding / 90
4.3.2 Hoge Raad: geen klachtplicht als geen prestatie is verricht / 91
4.3.3 Waarom verdient de niet-presterende schuldenaar geen bescherming van de klachtplicht? / 93
4.3.4 Geldt de Brocacef/Simons-regel ook bij gedeeltelijke niet-nakoming? / 97
4.3.5 Conclusie / 101
4.4 Het toepassingsbereik van art. 6:89 BW bij enkele specifieke soorten prestaties / 102
4.4.1 Inleiding / 102
4.4.2 Art. 6:89 BW en prestaties strekkende tot betaling van een geldsom / 102
4.4.3 Art. 6:89 BW en prestaties strekkende tot een niet-doen / 113
4.4.4 Art. 6:89 BW en voortdurende prestaties / 117
4.5 De klachtplicht bij bestuurdersaansprakelijkheid ex art. 2:9 BW? / 121
4.6 Conclusie / 125

HOOFDSTUK 5
Toepassingsvereisten van het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten, alsmede de sanctie op schending van de klachtplichten / 129
5.1 Inleiding / 129
5.2 Rechtsverwerking op basis van gerechtvaardigd vertrouwen alleen? / 130
5.2.1 Pleit het Obliegenheit-karakter van het leerstuk rechtsverwerking voor een groter belang van de factor nadeel bij rechtsverwerking? / 130
5.2.2 Rechtsverwerking op basis van alleen gerechtvaardigd vertrouwen is niet problematisch wanneer de lat van stilzwijgende afstand van recht wordt gehaald / 131
5.2.3 In rechtspraak over rechtsverwerking gebaseerd op gerechtvaardigd vertrouwen is overigens vaak toch sprake van een vorm van nadeel / 136
5.2.4 Conclusie / 138
5.3 De onderzoeksplicht en de klachttermijn bij art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW / 139
5.3.1 Er wordt in de regel niet lichtvaardig omgesprongen met het aannemen van een onderzoeksplicht / 139
5.3.2 Ligt er niet te veel accent op de lengte van de klachttermijn? / 144
5.3.3 De rol van de nadeelfactor in de klachttermijn / 147
5.3.4 Conclusie / 150
5.4 De sanctie op schending van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW / 151
5.4.1 Inleiding / 151
5.4.2 Is rechtsverval als sanctie op schending van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW in steen gebeiteld? / 152
5.4.3 Wat betekent een ruimer sanctie-arsenaal voor de andere toepassingsvereisten van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW? / 156
5.4.4 Conclusie / 157
5.5 Conclusie / 157
5.5.1 Rechtsverwerking en nadeel / 157
5.5.2 De onderzoeksplicht en klachttermijn van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW / 158
5.5.3 Een andere sanctie dan rechtsverval op schending van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW? / 159

HOOFDSTUK 6
Op weg naar een consistente uitleg en toepassing van klachtbedingen / 161
6.1 Inleiding / 161
6.2 Mogelijkheid tot contractuele afwijking / 162
6.3 Uitleg en toepassing van klachtbedingen volgens het arrest Afvalzorg/Slotereind / 163
6.3.1 De casus en het oordeel van de Hoge Raad / 163
6.3.2 De reikwijdte van het arrest Afvalzorg/Slotereind / 164
6.4 Typologie van klachtbedingen en bijbehorende gezichtspunten voor uitleg en toepassing / 168
6.4.1 Typologie van klachtbedingen / 168
6.4.2 Klachtbeding met specifieke termijn + rechtsverval (type Ib) / 169
6.4.3 Klachtbeding met verjaring als sanctie / 172
6.4.4 Klachtbeding met repercussies voor schadevergoedingsvordering schuldeiser (type IIIa en IIIb) / 173
6.4.5 Klachtbeding met als sanctie repercussie voor bewijslevering (type IVa en IVb) / 175
6.4.6 Klachtbeding ten aanzien van de koopprijs/onjuistheid van een factuur (type Va en Vb) / 177
6.5 Conclusie / 178

HOOFDSTUK 7
Conclusie / 179
7.1 Inleiding / 179
7.2 Het rechtskarakter van het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten / 179
7.3 De verhouding tussen het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten ten opzichte van de korte verjaringstermijnen / 180
7.4 Het toepassingsbereik van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW / 182
7.4.1 Art. 6:89 BW is van toepassing op alle verbintenissen / 182
7.4.2 Toepasselijkheid van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW bij geheel en gedeeltelijk niet-presteren / 183
7.4.3 Art. 6:89 BW bij de prestaties strekkende tot betaling van een geldsom, prestaties strekkende tot een niet-doen, bij voortdurende prestaties en bij interne bestuurdersaansprakelijkheid / 183
7.5 Reflectie op toepassingsvereisten van het leerstuk rechtsverwerking en de wettelijke klachtplichten / 184
7.5.1 Rechtsverwerking en nadeel / 184
7.5.2 De onderzoeksplicht en klachttermijn van art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW / 184
7.5.3 Relativering van rechtsverval als sanctie bij art. 6:89 en 7:23 lid 1 BW / 185
7.6 De uitleg en toepassing van contractuele klachtregelingen / 185

HOOFDSTUK 8
Samenvatting / 187

HOOFDSTUK 9
Summary / 191

Literatuurlijst / 195
Rechtspraakoverzicht / 207
Curriculum Vitae / 219