Kwaliteit van bestuursrechtelijke bezwaarprocedures

Kwaliteit van bestuursrechtelijke bezwaarprocedures 1
Voorwoord 5

Hoofdstuk 1 Inleiding 11
1.1 De bezwaarprocedure in theorie en praktijk 11
1.2 Onderzoeksvragen 16
1.3 Hoofdstukindeling 19

Hoofdstuk 2 De bezwaarprocedure in de Algemene wet bestuursrecht 21
2.1 Inleiding 21
2.2 Het horen 22
2.3 De aard en omvang van de heroverweging 26
2.4 Het besluit op bezwaar 30
2.5 Conclusie 35

Hoofdstuk 3 Het functioneren van de bezwaarprocedure in de praktijk 37
3.1 Inleiding 37
3.2 Tot 2000: op zoek naar de ideale inrichting van de procedure 38
3.2.1 De voorganger van de Awb-bezwaarprocedure 38
3.2.2 De wetsgeschiedenis van de Awb over de bezwaarprocedure 40
3.2.3 Kort na de invoering van de Awb: bestuurders waarschuwenvoor juridisering 43
3.2.4 De bezwaarprocedure geëvalueerd: beschikkingenfabrieken en -ateliers 43
3.2.5 De inrichting van de procedure als verklaring voor het functioneren ervan? 47
3.3 Tussenconclusie 49
3.4 Vanaf 2000: gebruikers in beeld 52
3.4.1 Wat bepaalt de tevredenheid van bezwaarmakers? 52
3.4.2 Ervaringen van ‘repeat players’ met de Awb 53
3.4.3 Bezwaren beslechten met toepassing van mediation 55
3.4.4 Best practices voor de bezwaarschriftprocedure 57
3.4.5 Het belang van procedurele rechtvaardigheid 59
3.4.6 De externe bezwaaradviescommissie blijft populair bij bestuursorganen 60
3.4.7 De informele aanpak van bezwaren: Prettig Contact met de Overheid 61
3.4.8 Het belang van neutraliteit en betrouwbaarheid van bezwaarbehandelaren 65
3.4.9 Formeel of informeel: wat heeft wanneer de voorkeur? 67
3.4.10 De Best Practices bijgesteld 69
3.4.11 Hernieuwde waardering voor de externe commissie? 70
3.5 Conclusie 72

Hoofdstuk 4 De inrichting van de bezwaarprocedure in de praktijk 77
4.1 Inleiding 77
4.2 Onderzoeksopzet 79
4.3 Intern of extern horen 80
4.3.1 De praktijk anno 2016 81
4.3.2 Variatie in de inrichting bij bestuursorganen met externe bezwaaradviescommissies 83
4.3.3 Variatie in de inrichting bij bestuursorganen die ambtelijk horen 88
4.4 Tussenconclusie 91
4.5 De informele aanpak van bezwaren 92
4.5.1 De inrichting van de informele aanpak op papier 93
4.5.2 Welke informele instrumenten worden ingezet? 95
4.6 Conclusie 101

Hoofdstuk 5 De kwaliteit van geschilbeslechtingsprocedures 103
5.1 Inleiding 103
5.2 Normatieve en juridische perspectieven 104
5.2.1 Universele beginselen voor goede geschilbeslechtingsprocedures 104
5.2.2 Rechtvaardige procedures leiden tot juiste uitkomsten 107
5.2.3 De kwaliteit van rechterlijke beslissingen 111
5.2.4 Beginselen van behoorlijke rechtspleging en bestuurlijke heroverweging 116
5.2.5 De bestuursrechter als geschilbeslechter: inspiratie voor de bezwaarprocedure 121
5.3 Kwaliteit van geschilbeslechting vanuit normatief en juridisch perspectief 122
5.4 Sociaalwetenschappelijke perspectieven op goede procedures 123
5.4.1 De rechtvaardigheid van overheidsbesluitvorming 124
5.4.2 Procedurele rechtvaardigheid vanuit sociaalpsychologisch perspectief 126
5.4.3 Access to justice 131
5.4.4 Wat mensen van geschilbeslechtingsprocedures verwachten en hoe ze die ervaren 132
5.5 Kwaliteit van geschilbeslechtingsprocedures vanuit een sociaalwetenschappelijk perspectief 134
5.6 Conclusie 135

Hoofdstuk 6 Hypotheses, onderzoeksopzet en verkenning resultaten 137
6.1 Inleiding 137
6.2 De te verklaren variabele: de kwaliteit van bezwaarbehandeling 138
6.3 De verklarende variabele: de kenmerken van de procedure 141
6.4 De modererende variabele: de kenmerken van het geschil 142
6.5 Hypotheses: de ‘fit’ tussen procedure en geschil 143
6.6 Onderzoeksopzet 146
6.7 De respondenten 148
6.7.1 Kenmerken van respondenten 148
6.7.2 Eigen opvattingen respondenten over goede bezwaarbehandeling 150
6.7.3 Opvattingen van respondent van belang voor de ervaren kwaliteit? 154
6.8 Kenmerken van de procedure 155
6.8.1 Algemene kenmerken van de procedure 156
6.8.2 Intern of extern? 157
6.8.3 Formele of informele procedure? 160
6.8.4 Oplossingsgerichte werkwijze van de hoorder/gespreksleider? 164
6.9 Kenmerken van het geschil 167
6.9.1 Algemene kenmerken van het geschil 167
6.9.2 Gebonden of beleidsvrije bevoegdheid 172
6.9.3 Eenduidig juridisch geschil of conflict met veel aspecten 173
6.10 Conclusie 175

Hoofdstuk 7 De inrichting van de bezwaarprocedure en de ervaren kwaliteit 177
7.1 Inleiding 177
7.2 Een algemeen beeld van de kwaliteit van bezwaarbehandeling 179
7.3 Verschillen tussen interne en externe procedures 182
7.4 Verschillen tussen formele en informele procedures 184
7.5 Oplossingsgerichte werkwijze 185
7.6 Conclusie 191

Hoofdstuk 8 De effecten van de kwaliteit van bezwaarbehandeling 195
8.1 Inleiding 195
8.2 Uitkomsten en frequentie waarmee in beroep is gegaan 197
8.3 De ervaren distributieve rechtvaardigheid 199
8.4 Verklaringen voor de ervaren distributieve rechtvaardigheid 200
8.5 In beroep? 205
8.6 Conclusie 205

Hoofdstuk 9 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 207
9.1 Inleiding 207
9.2 Onderzoek naar functioneren bezwaarprocedure in de praktijk 208
9.3 Variatie in de inrichting van de bezwaarprocedure 209
9.4 Invulling kwaliteit van bezwaarbehandeling en hypotheses 211
9.5 De ervaren kwaliteit van bezwaarbehandeling 213
9.6 Handvatten om kwaliteit van bezwaarbehandeling te vergroten? 215
9.7 Betekenis van het onderzoek voor andere procedures? 220
9.8 Aanleiding voor wijziging van de Awb? 222
9.9 Evaluatie van dit onderzoek 225
9.10 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek? 226

Literatuur 229
Jurisprudentie 233
Bijlage 1. Regressies: ‘fit’ tussen procedure en geschil 235
Bijlage 2: Logistische regressie: in beroep? 244
Bijlage 3. Verslag verkrijgen respondenten kwantitatieve onderzoek 245
Bijlage 4: Vragenlijst 254

English summary 295
Over de auteur 303