Vitaliseren van sociaal kapitaal in Nederland

VOORWOORD XI

1. HOEZO VITALISEREN VAN SOCIAAL KAPITAAL IN NEDERLAND? 1
1.1 Wie zit hier nu op te wachten? 1
1.1.1 Waarom dit inspiratieboek? 1
1.1.2 Voor wie is dit inspiratieboek bedoeld? 2
1.2 Wat is er zo anders aan? 2
1.2.1 Perspectief voor vooruitgang 3
1.2.2 Een ander stelsel met andere ankers 3
1.2.3 Andere zingevings- en veranderprocessen 4
1.3 Gaat het werken? 6
1.3.1 Realiteitszin 6
1.3.2 De relatie met wit en parelmoer 7
1.4 Opbouw inspiratieboek 8
1.5 Leeswijzer hoofdstukken 9
1.6 Meerwaarde boek als inspiratie 10

2. DE KRACHT VAN WIT RICHTING ZELFORGANISATIE EN GELUK 11
2.1 Wat speelt er nu echt? 11
2.1.1 Fundamenteel kantelen? Doorlopend veranderen en leren 11
2.1.2 Verschuiving van welvaart naar welzijn 12
2.1.3 De inzet van ‘social capital’ 13
2.1.4 Leerprocessen op basis van betekenisgeving 14
2.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 15
2.3 Basisredenering 15
2.4 Uitwerking aandachtspunten 18
2.4.1 De zoektocht naar zinvol leven, succes en geluk 18
2.4.2 Invloed van crises op ons geluksgevoel en gedrag 19
2.4.3 De kracht van wit 20
2.4.4 De relaties tussen succes en een zinvol bestaan 21
2.4.5 De aansluiting met zelforganisatie 21
2.4.6 Samenhangende vooruitgangsankers met drie vormen empowerment 23
2.4.7 En dan de grote onbekende: systeemverantwoordelijkheid 26
Praktijkvoorbeeld Bewonersinitiatief – Interview Gerwin Verschuur 30

3. MET EEN BEETJE GELUK OP WEG NAAR DE BETEKENISECONOMIE 33
Inleidend interview met Ruben van Zwieten, grondlegger van de Nieuwe Poort 33
3.1 Verleggen focus van geld naar betekenis en geluk 35
3.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 36
3.3 Basisredenering 36
3.4 Uitwerken aandachtspunten 38
3.4.1 Een lerende economie als antwoord? 38
3.4.2 De omslag naar een betekeniseconomie 40
3.4.3 Sociaal contract passend bij de nieuwe sociale orde 41
3.4.4 Is sturen op geluk mogelijk? 42
3.4.5 Stimuleren van geluk 44
3.4.6 Kennis van geluk 46
3.4.7 Echt meten van geluk 48
3.4.8 De invloed van crises op ons geluksgevoel en gedrag 49
3.5 Accenten zingevings- en leerprocessen 50
3.5.1 Zin, zingeving en energiebronnen 50
3.5.2 Vier dimensies van zin 51
3.5.3 Omzetten van zin in energie 51
3.5.4 Energie als gemixte brandstof 52
3.5.5 De routes naar de zinzone activeren 53
3.5.6 Vanuit de zinzone thema’s verdiepen op basis van Deep Democracy 53
Praktijkvoorbeeld opvattingen over ‘geluk’ – Interview Stefan Schilperoord 56

4. DOORGRONDEN WERELDBEELD EN KIJK OP DE EIGEN LEEFWERELD 59
Inleidend interview met Rob Blomme hoogleraar Organisational Behaviour Nyenrode 59
4.1 Van overleven naar een zinvol leven 62
4.1.1 Bedreigingen 62
4.1.2 Samenleven en samenwerken 62
4.1.3 Rol politiek 63
4.1.4 Ordening samenleving 63
4.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 64
4.3 Basisredenering 65
4.4 Uitwerking aandachtspunten 67
4.4.1 De filosofische hoofdlijnen 67
4.4.2 Omslag van verzorgingsstaat naar participatieve samenleving 68
4.4.3 De democratische impact 69
4.4.4 Verantwoordelijkheidsethiek voor politici, bestuurders en professionals 71
4.4.5 Drie typen innovatie in de praktijk 72
4.5 Zingevings- en leerprocessen 74
4.5.1 Narratieve leerprocessen 74
4.5.2 Co-creatie en het co-creatiewiel 75
Praktijkvoorbeeld woningcorporatie – Interview Christoffel Klap 78

