Jullie boek is bepaald geen geruststellende nachtkastjeslectuur. Zijn jullie niet heel erg somber?
Wij zijn inderdaad niet optimistisch. Maar met opzet hebben we in dit boek de problematiek extra zwaar aangezet. Het borduurt voort op ons vorige boek Bankroet - Hoe bankiers ons in de ergste crisis sinds de Grote Depressie stortten. In de slotbeschouwing daarvan noemden we een aantal structurele veranderingen die nodig zijn om herhaling te voorkomen. Een jaar na het verschijnen van dat boek constateerden we dat van de noodzakelijk hervormingen en beleidswijzigingen weinig terecht was gekomen. Over die riskante en explosieve situatie wilden we opnieuw een boek schrijven. We kozen als vorm een rampscenario en dan neem je uiteraard niet het ‘lichtste’ scenario.
De gedegenheid waarmee jullie je betoog in elkaar hebben getimmerd maakt Het rampscenario extra verontrustend. Het is een boek met een indrukwekkend goede research.
(Bescheiden lachend) Ja, we hebben nogal wat bagage omdat wij voor onze krant de kredietcrisis sinds deze in de zomer van 2007 uitbrak intensief hebben gevolgd. Daarnaast hebben we voor dit boek tientallen deskundigen in binnen- en buitenland kunnen spreken en onderzoeksrapporten van vele financiële instituten kunnen raadplegen. Dan weet je dat de wereld alleen op het oog de financiële crisis zonder al te veel kleerscheuren heeft overleefd. In Nederland is het bijvoorbeeld met de werkloosheid flink meegevallen en trekt de groei weer aan. Maar naar onze opvatting is de crisis slechts tijdelijk naar de achtergrond verdrongen en verdiept hij zich daar zonder dat veel mensen er erg in hebben.
In jullie Rampscenario is 2001 een soort kanteljaar. Niet vanwege 11 september. Maar omdat China in dat jaar toetrad tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO).
Op zich was het heel goed, en volkomen terecht dat China toen in de wereldeconomie is opgenomen. Niet in de laatste plaats voor de ontwikkeling in China zelf. Het heeft grote veranderingen ingeluid. De Chinese export groeide enorm en daardoor kwamen de handelsverhoudingen totaal op hun kop te staan. China werd de productiehal van de wereld en westerse bedrijven verplaatsten hun fabrieken in hoog tempo naar het oosten. Het heeft ertoe geleid dat met name de Amerikanen zich nog verder in de schulden staken om hun importen uit China te financieren. Dat Chinese producten zo aantrekkelijk zijn heeft deels te maken met de goedkope Yuan. Maar de Chinezen zijn huiverachtig hun munt te appreciëren. Dat kost hen export en daarmee banen.
Maar nu kost het de Amerikanen banen. De werkloosheid daar wil maar niet zakken.
Ja, en deze hardnekkig hoge werkloosheid - officieel 9 à 9,5 procent, maar in werkelijkheid veel hoger - is en blijft een belangrijk verkiezingsthema. Bij de Congresverkiezingen, afgelopen najaar, verweten Democraten en Republikeinen elkaar over en weer dat zij verantwoordelijk zijn voor het verdwijnen van tienduizenden banen naar China. De Democraten wijzen de door Republikeinen gesteunde vrijhandelsovereenkomsten als belangrijkste oorzaak aan. De Republikeinen zeggen dat van de 800 miljard dollar overheidssteun - bijvoorbeeld om de ontwikkeling van duurzame energie te stimuleren - een groot deel terecht is gekomen bij Chinese vestigingen van Amerikaanse bedrijven. ‘Staggering debt here, sending jobs to China’, zoals de Republikeinen dat samenvatten. Er heerst een stemming van ‘de Chinezen hebben het gedaan’, wat straks bij de presidentsverkiezingen ongetwijfeld zal leiden tot een roep om strengere maatregelen. Protectionisme is een electoraal thema geworden. Dit soort populisme is een gevaar voor de wereldhandel en daarmee voor de wereldeconomie. Er is geen enkele politicus die daar een stevige boodschap tegenover stelt. Tenminste, die horen wij niet. Maar je hebt ook veel moed en talent nodig om pijnlijke maatregelen te nemen en uit te leggen dat de heilzame effecten daarvan pas op termijn zichtbaar zijn.
Maar wie heeft de wijsheid in pacht? Jullie citeren Martin Wolf die over de gigantische Britse bezuinigingen opmerkte: ‘Dit kan een groot succes worden of de grootste overheidsblunder sinds het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw.’
Economen zijn het er vrijwel allemaal over eens dat er moet worden gesneden in de overheidsuitgaven. Alleen weet niemand hoe snel dat het beste kan gebeuren. De Britse Conservatieven hebben heel hard ingezet op bezuinigen. Je ziet nu dat de groei daar in laatste kwartaal van 2010 hapert. Misschien zijn ze te voortvarend. In Nederland gaan de bezuinigingen minder snel en groeit de economie nog.
Hoe volg je als scenarioschrijvers de ontwikkelingen? Je scenario hoeft niet uit te komen, maar je wilt ook niet dat het meteen al onderuit wordt gehaald.
In ons boek beschrijven wij ook de eurocrisis. Maar toen de crisis rond Ierland zich aandiende, hadden wij het boek al klaar. Toen vroegen wij ons af of het nog sneller zou gaan dan wij hadden gedacht. Maar begrijp ons goed: wij hopen echt niet dat wij in 2013 - het jaar waarin volgens ons scenario alle rampspoed zich voltrekt - handenwrijvend zitten, omdat we gelijk hebben gekregen. Wij wilden met dit boek vooral een nieuw politiek debat over onze economisch toekomst losmaken. In Nederland gaat het nu voornamelijk over integratie en immigratie. Maar er wordt nauwelijks gezocht naar een antwoord op de grote verschuiving van economische activiteiten van het Westen naar Azië.
Gelukkig is er volgens jullie ook nog een happy end mogelijk. Een wereld zonder felle concurrentie, maar met veel samenwerking en co-creatie.
Wij schetsen een wereld waarin - kort gezegd - Amerikanen, Europeanen en Chinezen grondstoffen en kennis uitruilen. Belangrijkste boodschap daarvan is dat we niet bang moeten zijn voor de Chinezen. In de jaren tachtig was het Westen bang voor concurrentie uit Japan. Die angst is ongegrond gebleken. Iets vergelijkbaars geldt nu voor China. Een open houding van zowel Amerika, Europa en China kan de wereld er weer bovenop helpen.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
