Klimaatregelen en vergoedingsmodaliteiten

Voorwoord v

Klimaat en vastgoed vanuit Europees perspectief 1
Roel Meeus
Afdeling I. Inleiding 1
Afdeling II. Europese Green Deal en Vlaamse klimaatinitiatieven 2
Afdeling III. Impact op de vergunningverlening 3
§ 1. Ruimtelijk rendement 4
§ 2. Energieprestaties voor gebouwen 7
§ 3. Circulair bouwen 8
§ 4. Vrijstellingen en afwijkingen 9
Afdeling IV. Duurzaamheid in de projectontwikkelings- en bouwsector: geselecteerde onderwerpen 14
§ 1. Windturbines 14
§ 2. Zonnepanelen 16
§ 3. Warmte- en koudenetten 17
§ 4. Geothermische installaties 18
Afdeling V. Besluit 20

De Vlaamse Programmatische Aanpak Stikstof 21
Leandra Decuyper
Afdeling 1. Stikstofproblematiek, een Vlaams probleem? 21
Afdeling 2. Vooraf: de Habitatrichtlijn en de afbakening van speciale
beschermingszones 22
Afdeling 3. Het beschermingsmechanisme van artikel 6, lid 3 Habitatrichtlijn en artikel 36ter Natuurdecreet 23
Afdeling 4. Naar een Vlaamse Programmatische Aanpak Stikstof 25
§ 1. Een precaire overgangsregeling in afwachting van een definitieve PAS 25
§ 2. Het stikstofarrest van 25 februari 2021 28
§ 3. Ministeriële instructie van 2 mei 2021 29
§ 4. De ministeriële instructie op de schop? 32
§ 5. Actuele stand van zaken van de Vlaamse PAS 36
A. Het Stikstofakkoord van 23 februari 2022 36
B. Het ontwerp van plan-MER en de ontwerp-PAS 39
C. Het blijft voorlopig wachten op de definitieve, decretaal gevalideerde PAS 40

Klimaatverandering in het omgevingsrecht 43
Laurens De Brucker
Afdeling I. Inleiding 43
Afdeling II. Een klimaattoetspleidooi op EU-niveau 45
Afdeling III. De VCRO als grondslag voor een klimaattoets op vergunningsniveau 48
§ 1. De facultatieve, occasionele klimaattoets ex artikel 4.3.4 VCRO 49
A. De twee tankstation-arresten 49
B. Artikel 4.3.4 VCRO als rechtsgrond voor een klimaattoets? 51
C. Belang van de tankstation-rechtspraak voor de toepassing van artikel 4.3.4 VCRO 52
§ 2. Een verplichte klimaattoets ex artikel 1.1.4 VCRO? 53
A. Inhoud van artikel 1.1.4 VCRO 53
B. Afdwingbaarheid van artikel 1.1.4 VCRO? 59
1. Afdwingbaarheid van artikel 1.1.4 VCRO als autonome beoordelingsgrond 59
2. Afdwingbaarheid van artikel 1.1.4 VCRO juncto artikel 7bis van de Grondwet 62
3. Afdwingbaarheid van artikel 1.1.4 VCRO juncto de artikelen 2 en 4, lid 1 van de Europese Klimaatwet 66
C. Besluit m.b.t. artikel 1.1.4 VCRO als grondslag voor een klimaattoets 70
Afdeling IV. Algemene beginselen als grondslag voor een klimaattoets 70
§ 1. Europese algemene beginselen van milieubeleid 71
§ 2. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur 75
A. Het redelijkheidsbeginsel 75
B. Het vertrouwensbeginsel 76
C. Het zorgvuldigheidsbeginsel 78
D. Afdwingbaarheid? 80
Afdeling V. Decretaal ingrijpen als alternatief 82
Afdeling VI. Inhoud van de klimaattoets 82
§ 1. Vormelijke voorwaarden 83
§ 2. Inhoudelijke voorwaarden 83
A. Beoordeling van de impact van een project op het klimaat 83
B. Effectieve belangenafweging 85
Afdeling VII. Besluit 86

