Hoe dit boek is opgebouwd 11
Inleiding: Bijna alles? 13
Hoe weten we iets in psychologie? 16
1. IK 26
1.1. Wat bepaalt wie ik ben? Nature, nurture of …? 29
Een historisch en actuele tegenstelling 29
Hoe onderzoeken? 30
Wat weten we zeker? 31
Is er iets zuiver nature of nurture? 33
Wat is er naast nature en nurture? 33
Beïnvloedt de omgeving ook de genen? Epigenetica 38
1.2. Hoe ontwikkelt persoonlijkheid zich? Wie ben ik? 40
Temperament 41
Karakter 42
Persoonlijkheid 42
Identiteit 49
Hoe typisch zijn lastige tieners? 51
1.3. Hechting als belangrijk startpunt 54
Wat bepaalt de veiligheid van de hechting? 56
Evolutie van hechting 57
Waarom is een veilige hechting zo belangrijk? 58
Hechting, ja maar … 60
Hoe begeleid je kinderen bij rouw? 62
1.4. Morele ontwikkeling: het verschil tussen goed en kwaad en hoe dat te leren? 64
De stadia van Kohlberg 65
Beperkingen van het model van Kohlberg 67
Is moreel gedrag aangeleerd of aangeboren? Theory of Mind of het belang van empathie 68
Hoe morele ontwikkeling ondersteunen? 71
Hoe ga je om met slecht nieuws in de media? 73
1.5. Intelligentie, meer dan een cijfer na een test 75
IQ-testen en hun ontstaan 76
Is intelligentie aangeboren of aangeleerd? 79
De donkere kant van intelligentietesten 81
Waarom we intelligentietesten blijven gebruiken: goede maar geen absolute voorspellers 83
1.6. Cognitieve ontwikkeling: wanneer begrijpen we wat? 85
Waarom je in dit hoofdstuk geen fases vindt 86
Het belang van de anderen bij cognitieve ontwikkeling 90
Enkele uitgangspunten van de dynamische systeemtheorie 91
Het belang van slaap 95
1.7. Taalontwikkeling: van brabbelen tot … 97
Is taal aangeleerd of aangeboren? 97
De bouwstenen van taal 98
Het brabbelen van de baby, de prelinguïstische fase 100
Mama, papa en de rest van het woordenboek 101
Leren communiceren of pragmatische ontwikkeling 102
Hoe zit het met tweetaligheid? 102
Kinderen helpen met leren lezen 104
1.8. Lichamelijke ontwikkeling: enorme veranderingen 108
De invloed van de omgeving voor de geboorte 108
De snelste evolutie tijdens de eerste twee levensjaren 110
De lichamelijke ontwikkeling van de peuters en kleuters 114
De lichamelijke ontwikkeling bij het basisschoolkind 115
De puberteit 116
1.9. Let’s talk about seksuele ontwikkeling 120
Woorden en letters 120
Ontwikkelingen tijdens de kindertijd 122
Liefde en seks in tijden van adolescentie 123
Hoe omgaan met de vele schermen en sociale media? 127
1.10. Spelontwikkeling: niet zomaar een spelletje 132
Kenmerken van spel 132
Ouders en spel 134
De ontwikkeling van verschillende soorten spel 134
2. ANDEREN 138
2.1. Het bio-ecologische model van Bronfenbrenner (of hoe je een dorp nodig hebt om een kind op te voeden) 141
Hoe Bronfenbrenner scholen breder kan maken 145
Hoe neuzen in dezelfde richting scholen kunnen verbeteren, of collective teacher efficacy 146
De dynamica van een groep 148
2.2. Welke opvoedingsstijl hanteer jij? 152
De verschillende, actuele opvoedingsstijlen 152
Wat is het effect van de verschillende opvoedingsstijlen? 155
Moderne ouders: tijgermoeders, helikopterouders en curlingouders 157
Opvoedingsstijlen en leerkrachtstijlen 158
Hoe houd je een groep van kinderen en jongeren in de hand? 161
2.3. Vrienden en andere relaties 164
De ontwikkeling van vriendschap 164
Waarom is vriendschap zo belangrijk? 170
Kun je bevriend zijn met iemand van het andere geslacht? 170
En de anderen? 171
De pest die pesten heet 173
3. LEREN 180
3.1. Alles start met waarnemen 183
Bottom-up versus top-down 185
Waarnemingswetten 187
De volgorde van waarnemen 190
Waarnemen en redeneren 191
Conclusie 193
Hoe omgaan met vooroordelen? 195
3.2. Leren 197
Leren als voorwaarde om te overleven, maar wat is leren? 197
Perspectieven op leren 199
Behaviorisme 200
Het cognitivistische perspectief: leren en geheugen 204
Cognitieve belasting 205
Sociaal-constructivisme 206
Veel aspecten 208
Effectieve studiemethoden 209
3.3. Wat is het verschil tussen een beginner en een expert? 211
Het verschil tussen beginners en experts 211
Verwerven van expertise 214
Anders Ericsson: het belang van gericht oefenen 216
Conclusie 217
Wat is creativiteit? En kun je dat aanleren? 218
4. HANDELEN 224
4.1. Alles onder controle van de executieve functies 227
Hoe ontwikkelen executieve functies zich? 231
Nature en/of nurture 231
Kun je aan executieve functies werken? 233
Praktische voorbeelden om aan executieve functies te werken 234
Hoe werk je aan weerbaarheid of veerkracht? 241
4.2. Motiveren 245
Motivatie en leren anders opgevat 245
Van de indeling intrinsiek en extrinsiek
naar autonoom en gecontroleerde motivatie 247
Het ABC van de basisbehoeften 255
Hoe kun je hieraan werken bij kinderen? 257
Wat weten we nog niet? 268
4.3. Behavioral economics:
hoe geef je mensen een duwtje in de goede richting? 269
Een alternatief voor klassiek economisch denken? 270
Hoe ontstaan denkfouten? 270
Een overzicht van denkfouten 272
Nudging: denkfouten als een duwtje in de (goede?) richting? 276
Behavioral economics en nudging op school 280
Opgroeien en allerlei verslavingen 283
Hoe gaat dit verder? 287
Bibliografie 289
Eindnoten 329
Register 340
