De 'verboden beschikkingen' in het erfrecht

Lijst van afkortingen / XVII

Inleiding / 1
1 Inleiding / 1
2 Onderzoeksvragen / 1
3 Onderzoeksmethode / 3
4 Leeswijzer / 5

1 De testeervrijheid en de verboden beschikkingen in algemene zin / 9
1.1 De testeervrijheid / 9
1.1.1 De testeervrijheid naar Nederlands recht / 9
1.1.2 De testeervrijheid naar Europees recht / 11
1.1.3 Beperkingen op de testeervrijheid / 14
1.2 De verboden beschikkingen / 18
1.3 Functies van de verboden beschikkingen / 23
1.3.1 Bescherming testateur en diens erfgenamen / 23
1.3.2 Preventieve functie / 26
1.3.3 Algemeen belang / 27
1.3.4 Gerechtvaardigde inbreuk op de testeervrijheid? / 27
1.4 Nulliteiten / 29
1.4.1 Een nietige rechtshandeling / 31
1.4.1.1 Een nietige uiterste wil(sbeschikking) / 31
1.4.1.2 Conversie / 36
1.4.1.3 Partiële nietigheid / 41
1.4.1.4 Bekrachtiging / 43
1.4.2 Een vernietigbare rechtshandeling / 44
1.4.2.1 Een vernietigbare uiterste wilsbeschikking / 48
1.4.2.2 Bevestiging / 52
1.4.3 Misbruik van bevoegdheid / 53
1.4.3.1 Enkele uitspraken waarin de Hoge Raad het positieve recht (wél) relativeert / 58
1.4.4 Opheffing van het nadeel / 60
1.4.5 Verval- en verjaringstermijn (artikel 4:54 BW) / 63
1.5 Onwaardigheid en verboden beschikkingen / 64
1.6 Oud recht en overgangsrecht / 70

2 De verboden beschikkingen in concreto / 75
2.1 De testeervrijheid van minderjarigen / 75
2.1.1 Het aantal ingeschreven testamenten / 76
2.1.2 Testeren door minderjarigen onder oud erfrecht / 77
2.1.3 Testeren door minderjarigen onder het huidige erfrecht / 79
2.1.4 Motieven voor minderjarigen om al dan niet te testeren / 80
2.1.5 De rol van de notaris bij het testeren door minderjarigen / 81
2.2 De (ex-)voogd (artikel 4:57 BW) / 82
2.2.1 Niet-ouder/kind-relaties / 84
2.3 Leermeesters (artikel 4:58 BW) / 85
2.3.1 Stelplicht en bewijslast / 86
2.4 BIG-personen, geestelijk verzorgers en verzorgers van bejaarden of geestelijk gestoorden (artikel 4:59 BW) / 87
2.4.1 BIG-personen / 88
2.4.2 Geestelijk verzorgers / 91
2.4.3 Het causale verband tussen de ziekte en het overlijden van de erflater / 93
2.4.4 Beroeps- en gedragsregels van BIG-personen / 97
2.4.4.1 Rechtspraak / 103
2.4.4.2 Analyse / 107
2.4.5 Gedragsregels van geestelijk verzorgers / 108
2.4.5.1 Analyse / 112
2.4.5.2 Veldonderzoek onder predikanten / 113
2.4.6 Beroeps- en gedragsregels van enkele overige groepen van personen / 118
2.4.7 Onrechtmatige daad / 121
2.4.8 Inzagerecht in het medisch dossier / 122
2.4.9 Verzorgers van bejaarden of geestelijk gestoorden / 126
2.4.9.1 De verschillende elementen uit artikel 4:59 lid 2 BW / 127
2.4.9.2 De beperking tot het verblijf in de instelling / 128
2.5 De uitzonderingen van artikel 4:60 BW / 130
2.5.1 Artikel 4:60 onder a BW / 131
2.5.2 Artikel 4:60 onder b BW / 132
2.5.3 Schenkingsrecht / 133
2.5.4 Praktische toepassing van artikel 4:60 onder a BW / 133
2.6 De notaris, andere persoon en getuigen (artikel 4:61 BW) / 140
2.6.1 De notaris, andere persoon en getuigen / 140
2.6.2 Noodtestamenten (buitengewone testamentsvormen) / 142
2.6.3 Een algemene testeerbevoegdheid in noodsituaties / 144
2.6.4 Praktijkonderzoek / 145
2.6.5 Artikel 19 en 20 Wna / 146
2.6.6 Notaris als executeur(-afwikkelingsbewindvoerder) / 150
2.7 Curatoren, bewindvoerders en mentoren / 152
2.7.1 De verschillen tussen de diverse beschermingsmaatregelen in hoofdlijnen / 153
2.7.2 Uiterste wilsbeschikkingen ten voordele van professionele curatoren, bewindvoerders en mentoren (Besluit kwaliteitseisen cbm) / 154
2.7.3 Ontslag wegens gewichtige reden / 155
2.7.4 Belang voor het notariaat / 158
2.7.5 Uitsluiting van de curator, bewindvoerder en mentor? / 159
2.8 Beschikkingen ten behoeve van tussenbeidekomende personen / 161
2.8.1 Tussenbeidekomende personen / 162
2.8.2 Jurisprudentie / 163
2.8.3 Analyse van de behandelde rechtspraak / 170
2.9 De benoeming van een uitgesloten persoon (anders dan de notaris) tot executeur of tot testamentair bewindvoerder / 171

