Tussen de regels

1 Het ontrafelen van de handhavingspraktijk 11
1.1 Inleiding 11
1.2 De focus van dit onderzoek: handhaving 12
1.3 Handhavingsstijlen en responsive regulation 13
1.4 Onderzoeksvraag 14
1.5 De aanpak 15
1.6 Indeling van dit boek 17

2 Theoretisch kader 19
2.1 Inleiding 19
2.2 Street-level bureaucrats en discretionaire ruimte 20
2.3 Eerder onderzoek naar uitvoerende medewerkers 22
2.4 Handhavingsstijlen 25
2.4.1 De twee dimensies uitgelicht 27
2.4.2 Meerdere dimensies 29
2.5 Responsive regulation 29
2.5.1 De handhavingspiramide 32
2.5.2 De handhavingspiramide en naleving 34
2.5.3 Responsive regulation in de praktijk 36
2.6 De twee invalshoeken van dit onderzoek 39

3 De uitvoering van het onderzoek 41
3.1 Inleiding 41
3.2 De onderzoeksmethoden 41
3.3 Selectie cases 42
3.3.1 Sociale diensten 42
3.3.2 UWV Werkbedrijven 44
3.4 Observaties 45
3.4.1 ‘Medewerkers’ en ‘klanten’ 45
3.5 Interviews 46
3.6 Beleidsstukken en dossiers 48
3.7 Analyse van de gegevens 48
3.7.1 De handhavingsstrategie van de onderzochte instanties 49
3.7.2 Indeling van medewerkers naar type handhavingsstijl 50
3.7.3 Responsive regulation 55
3.8 Kwaliteit van het onderzoek 55

4 Sociale zekerheid in Nederland 63
4.1 Inleiding 63
4.2 De ‘Fraudewet’ ter discussie 65
4.3 Socialezekerheidsstelsel in Nederland 68
4.4 Uitvoerende instanties 70
4.4.1 Sociale diensten 73
4.4.2 Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen 80

5 Handhavingsstrategie van sociale diensten 91
5.1 Inleiding 91
5.2 Sociale dienst Klarenzicht 92
5.2.1 De aanvraagprocedure 92
5.2.2 Beleid en de aansturing van medewerkers 93
5.2.3 Maatregelen 97
5.2.4 Boetes 101
5.3 Sociale dienst Langebeek 103
5.3.1 De aanvraagprocedure 103
5.3.2 Beleid en de aansturing van medewerkers 104
5.3.3 Maatregelen 108
5.3.4 Boetes 111
5.4 Sociale dienst Menterhaven 114
5.4.1 De aanvraagprocedure 114
5.4.2 Beleid en de aansturing van medewerkers 117
5.4.3 Maatregelen 122
5.4.4 Boetes 124
5.5 De handhavingsstrategie: de onderzochte instanties vergeleken 127

6 Handhavingsstrategie van UWV Werkbedrijven 131
6.1 Inleiding 131
6.2 UWV 131
6.3 Werkbedrijf Arperdijk 133
6.3.1 Beleid en de aansturing van medewerkers 133
6.3.2 Maatregelen 137
6.4 Werkbedrijf Blakendam 139
6.4.1 Beleid en de aansturing van medewerkers 139
6.4.2 Maatregelen 143
6.5 De handhavingsstrategie: de onderzochte instanties vergeleken 145

7 Handhavingsstijlen van medewerkers van sociale diensten en UWV Werkbedrijven 149
7.1 Inleiding 149
7.2 Handhavingsstijlen in de praktijk 150
7.2.1 Strikte bestraffing 150
7.2.2 Flexibele bestraffing 152
7.2.3 Flexibele overreding 154
7.3 De handhavingsstijlen van de medewerkers van de onderzochte instanties 156
7.4 Combinatie van handhavingsstijlen 160
7.4.1 Incidentele combinatie van handhavingsstijlen 160
7.4.2 Structurele combinatie van handhavingsstijlen 161
7.5 De verschillen in handhavingsstijlen verklaard 164
7.5.1 Organisatiekenmerken 165
7.5.2 Persoonskenmerken 166
7.6 Discussie 173

8 Responsive regulation in de sociale zekerheid 177
8.1 Inleiding 177
8.2 De handhavingspiramide in de praktijk 178
8.3 Variëteit in handhavingsopties 185
8.4 Medewerkers verschillen in hun handhavingsaanpak 187
8.5 Medewerkers zijn beperkt in het uitvoeren van handhavingsopties 192
8.6 Medewerkers brengen de bedoeling van hun handelen niet (goed) over 195
8.7 Naleving is niet het hoofddoel van medewerkers 197
8.8 Discussie 199

9 Tussen de regels 203
9.1 Inleiding 203
9.2 Representativiteit 204
9.3 Een eerste indicatie van verschil in handhaving 206
9.4 Verschillen in handhaving 206
9.5 Een poging tot responsive regulation 210
9.6 Medewerkers en hun eigen werkwijzen 214
9.7 Lipsky in de socialezekerheidscontext van de 21ste eeuw 216
9.8 Tussen de regels 220

Lijst met afkortingen 221

Literatuurlijst 223

Bijlage A – Voorbeeldmail benadering casestudy en voorbeeldbrief toestemming casestudy 235
Bijlage B – Afspraken 237
Bijlage C – Aankondigingsbericht onderzoek 239
Bijlage D – Vragenlijsten 241
Bijlage E – Respondenten sociale diensten 245
Bijlage F – Respondenten UWV Werkbedrijven 247
Bijlage G – Codes Atlas.ti 249
Bijlage H – Aantal verstrekte uitkeringen 255
Bijlage I – Hoogte bijstandsuitkering 2015-2019 257
Bijlage J – Organogram UWV 259
Bijlage K – Handhavingsstijlen per instantie 261

Summary 265

Over de auteur 275