5. MEERVOUDIGE INGEWIKKELDHEID KANTELEN 81
Introductie zelforganisatie op homepage website Stichting Zelforganisatie
5.1 Complexiteit en impact van kantelen 82
5.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 83
5.3 Basisredenering 83
5.4 Uitwerking aandachtspunten 85
5.4.1 Disruptieve innovaties 85
5.4.2 Horizontalisering samenleving en zelforganisatie 86
5.4.3 Zingeving op weg naar betekenisgeving 87
5.4.4 Innoveerkracht en sociale innovatie 89
5.4.5 Vanuit waarderend creëren naar het vooruitgangsperspectief 90
5.4.6 Netwerken, oordeelsvorming en besluitvorming 91
Praktijkvoorbeeld instelling voor Kinderopvang – Interview Moniek Steenland 92

6. SAMENLEVING GERICHT OP LEREN VAN DE TOEKOMST 95
Inleidend interview met Hans Boutellier wetenschappelijk directeur Verwey-Jonker Instituut 95
6.1 Wat wordt het nieuwe fundament van de sociale orde? 97
6.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 98
6.3 Basisredenering 98
6.4 Uitwerking aandachtspunten 101
6.4.1 Aanknopingspunten improvisatiemaatschappij 101
6.4.2 Bijzondere accenten bij kantelen naar ‘verlichting’ in de samenleving 105
6.4.3 Sociale innovatie op basis van leerprocessen 112
6.4.4 Niveaus van communiceren 113
6.4.5 Theorie U en leren van de toekomst 113
6.4.6 Verbinding Theorie U met zelforganisatie 116
6.4.7 Randvoorwaarden zelforganisatie 116
6.5 Community empowerment 117
6.6 Basisinkomen als bestaansvoorwaarde 118
6.7 Anders alloceren en accommoderen 120
Praktijkvoorbeeld maatschappelijk initiatief – Interview Fred Gieltjes 122

7. INTRA- EN INTER-ORGANISATORISCHE DYNAMIEK 125
Inleidend interview met Emiel van Bockel manager Information Service CB 125
7.1 Omdraaien wijze van organiseren als organisatie 127
7.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 129
7.3 Basisredenering 129
7.4 Uitwerking aandachtspunten 131
7.4.1 Als organisatie aansluiten op zelforganisatie 131
7.4.2 Als organisatie stoppen met amoreel handelen 132
7.4.3 De sociale onderneming 133
7.4.4 Visie op transformeren als organisatie 133
7.4.5 Processen organiseren op drie niveaus 135
7.4.6 Samenwerken en de meerwaarde van co-creatie 137
7.4.7 De inzet van digitale platformen 138
7.4.8 Professionals als gelukkige medewerkers 140
7.4.9 Flexicurity 145
7.5 Accenten organisatieleerprocessen 147
Praktijkvoorbeeld bedrijfsleven – Interview John van Wanrooij 150

8. HET INDIVIDU & INTRA-PERSOONLIJKE DYNAMIEK 153
Inleidend interview met Hennie Brons bestuursvoorzitter Zorginstelling Groenhuysen 153
8.1 Meer en meer disruptieve burgers 155
8.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 157
8.3 Basisredenering 157
8.4 Uitwerking aandachtspunten 161
8.4.1 Voorbij de ‘dikke-ik’ zien te komen 161
8.4.2 Werken op basis van een positieve mindset 162
8.4.3 Van verbinding naar verbondenheid 164
8.4.4 Vier motivatieniveaus 164
8.4.5 Op weg naar actief burgerschap 165
8.4.6 Verschuiving naar sociale en collectieve intelligentie 167
8.4.7 Easycratie en netwerken 168
8.4.8 Inzicht in de eigen capaciteiten en talenten 169
8.4.9 Werken met rollen vanuit talentmanagement 171
8.4.10 Burgerkracht en verandermacht 172
8.4.11 Maatschappelijk leiderschap 174
8.5 Accenten leren en coachen 175
‘We zijn vergeten wat fair play is’ – Hans Maiers plichten van de mens 177
Praktijkvoorbeeld sociaal maatschappelijke organisatie –
Interview Mirjam van Bijnen 178