Quasi-onteigening en onteigening in klimaataangelegenheden 89
Samuel De Winter
Afdeling I. Inleiding 89
Afdeling II. Eigendomsbescherming: algemene principes 90
§ 1. Er waren eens twee soorten eigendomsbeperkingen, diametraal tegenovergesteld behandeld qua vergoeding 90
§ 2. Ratio van het onderscheid 91
§ 3. Nuancering van het onderscheid 91
§ 4. De actuele stand van zaken: eigendomsbescherming is geen zwart-witverhaal, maar een verhaal van ‘vijftig tinten grijs’ 93
§ 5. Over de sociale functie van het eigendomsrecht 94
§ 6. Het belang van artikel 1 Eerste Aanvullend Protocol EVRM 95
A. Procedurele aspecten: rechtstreekse werking 95
B. Materieelrechtelijke aspecten: de triade van eigendomsbeperkingen en de aanspraak op vergoeding op grond van artikel 1
EAP EVRM 96
Afdeling III. De figuur van de quasi-onteigening in het bijzonder 98
§ 1. Oorsprong 98
§ 2. Toepassingen door de hoogste rechtscolleges 101
A. Toepassing door het EHRM 101
B. Toepassing door het Grondwettelijk Hof 102
C. Toepassing door de Raad van State, afdeling Bestuursrechtspraak 103
D. Toepassing door de Raad van State, afdeling Wetgeving 106
E. Toepassing door het Hof van Cassatie 107
§ 3. Toepassingen door de rechtsleer 109
Afdeling IV. Toepassing van het concept quasi-onteigening op klimaatmaatregelen 112
§ 1. Water 115
A. Geen vergunning door watertoets 115
B. Geen vergunning wegens de ligging in signaalgebied 116
C. Geen vergunning wegens de ligging in Watergevoelig Openruimtegebied (‘WORG’) 118
D. Vergunning onuitvoerbaar vanwege het waterbeleid 119
E. Wettelijke eigendomsvermoedens ten voordele van de overheid 127
§ 2. Lucht 129
A. Beperking van het aantal parkeerplaatsen bij kantoorgebouwen 129
B. Lage-emissiezones 131
§ 3. Land 132
A. Decretale verplichting van landbouwers om vanggewassen in te zaaien 132
B. Natura 2000-managementplannen 137
§ 4. ‘Vuur’ (energie) 140
Afdeling V. Het beginsel van de gelijkheid voor openbare lasten of ‘de lastengelijkheid’ van naderbij bekeken 140
§ 1. Tijdlijn en statuut van de lastengelijkheid 141
§ 2. Toepassing van de lastengelijkheid 142
Afdeling VI. Epiloog: uitleidende beschouwingen over de lastengelijkheid, het stikstofakkoord en de “geruisloze onteigening” 144
§ 1. De vergoedingsnorm die de voorkeur heeft boven de quasi-onteigening: het beginsel van de gelijkheid voor openbare lasten of “de lastengelijkheid” 145
§ 2. Stikstofakkoord 146
§ 3. Geruisloze onteigening 146
Afdeling VII. Besluit 149

De omgevingsvergunning en het klimaat: direct werkende normen, zorgplicht of Utopia? 151
Peter Flamey
Afdeling I. Geen rozen zonder doornen 151
Afdeling II. Het beoordelingskader bij omgevingsvergunningen als Mystery Box 151
Afdeling III. Een caleidoscoop van omgevingstoetsen 154
Afdeling IV. Catch-all rechtstreeks werkende normen, doelstellingen en zorgplichten 155
Afdeling V. Containerbegrippen leiden tot juridisch vandalisme 162
Afdeling VI. Het tankstation-arrest: een slippery slope 164
Afdeling VII. Utopie van een veralgemeende rechtstreekse klimaattoets 169

