Kern van het bestuursrecht

Afkortingen 15

1 Introductie en overzicht 19
1.1 Besturen en bestuursrecht 19
1.1.1 Wat doet het bestuur? 22
1.1.2 De ontwikkeling van het openbaar bestuur in vogelvlucht 25
1.1.3 Bevoegdheden en wetmatigheid van bestuur 30
1.1.4 Publiekrechtelijke bevoegdheid en bestuursbevoegdheid 33
1.1.5 Bestuursrecht: formeel en materieel 34
1.1.6 Het bijzonder deel en algemeen bestuursrecht 36
1.1.7 Bestuursrecht en andere rechtsgebieden 40
1.1.8 Geschreven en ongeschreven bestuursrecht 42
1.2 Overzicht 44

2 Grondslagen en karakteristieken van het bestuursrecht 49
2.1 De rechtsverhouding tussen bestuur en burgers 49
2.1.1 Bestuursorganen en de behartiging van publieke belangen 55
2.1.2 Openbare lichamen en andere rechtspersonen ingesteld krachtens publiekrecht 58
2.2 De Algemene wet bestuursrecht: a- en b-organen 64
2.2.1 A-organen 65
2.2.2 B-organen 67
2.2.3 Wettelijke uitzonderingen 69
2.2.4 Zelfstandige bestuursorganen en gedeconcentreerde organen 70
2.3 Belanghebbenden 72
2.3.1 Algemene criteria belanghebbendheid 75
2.3.2 Bestuursorganen en ‘statutair’ belanghebbenden 80
2.4 Wetmatigheid van bestuur 83
2.4.1 Belastende bestuursbevoegdheden 84
2.4.2 Regelgevende bevoegdheden van het bestuur 86
2.4.3 Overig bestuurshandelen 90
2.5 Het specialiteitsbeginsel 93
2.6 Eenzijdigheid 97
2.7 Gelede normstelling 101
2.8 Terugtred van de wetgever en discretionaire bevoegdheden 104
2.8.1 Beleids- en beoordelingsruimte 105
2.8.2 Beoordelingsruimte en vage begrippen 110
2.9 Bevoegdheidstoedeling 110
2.9.1 Attributie en delegatie 110
2.9.2 Mandaat 114
2.10 Bestuurshandelingen 117
2.11 Internationale context van het bestuursrecht en de Europese integratie 120
2.11.1 Internationale context van het bestuursrecht 120
2.11.2 De Europese integratie 124

3 De Algemene wet bestuursrecht: structuur en kenmerken 137
3.1 Inleiding 137
3.1.1 Doelstellingen Awb 138
3.1.2 De Awb als aanbouwwet 139
3.1.3 Gelaagde structuur en schakelbepalingen 146
3.1.4 Verhouding Awb tot andere – bijzondere – wetgeving 147

4 Besluiten in de zin van de Algemene wet bestuursrecht 151
4.1 Inleiding 151
4.2 Besluiten en beschikkingen in de zin van artikel 1:3 jo. artikel 6:2 Awb 152
4.3 De publiekrechtelijke rechtshandeling 155
4.4 Soorten besluiten 166
4.4.1 Algemeen verbindende voorschriften 167
4.4.2 Beleidsregels 169
4.4.3 Overige besluiten van algemene strekking (BAS) 175
4.4.3.1 Plannen 175
4.4.3.2 Concrete normen 177
4.4.4 Het onderscheid BAS – beschikking 181
4.5 Soorten beschikkingen 183
4.5.1 Beschikkingen op aanvraag of ambtshalve beschikkingen 183
4.5.2 Persoons- en zaaksgebonden beschikkingen 184
4.5.3 Rechtsvaststellende en rechtscheppende beschikkingen 184
4.5.4 Vrije en gebonden beschikkingen 185
4.5.5 Begunstigende en belastende beschikkingen 186
4.5.6 Aflopende en duurzame beschikkingen 186
4.5.7 Vrijwarende en niet-vrijwarende vergunningen 186
4.6 De beschikking: een veelzijdig bestuursinstrument 189
4.7 Kwalificatie van bestuurshandelingen en de gelaagde structuur van de Awb 194

5 De bestuursrechtelijke normering van besluiten 199
5.1 Inleiding 199
5.2 Totstandkoming van besluiten 203
5.2.1 Fair play, verbod van vooringenomenheid 204
5.2.2 Het (formeel) zorgvuldigheidsbeginsel 207
5.2.3 Verbod van détournement de pouvoir 210
5.2.4 Belangenafwegingsplicht, materiële zorgvuldigheid, evenredigheidsbeginsel en willekeurverbod 213
5.2.5 Motiveringsbeginsel 219
5.2.6 Gelijkheidsbeginsel 220
5.2.7 Vertrouwensbeginsel 223
5.2.8 Rechtszekerheidsbeginsel 231
5.2.9 De burgerlijke rechter en algemene beginselen van behoorlijk bestuur 234
5.3 Specifieke normering ten aanzien van beschikkingen 236
5.4 Intrekking en wijziging van beschikkingen 240