9. CRUCIALE ROL GEMEENTELIJKE ORGANISATIE NIEUWE STIJL 181
Inleidend interview met Joost van Oostrum burgemeester van gemeente Berkelland 181
9.1 Andere focus op organiseren samenleving 182
9.2 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 185
9.3 Basisredenering 185
9.4 Uitwerking aandachtspunten 186
9.4.1 Menselijke basisbehoeften 186
9.4.2 Zicht op vitaliseren sociale netwerken 187
9.4.3 Gemeenschapskracht 189
9.4.4 Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstraat 191
9.4.5 Professionaliseringsslag gemeentelijke medewerkers 193
9.4.6 Smart Government 194
9.4.7 Gemeentelijke samenwerking in regioverband 195
9.4.8 Perspectief doorontwikkelen lokale samenleving 196
9.5 Accenten gemeentelijke leerprocessen 198
9.5.1 Anders leren als gemeentelijke organisatie 198
Praktijkvoorbeeld kanteling gemeentelijke organisatie – Interview Hetteke Videler 200

10. VAN ‘SMART CITIES’ NAAR ‘INTELLIGENT CITIZINS’ 203
Inleidend interview met Arjan van Timmeren, hoogleraar Chair of Environmental Technology & Design, TU Delft 203
10.1 Stedelijke ontwikkeling in het digitale tijdperk 205
10.2 Relatie ontwerp samenleving en ruimtelijke ontwikkeling 207
10.3 Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 211
10.4 Basisredenering 211
10.5 Uitwerking aandachtspunten 215
10.5.1 ‘Ubikquity’ & Illuminated Cities 215
10.5.2 Relatie digitalisering en netwerksamenleving 216
10.5.3 Nederlandse steden & Smart Cities 217
10.5.4 De eerste stappen 221
10.5.5 Meer focus op geluk met Intelligent Citiziens? 222
10.5.6 Versterken sociale interactie via een sociale kredietbrief? 224
Praktijkvoorbeeld digitale ondersteuning bewonersinitiatieven – Interview Berny de Vries 226

11. HET VERANDERVERHAAL OVER MAATSCHAPPELIJKE VERANDERPROCESSEN 229
Inleidend interview met Hans Vermaak, adviseur, onderzoeker en docent 229
11.1 Waartoe dient een veranderverhaal? 231
11.2 Aanknopingspunten bij veranderend veranderen 233
11.2.1 Leren van de toekomst 233
11.2.2 Inclusief denken 234
11.2.3 Ander leiderschap 234
11.2.4 Waardenniveaus en waardengolven 235
11.2.5 Nieuwe waarde(n)creatie 235
11.3 Samenhang veranderkracht, veranderpotentieel en verandermacht 236
11.4 De relatie met zingevings- en leerprocessen 238
11.5 Vier orden veranderen met bijbehorende kenmerken 239
11.6 Meerwaarde van ‘witdrukdenken’ bij vitaliseren 241
11.7 Versnellen en/of versterken vitaliseren sociaal kapitaal? 242
11.8 Uitdagende set structuurkenmerken voor kantelen 243
11.9 Confrontatiematrix Wisselgeld vitaliseren sociaal kapitaal 245
11.10 Relatie uitkomsten confrontatiematrix met vooruitgang 247

12. WAT GAAT AL DAT VITALISEREN ONS BRENGEN? 249
Epiloog Joost Spithoven: Van parels naar kroonjuwelen 249
12.1 Op naar de volgende perspectiefwissel 249
12.2 Heel andere maatschappijvorm 250
12.3 Overheidsvoorzieningen 251
12.4 De factor geluk 252
12.5 Meervoudige democratieën 252
12.6 Inhoudelijk andere politiek in een ander politiek stelsel 253
12.7 Het huis van Thorbecke naar het museum 254
12.8 Een gemeente zonder gemeenteraad en met gekozen burgemeester 255
12.9 Cyane organisaties die nooit meer af zijn 256
12.10 Nederland en de Europese Unie 258
12.11 Kanteling van hysterische media naar constructivistische journalistiek 259

BIJLAGEN 261
1. Bronnen 261
2. Begrippenlijst 261
3. Register 261