Gemeentelijke klimaatactieplannen in het kader van het Burgemeestersconvenant en hun doorwerking in de vergunningverlening en ruimtelijke planning 171
Sebastiaan De Meue
Afdeling I. Inleiding 171
Afdeling II. Het Burgemeestersconvenant 172
§ 1. Ontstaan en evolutie 173
§ 2. Organisatie en werking 175
§ 3. Het Burgemeestersconvenant in het Vlaamse Gewest 177
Afdeling III. Energie- en klimaatactieplannen: over SECAP en GKAP 179
§ 1. Sustainable Energy and Climate Plan (SECAP) 179
A. Analyse van de bestaande toestand: BEI en RVA 180
B. Langetermijnvisie, doelstellingen en maatregelen 182
§ 2. Gemeentelijke klimaatactieplannen (GKAP) in het Vlaamse Gewest 185
Afdeling IV. Doorwerking van de klimaatactieplannen in de vergunningverlening 186
§ 1. Gemeentelijke klimaatdoelstellingen als zorgplicht in de zin van artikel 4.3.4 VCRO 187
A. Algemene principes van de artikelen 4.3.3 en 4.3.4 VCRO 188
1. Artikel 4.3.3 VCRO: een weigeringsplicht bij strijdigheid met direct werkende normen 188
2. Artikel 4.3.4 VCRO: een weigeringsmogelijkheid bij onwenselijkheid in het licht van doelstellingen of zorgplichten 190
B. De tankstation-arresten: erkenning van het bestaan van een gemeentelijke klimaatzorgplicht 193
C. Gevolgen voor de vergunningverlening 196
1. Het CBS als adviesverlenende instantie over de gemeentelijke klimaatdoelstellingen 196
2. (Gemeentelijke) klimaatdoelstellingen als beoordelingsgrond 198
a. Eerste hypothese: Omgevingsvergunning verleend na gunstig advies van het college van burgemeester en schepenen 198
b. Tweede hypothese: Omgevingsvergunning verleend na ongunstig advies van het college van burgemeester en schepenen 199
c. Derde hypothese: Omgevingsvergunning geweigerd wegens ongunstig advies van het college van burgemeester en schepenen 200
d. Vierde hypothese: Omgevingsvergunning geweigerd maar gunstig advies college van burgemeester en schepenen 200
§ 2. Klimaatactieplannen als beleidsmatig gewenste ontwikkelingen (‘BGO’) 202
A. Algemene principes 202
B. Gemeentelijke klimaatactieplannen als beleidsmatig gewenste ontwikkelingen 206
Afdeling V. Doorwerking van de klimaatactieplannen in de ruimtelijke planning 208
§ 1. Aanknopingspunten 209
A. Vereiste vermeldingen in het RUP: bestaande milieutoestand en relevante beleidsplannen 209
1. Een weergave van de feitelijke toestand van het leefmilieu, de natuur en andere feitelijke gegevens 209
2. Een omschrijving van andere relevante beleidsplannen 211
B. Inhoudelijke beoordelingscriteria 212
1. Artikel 1.1.4 VCRO 212
2. Beginselen van behoorlijk bestuur: zorgvuldigheid, materiële motivering en rechtszekerheid 213
§ 2. GKAP in de ruimtelijke planning 215
Afdeling VI. Rechtsbescherming en compensatie 217
Afdeling VII. Besluit 219

Juridische aspecten van de waardebepaling van onroerende goederen in het licht van de bouwshift 221
Jan Bouckaert en Hannah Dusauchoit
Afdeling I. Inleiding 221
§ 1. Van ‘betonstop’ naar ‘bouwshift’: what is (not) in a name? 221
§ 2. Het ontwerp van Instrumentendecreet, de geharmoniseerde eigenaarsvergoeding en het belang ervan in het kader van de bouwshift 224
Afdeling II. Juridische randvoorwaarden inzake de vergoedingsplicht voor eigendomsbeperkingen 228
§ 1. De principiële niet-vergoedbaarheid van erfdienstbaarheden van openbaar nut 228
§ 2. Overzicht van de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Grondwettelijk Hof 229
A. Rechtspraak inzake eigendomsbescherming in het algemeen 229
B. Rechtspraak inzake planschadevergoedingen en gelijkaardige maatregelen 235
1. Rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens 235
2. Rechtspraak van het Grondwettelijk Hof inzake de huidige planschadevergoeding 236
C. Besluit 240
§ 3. Benadering van de planschadevergoeding in de ons omringende landen 241
Afdeling III. Vormgeving van de planschadevergoeding in Vlaanderen 246
§ 1. Huidig wettelijk kader inzake de planschadevergoeding 246
§ 2. De toekomstige eigenaarsvergoeding uit het ontwerp van Instrumentendecreet 248
Afdeling IV. Implicaties van de eigenaarsvergoeding uit het ontwerp van Instrumentendecreet op de bouwshift (en omgekeerd?) 254
§ 1. De eigenaarsvergoeding botst op voor- en tegenstanders, maar de precieze berekeningswijze ligt vandaag nog niet vast 254
§ 2. De toekomst van de woonreservegebieden: wordt de factuur doorgeschoven naar 2040? 258
Afdeling V. Slotbedenkingen 265