Het probleem is volgens de Engelse publieksfilosoof Julian Baggini niet zozeer wat waarheid betekent, maar hoe en door wie ze wordt vastgesteld. De waarheid is een stuk minder zuiver en simpel geworden. De snelheid van wetenschappelijke ontwikkelingen hebben al veel oude waarheden achterhaald. Onze wereld wordt steeds kleiner en daarom moeten we ons afvragen of wat wij lokaal voor waar houden globaal ook opgaat. De media laten dagelijks zien wat er achter de schermen van de macht gebeurt en hoe we worden misleid. De auteur gebruikt geschiedenis en filosofie om te laten zien hoe het concept waarheid door de eeuwen is gebruikt en misbruikt en hoe filosofie helpt te zien hoe het idealiter zou moeten zijn.
Baggini werkt in Een kleine geschiedenis van de waarheid tien categorieën waarheden uit. In ‘eeuwige waarheden’ beschrijft hij dat religie en seculiere kennis botsen als beide over zichzelf denken dat ze concurrerende werkelijkheden bieden. Echter, als ze erkennen dat hun waarheden andersoortig zijn dan kunnen ze naast elkaar bestaan. In ‘beredeneerde waarheden stelt Baggini dat de rede ons niet naar de waarheid leidt als we haar maar gehoorzaam volgen. Rationaliteit is meer een navigatiesysteem dat ons helpt dichter bij de waarheid te komen als we weten hoe we het moeten gebruiken en waar we naar zoeken. Naarmate we de valkuilen van de irrationaliteit beter begrijpen, kunnen we ze beter vermijden. ‘Relativistische waarheden’ bieden weerstand tegen het alleenrecht van één groep op de waarheid; tegen het verdringen van afwijkende perspectieven; en tegen de simplificatie van een complexe werkelijkheid.
In zijn slothoofdstuk concludeert de auteur dat de waarheid vaststellen een aantal deugden vereist. Bescheidenheid, scepsis, openstaan voor andere perspectieven, een geest van collectief onderzoek, bereidheid de confrontatie met de macht aan te gaan, een verlangen om betere waarheden te creëren en bereidheid ons door feiten te laten leiden. Helaas worden deze deugden in onze huidige wereld overschaduwd door hun corresponderende ondeugden. Hernieuwde aandacht voor de deugden helpt het tij keren.
Een kleine geschiedenis van de waarheid is een mooie verhandeling die het concept waarheid vanuit verschillende perspectieven belicht. Ieder hoofdstuk zet aan tot nadenken en helpt in te zien waarom het begrip ongrijpbaar lijkt. Een leuk boek dat troost kan bieden in tijden van nepnieuws.
Over Nico Jong
Nico Jong is communicatieadviseur.
