Denken en denkers over wetgeving

Hoofdstuk I Inleiding
I.1 Het onderwerp van deze studie 1
I.2 Methodologische kwesties 3
a. De begrippen wetgeving, recht, regel, theorie 3
b. Het werkterrein van de wetgevingswetenschap 8
c. Over de bronnen 12
I.3 De structuur van dit boek 15
a. Inleidende opmerkingen 15
b. De vragen 19
c. De indeling van dit boek 19

Hoofdstuk II Legitimiteit en wetgeving
II.1 Over legitimiteit 23
II.2 Over enkele bronnen van legitimiteit 26
a. God of goden 26
b. Een overkoepelend idee 29
c. De mens zelf 30
II.3 Aanvullende notities 31

Hoofdstuk III Transcendente bronnen van recht en wet
III.1 Enkele transcendent gedachte bronnen
a. De Thora 35
b. De Koran 37
c. De Codex van Hammurabi (1750 v.C.) 39
d. De Veda 40
III.2 Eeuwig geldende regels en veranderende omstandigheden 41
III.3 Het Natuurrecht als bron of maatstaf van wetgeving 45
a. Plato, Aristoteles en Cicero 45
b. De Christelijke God en de rede 52
III.4 Contracttheorieën 63
III.5 Discussie 71

Hoofdstuk IV Immanente objectieve bronnen van recht en wet
IV.1 De menselijke natuur 77
IV.2 Fysieke, sociale en nationale elementen 88
a. Montesquieu - Fysieke omstandigheden 88
b. De Toqueville - De sociale structuur 92
c. Von Savigny - De volksgeest 95
d. Dicey - De geest in de natie 97
IV.3 Psychologische elementen 98
a. Durkheim en Duguit -Het volksbewustzijn 98
b. Kranenburg - Het rechtsbewustzijn 101
IV.4 Historische omstandigheden 104
IV.5 Over codificaties 108
IV.6 Discussie 115

Hoofdstuk V Contingente bronnen van recht en wet
V.1 Inleiding 117
V.2 Positivisten avant la lettre 118
V.3 Moderne rechtspositivistische theorieën 126
a. Inleiding 126
b. Kelsen, Hart, Raz en Black 127
c. Discussie 133
V.4 Instrumentele theorieën 134
a. Doel - gerichte theorieën 135
b. Economische theorieën over wetgeving 143
c. Belangentheorieën 148
d. Intermezzo - Over het wetgevingsproces 150
e. Wetgeving als juridisch voertuig van beleid 154
V.5 Functies en motieven van wetgeving 156
V.6 Kritiek op instrumentele theorieën 159
V.7 Discussie 164
a. Over het rechtspositivisme - aanvullende opmerkingen 164
b. Over instrumentele theorieën en de kritiek erop 165

Hoofdstuk VI Enkele elementen van wetgeving
VI.1 Inleiding 171
VI.2 Een formeel en materieel wetsbegrip 172
VI.3 Wetgeving, rechtsstaat en de ‘rule of law’ 174
VI.4 Een ‘crisis’ in de wereld van wetgeving 177
a. De ‘crisis’ 177
b . Een oplossing voor de beweerde kwalen? 179
VI.5 Wetgevingsbeleid 181
a. Op een algemeen niveau 181
b. Kwantitatief beleid- de kwestie van ‘legisferitis’ 183
c. Technisch wetgevingsbeleid 191
VI.6 De kwaliteit van wetgeving 199
a. Algemene opmerkingen 199
b. De tien geboden voor de wetgever 200
c. Een ‘zakelijke’ invalshoek 204
d. Taal als kwaliteitsaspect 205
e. De kwaliteit is niet vast te stellen 208
f. Professionalisme 208
VI.7 Transparantie 210
VI.8 Evaluatie van wetgeving 211
a. Inleiding 211
b. Ex ante en ex post 212
c. Praktische condities 216
d. Concluderende opmerkingen 217
VI.9 De wetgever en de rechter 218

Hoofdstuk VII De werking van wetgeving
VII.1 Inleiding 221
VII.2 Operationele theorieën 224
a. Criminologie en T11 224
b. Enkele algemene indicatoren voor de werking 225
c. Naar een meer operationeel model 228
VII.3 Communicatietheorieën 235
a. Inleiding 235
b. De ‘Plain-language’ theorie 236
c. De communicatietheorie van Witteveen 238

Hoofdstuk VIII Wetgeving, maar geen recht
VIII.1 Inleiding 241
VIII.2 Het kwaad dat wetgeving heet 242
a. De uitdrijver uit het paradijs 242
b. Gewoon een velletje bedrukt papier 245
VIII.3 ‘Common Law’ en wetgeving 247
VIII.4 Digitale ‘codes’ 255

Hoofdstuk IX Discussie over recht en wet
IX.1 Wat wij van het voorgaande kunnen leren 261
a. Inleiding 261
b. Negatieve lessen 262
c. Positieve lessen 264
IX.2 Kinderontwikkeling en regels 267
IX.3 Ambivalenties tegenover regels 273
IX.4 Micro en macro 276
IX.5 Ten slotte – Zestien stellingen over wetgeving en drie suggesties 278
Naamindex 283
Literatuur 285

Bijlage
Raamwerk voor besluitvorming over wetsevaluatie 303
Over de schrijver 343