Geef niet de boodschapper de schuld. Geef niet geld de schuld. Geld is voor de mens net zo belangrijk als de uitvinding van het wiel of de arbeidsdeling. De financiële markten zijn dan ook niet ‘een monster dat op zijn plaats moet worden gezet’, maar een spiegel van de mensheid. Die spiegel kun je het niet kwalijk nemen dat mensen zijn zoals ze zijn. Hebzuchtig. Maar vooral kuddedieren, die geneigd zich door anderen mee te laten slepen in hun euforie en in hun wanhoop.
Dat is kort gezegd het verhaal dat de Britse historicus Niall Ferguson vertelt in zijn jongste boek Het succes van geld. Voor hem is de financiële chaos van de afgelopen tijd geen incident, maar hij plaatst de huidige kredietcrisis in een historische traditie. Klassiekers als de windhandel in aandelen rondom de Franse Mississippi Compagnie vinden bij hem vrijwel naadloos hun evenknie in de kredietbel voor de Amerikaanse huizenmarkt, gefinancierd door de besparingen van China.
Nadat hij eerst de opkomst van het geld heeft geschetst en de daarbij behorende perioden van uitzinnige groei en peilloos diepe wanhoop, komt hij in de hoofdstukken vijf en zes tot de kern van de huidige crisis.
Die ligt in de wonderlijke cohabitatie van Chinezen en Amerikanen in een nieuw land, dat door Ferguson Chimerika wordt genoemd. Chimerika beslaat dertien procent van het aardoppervlak, herbergt een kwart van de wereldbevolking en produceert een derde van het Bruto Product. Een tijdlang was er een goede samenwerking binnen Chimerika, een soortement arbeidsverdeling.
De ene helft zorgde voor de besparingen, de andere voor de bestedingen. In Amerika daalde de spaarquote van ongeveer vijf procent midden jaren tachtig tot nul. In China liep hij in die periode juist op van dertig tot vijfenveertig procent. Zo werd Chimerika de motor achter de wereldwijde economisch groei: de laatste zes jaar kwam meer dan de helft daarvan voor rekening van dit nieuwe land.
Het goedkope geld was brandstof voor een hausse op de Amerikaanse vastgoedmarkt. Met steeds meer kopers en huizenprijzen die alleen maar verder leken te kunnen stijgen, ontstond er een gevaarlijke staat van euforie. Zoals zo vaak in de geschiedenis, meenden schuldenaren en kredietverstrekkers dat het dit keer echt anders dan anders was en dat de bomen tot in de hemel zouden groeien. Maar niks hoor. Het manisch-depressieve karakter van de economie is aangeboren, het valt niet te behandelen. Met geen enkel medicijn. Want toen er zich steeds meer wanbetalers aandienden, maakte de euforie als vanouds plaats voor wanhoop.
Wie een overzicht wil van de gebeurtenissen die volgden op het faillissement van Lehman Brothers in september 2008, kan daarvoor nu nog niet bij Ferguson terecht. Hij legde in mei 2008 de laatste hand aan zijn manuscript en zijn boek verscheen min of meer tegelijk met de ‘meltdown’ van Wall Street. Maar wie wil lezen hoe het drama zich bijna onafwendbaar ontwikkelde en wat de fundamentele krachten achter een financiële ineenstorting zijn, heeft met Het succes van geld een schitterend boek in handen.
Als het stof van de huidige financiële chaos eindelijk is neergedaald, zal dat voor Ferguson ongetwijfeld materiaal opleveren voor een nieuw boek. Hopelijk opnieuw een boek waarin, net als in ‘Het succes van geld’ duidelijke voorbeelden en een scherpe analyse hand in hand gaan.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
