Uw onderzoek heeft veel weerklank gevonden in de media. Het FD heeft er twee keer een hele pagina aan gewijd, u was drie keer te gast bij BNR – heeft u daar een verklaring voor?
Het aantal freelancers en zzp’ers is de laatste jaren enorm toegenomen, en het groeit nog steeds. Het is echt een fenomeen. Van alle mensen die in de bouwwerken is momenteel al is 40% zzp’er, de IT zit daar vlak onder, de zorg gaat ook die kant op. Niemand weet overigens hoeveel het er precies zijn, afhankelijk van de definitie lopen de schattingen uiteen van 700.000 tot miljoen. Mijn gut feeling zegt dat zo’n 300.000 tot 350.000 daarvan hoger opgeleiden moeten zijn, maar zonder nader onderzoek kun je daar niets met zekerheid over zeggen. Hoe dan ook: de toename van het aantal freelancers en zzp’ers is een structureel verschijnsel, en ze zijn niet meer weg te denken uit onze economie. In een aantal beroepen draait het gewoon om, van loondienst als naar zelfstandigheid als principe.
Hoe komt het dat we zo weinig weten van de economie van het freelance werk?
Beleidsmakers en wetenschappers zijn van oudsher vooral geïnteresseerd in snel groeiende ondernemingen. Als je ziet hoeveel aandacht en geld daarin wordt gestopt! Vanuit die optiek zijn freelancers en zzp’ers niet boeiend, want die willen helemaal niet groeien. De meeste politici staren zich blind op de zogenaamde schijnzelfstandigheid. Die zien alleen maar de alfahulpen die door de thuiszorginstellingen op straat worden gezet om meteen weer te worden ingehuurd als zelfstandigen, tegen veel slechtere voorwaarden. Daarom denken ze dat alle freelancers en zzp’ers zielig zijn. Terwijl, als je daar even over nadenkt is daar helemaal geen reden toe. Werken als zzp’er is bijvoorbeeld heel goed voor de emancipatie.
Hoe zo, freelancen goed voor de emancipatie?
Een vrouw die in loondienst werkt en die tijdelijk van vijf dagen per week naar vier of zelfs drie wil, kan haar loopbaan verder wel vergeten. Een zzp'er kan veel makkelijker even een stapje terugdoen als ze daar behoefte aan heeft en later met evenveel gemak ook weer opschalen. Dat is echt ideaal. Ook sociaal en economisch is werken met zzp’ers een uitkomst. Neem de thuiszorg. Waarom moet een directeur daar 350.00 euro verdienen? Zo moeilijk is het niet om patiënten en verpleegsters aan elkaar te koppelen. Nu betaalt de patiënt 75 euro per uur, krijgt de verpleegster 15 euro per uur, en klaagt iedereen. Gooi die markt open voor freelancers. Die doen het voor 45 euro per uur. Dan bespaar je zo eenderde op de kosten en je zult zien dat de kwaliteit met sprongen vooruitgaat.
Als het zo eenvoudig ligt, waarom ziet niemand dat dan?
Dar is een kwestie van opvoeding. Iedereen die economisch is geschoold heeft stapels vakliteratuur moeten lezen die in de 20e eeuw is geschreven, in een wereld waar bedrijven grote schaalvoordelen hadden. Dat was een simpele wereld. Je had de werkgever, dat was een man met een grote bolknak in zijn knar, die had het geld, de machines en de klanten. En je had de werknemers, die hadden niks behalve hun eigen lijf en leden. Die moesten dus beschermd worden door de overheid. Dat wereldbeeld, daar zijn alle gangbare theorieën over arbeid op gebaseerd. Datzelfde traditionele denken ligt ook ten grondslag aan het beleid van EZ en Sociale Zaken: ofwel de zzp’er moet worden beschermd tegen de wereld en tegen zichzelf en daarvoor moet van hem een soort werknemer worden gemaakt, of hij moet doorgroeien en zich ontwikkelen tot werkgever. Want dat zijn de enige categorieën waar Den Haag raad mee weet. Niet met de mensen die bewust kiezen voor een bestaan als zelfstandige zonder personeel.
Wat wij het meest opmerkelijke vonden aan uw onderzoek was dat er uit blijkt dat persoonlijkheid er nauwelijks toe doet, voor het succes van een zzp’er. Dat niet wie je bent maar in welke branche je werkt bepaalt hoeveel je verdient.
Dat wil ik zo nog wel even nuanceren. Maar in principe is het niet anders dan met werken in loondienst. Bij banken en verzekeraars zitten heus niet de best presterende managers maar wel de best betaalde. In de industrie heb je hele goeie managers die een stuk minder verdienen. Op mijn 26e verdiende ik als management trainee bij KPN in de corporate finance hoek al ruim een ton in guldens. Toen ik daarna naar PTT Post wilde moest ik leiding geven aan 4000 man om hetzelfde salaris te krijgen. Alleen omdat het geen corporate finance was maar post!
Maar die conclusie wilde u nog nuanceren?
Op twee manieren. Een: ik heb er verder geen onderzoek naar kunnen doen maar ik heb het idee dat er niet één psychologisch type van de succesvolle ondernemer is maar meerdere. En twee: neem een neurotische persoonlijkheid die alles tot in de puntjes onder controle wil hebben – niet de eerste waar je aan denkt bij een succesvolle ondernemer – die kan het als zelfstandig boekhouder toch heel goed doen. Als je het zo bekijkt doet karakter er weer wel toe, namelijk doordat je meer succes hebt naarmate je persoonlijkheid beter matcht met de karakterologische eisen die in jouw markt worden gesteld.
Wat heeft u zelf het meest verbaasd aan de uitkomsten van uw onderzoek?
Dat je strategie als ondernemer zo ontzettend belangrijk is voor je satisfactie. Niet voor je economisch succes, niet voor de hoogte van je omzet en je winst, maar voor hoe gelukkig je je voelt, voor hoe tevreden je bent. Het blijkt dat zzp'ers die heel innovatief bezig zijn en die alsmaar nieuwe producten en diensten ontwikkelen een stuk tevredener zijn met hun carrière dan zzp'ers die zich toeleggen op een en hetzelfde kunstje. Maar die laatste groep verdient wel weer meer geld. Exploratie maakt gelukkig, exploitatie maakt rijk.
Wat zijn uw verdere plannen, nu dit project achter de rug is?
Voorlopig ga ik gewoon verder als zelfstandig consultant en interim manager. Maar ik heb wel de smaak te pakken gekregen van onderzoek doen. Ik wil in elk geval voor een deel van mijn werktijd in de wetenschap blijven en me met dit onderwerp blijven bezighouden. Er is nog veel aan te doen, en ik heb daar volop ideeën over. Over een jaar of vijf zou ik wel hoogleraar willen zijn in de economie van het freelance werk.
Over Pierre Spaninks
Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) was tot zijn pensionering in 2021 zelfstandig professional in journalistiek en communicatie. Hij kreeg landelijk bekendheid als ZZP-expert. Voordien had hij gewerkt in het hoger onderwijs en de consultancy. Hij studeerde Tekstwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en volgde op Harvard het Senior Manager in Government Program. Tegenwoordig legt hij zich toe op de Egyptologie.