6 Overheid en privaatrecht 245
6.1 Inleiding 245
6.1.1 Drie rechtsleren 246
6.1.2 Schakelbepalingen 248
6.2 Overeenkomsten met de overheid 249
6.2.1 Bevoegdhedenovereenkomst 250
6.2.2 Beleidsovereenkomst 253
6.2.3 Afstandsovereenkomst 255
6.2.4 Leveringsovereenkomst 256
6.2.5 Toepasselijk recht 256
6.3 De tweewegenleer 257
6.3.1 De doorkruisingsleer 257
6.3.2 De onrechtmatigedaadsactie en handhaving 262
6.3.3 Zaakwaarneming en kostenverhaal door de overheid 265
6.4 Publiek domein 267

7 Handhaving 273
7.1 Inleiding 273
7.2 Enkele algemene aspecten van toezicht en handhaving 274
7.2.1 Toezicht op de naleving 274
7.2.2 Handhaving door middel van bestuursrecht, strafrecht of civiel recht? 278
7.2.3 Herstelsancties en bestraffende sancties 280
7.2.4 De overtreder 286
7.3 Last onder bestuursdwang 288
7.4 Last onder dwangsom 294
7.5 Bestuurlijke boete 298
7.6 Intrekking en wijziging van een begunstigende beschikking 300
7.7 Cumulatie van sancties 306
7.8 Handhaven of gedogen? 309
7.8.1 De beginselplicht tot handhaving 309
7.8.2 Gedogen 312
7.8.3 Partiële handhaving 313

8 Controle op bestuursorganen 315
8.1 Inleiding 315
8.1.1 Autonomie en medebewind 317
8.2 Interbestuurlijk toezicht 319
8.2.1 Spontane vernietiging en schorsing 321
8.2.2 Goedkeuring 325

9 Bestuursrechtelijke voorprocedures 329
9.1 Inleiding 329
9.1.1 Bestuurlijke voorprocedures versus beroep op de bestuursrechter 330
9.1.2 De functies van de bezwaarschriftprocedure 332
9.1.3 Kritiek op de bezwaarschriftprocedure 335
9.2 De bezwaarschriftprocedure 337
9.2.1 Verplichte voorprocedure 337
9.2.2 Rechtstreeks beroep of prorogatie 339
9.2.3 Procedurele eisen 339
9.3 De bezwaarschriftprocedure en enkele andere Awbprocedures 344
9.3.1 Administratief beroep 344
9.3.2 Bezwaarschriftprocedure versus Uniforme openbare voorbereidingsprocedure 347
9.3.3 Bezwaarschriftprocedure versus klachtprocedure 348

10 Rechtsbescherming tegen de overheid: de rechter 349
10.1 Inleiding 349
10.2 Historische ontwikkeling 351
10.2.1 De geschiedenis van het Kroonberoep en artikel 6 EVRM 351
10.2.2 De weg naar een stelsel van algemene bestuursrechtspraak 353
10.3 Functies en kenmerken van het bestuursproces 357
10.3.1 Rechtsbescherming versus controle? 358
10.3.2 Enkele beginselen van bestuursprocesrecht 359
10.3.3 De procedure op hoofdlijnen 361
10.4 De toegang tot de (algemene) bestuursrechter 363
10.4.1 Absolute competentie en het vereiste van belanghebbendheid 364
10.4.2 Relatieve competentie 367
10.4.3 Eerst bestuurlijke voorprocedure 368
10.5 Voorlopige rechtsbescherming – de voorzieningenrechter 370
10.6 Toetsing 372
10.6.1 Exceptieve toetsing 372
10.6.2 Omvang van het geding en relativiteitsvereiste 375
10.7 Uitspraakbevoegdheden en afdoeningsmodaliteiten 380
10.8 Hoger beroep en cassatie 391
10.9 De aanvullende rol van de burgerlijke rechter 401
10.9.1 Bevoegdheid burgerlijke rechter 401
10.9.2 Aard en omvang van de (aanvullende) rechtsbescherming 403
10.9.3 Voorrangs- en aansluitingsregels 414
10.10 De rol van de strafrechter 417
10.11 De Europese rechters 419
10.11.1 Het EHRM 419
10.11.2 Het Hof van Justitie van de EU 422
10.12 De (Nationale) ombudsman 425
10.13 Het stelsel van rechtsbescherming tegen de overheid: een mschema 429

Jurisprudentieregister 433
Trefwoordenregister 447