3 Uiterste wilsbeschikking en misbruik van omstandigheden / 173
3.1 Misbruik van omstandigheden in het algemeen vermogensrecht / 173
3.2 Misbruik van omstandigheden in het erfrecht / 176
3.2.1 Misbruik van omstandigheden in het erfrecht / 177
3.2.2 Kunnen redelijkheid en billijkheid derogerend werken? / 186
3.3 Enkele mogelijkheden om erfrechtelijk misbruik te voorkomen of te corrigeren / 190
3.3.1 Nietigverklaring van een uiterste wil bij leven van de testateur / 191
3.3.2 Wijziging van een uiterste wil door de rechter / 195
3.3.3 Testamentaire vertegenwoordiging / 197
3.3.4 De gevolgen van testamentaire vertegenwoordiging voor de verboden beschikkingen / 205
3.3.5 Curatele als beschermingsinstrument tegen financieel misbruik / 206
3.3.5.1 Het aangaan van een huwelijk / 209
3.3.5.2 Het maken of wijzigen van huwelijkse voorwaarden door een onder curatele gestelde (voor of staande huwelijk) / 213
3.3.5.3 Het maken van uiterste wilsbeschikkingen / 214
3.3.6 Testeren onder vier ogen / 217
3.4 Misbruik van omstandigheden in het schenkingsrecht / 219
3.4.1 Uitspraken van de Hoge Raad / 220
3.4.2 Gepubliceerde uitspraken in 2020 en 2021 / 223
3.4.3 Analyse van de gepubliceerde uitspraken in 2020 en 2021 / 235
3.4.4 Adviezen voor de (notariële) praktijk / 237
3.5 Schenking aan ‘besmette’ personen en instellingen / 238

4 De verboden beschikkingen en de notariële praktijk / 243
4.1 Testeren ten voordele van een uitgesloten persoon / 243
4.1.1 Huwelijksvermogensrecht / 252
4.1.2 De boedelafwikkeling / 254
4.1.3 Een stappenplan als leidraad bij testeren ten voordele van een uitgesloten persoon / 258
4.2 Testeren zonder notariële tussenkomst / 261
4.3 De verboden beschikkingen en artikel 30 Successiewet 1956 / 263

5 Het Belgische erfrecht / 269
5.1 Een (korte) introductie in het Belgische erfrecht / 270
5.1.1 De testeervrijheid in het Belgische erfrecht / 270
5.1.2 Enkele begrippen uit het Belgische (erf)recht / 272
5.1.3 Gezondheid van geest / 273
5.1.4 De testeer(on)bevoegdheid van minderjarigen en beschermde meerderjarigen / 274
5.2 Nietigheid / 277
5.3 Captatie en suggestie als bijzondere verschijningsvorm van bedrog / 279
5.4 Specifieke onbekwaamheden / 283
5.4.1 Voogden / 284
5.4.2 Bewindvoerders en gerechtelijke mandatarissen / 285
5.4.3 Gezondheidszorgbeoefenaars, beheerders en personeelsleden van instellingen voor residentiële ouderenzorg en geestelijken / 287
5.4.3.1 Gezondheidszorgbeoefenaars / 290
5.4.3.1.1 Voorwaarden / 292
5.4.3.2 Beheerders en personeelsleden van instellingen voor residentiële ouderenzorg / 294
5.4.3.3 Geestelijken / 295
5.4.3.4 Uitzonderingen / 295
5.4.4 Rechtspersonen / 296
5.4.5 Scheepsofficieren / 300
5.4.6 Notarissen / 300
5.4.7 Tussenpersonen / 301
5.5 Het eigenhandig testament / 302
5.6 Rechtsvergelijking / 308

6 Het Curaçaose erfrecht / 317
6.1 Het Curaçaose erfrecht / 318
6.1.1 Het concordantiebeginsel / 318
6.1.2 Een korte introductie in het Curaçaose erfrecht / 320
6.2 Vernietiging van een uiterste wilsbeschikking wegens misbruik van omstandigheden / 323
6.2.1 De theorie / 324
6.2.2 Rechtspraak / 330
6.3 De verboden beschikkingen in het Curaçaose erfrecht / 332
6.4 Misbruik van omstandigheden in het Curaçaose schenkingsrecht / 336

7 Veldonderzoeken onder notarissen en advocaten / 341
7.1 Stellingen / 347
7.2 Meerkeuzevragen / 360
7.3 Open vragen / 362
7.4 Conclusies / 374

8 Conclusies en aanbevelingen / 377

Dankwoord / 385
Literatuurlijst / 387
Jurisprudentieregister / 403
Serie Ars Notariatus 1952-2024 / 409