Het centrale thema van dit boek is professionaliteit. Wat bepaalt de professionaliteit van een adviseur en wat kan er toe bijdragen dat hij zijn professionaliteit vergroot en blijft ontwikkelen. Met name de mens achter de professional wordt breed belicht, zoals in het model van professionele gedragsankers dat aanwijzingen geeft voor de dominante patronen in ons denken, het model van de vier typen gesprekspartners en in de epiloog de kernkwadranten van Ofman. De schrijver nodigt de lezer bovendien herhaaldelijk uit zelf een bepaald standpunt te bepalen in de zogenaamde vraagstukken die hij aanbiedt ter collegiale toetsing.
De doelgroep voor dit leerboek is breed. De eisen die namelijk door een cliënt aan een externe consultant worden gesteld, komen grotendeels overeen met de uitdagingen die een coachende manager zich gesteld ziet of waarmee een staffunctionaris dagelijks geconfronteerd wordt. Bij allen ontbreekt het aan hiërarchische macht om dingen door te drukken door middel van besluitvorming. Dit dwingt hen tot een aanpak waarin zij anderen zullen moeten motiveren of beïnvloeden om de feitelijke besluiten te nemen. E
lke adviseur, manager en stafspecialist wordt kritisch aangesproken op zijn advieskwaliteiten en dient in staat te zijn om als professionele adviseur op te treden als de omstandigheden daarom vragen. De specifieke positie van een intern danwel extern adviseur -en de pro's en contra's die zich hierbij voordoen - wordt echter niet nader uitgediept in dit boek.
Van Haaren beschrijft in zijn drieluik de succesfactoren voor professioneel adviseren: doeltreffende communicatie, inlevingsvermogen in de situatie van de cliënt en periodieke zelfreflectie op eigen kennis, kunde en houding. Eerste succesfactor: doeltreffende communicatie Bij de eerste succesfactor, doeltreffende communicatie met cliënten, collega's en zelfs privé krijgt communicatie meer toegevoegde waarde door te sturen op de samenhang tussen de drie aspecten inhoud, procedure en relatie.
Bij het vraagstuk van vakinhoudelijke geloofwaardigheid draait het om de profilering als deskundige. Geen enkele adviseur maakt zich geloofwaardig door te pretenderen alles van alles te weten. Daarom specialiseren professionele adviseurs zich voor hun herkenbaarheid in de markt in branches in de industrie, in specifieke bedrijfsfuncties of in specifieke benaderingen zoals project-, interim of verandermanagement.
Naast deze specialisatie is de professional vertrouwd met een breed scala van onderwerpen en terreinen die hem in staat stellen multidisciplinair en probleemgericht te werk te gaan. Voor een vakinhoudelijke overtuigingskracht moet hij zowel pragmatisme als theoretische onderbouwing aan de dag kunnen leggen. Hij moet in staat zijn om mee te praten over alle facetten van het adviestraject: van probleemformulering in de diagnose tot en met de uitvoering van de probleemoplossende maatregelen in de implementatiefase.
De tweede succesfactor voor een professionele adviesrelatie is de kunst te beheersen van het inleven in hetgeen de cliënt boeit, beweegt, bezielt of verrast. De adviseur moet dus veel energie steken in het opvangen, verstaan en interpreteren van de in woord en gebaar uitgezonden boodschappen van zijn gesprekspartners. Allereerst speelt de vraag op hoe de gesprekspartner te benaderen.
De auteur schetst een interessant model met twee dimensies. Eén rondom controle, invloed en dominantie en één rondom intimiteit en affectie. Uit deze dimensies vloeien vier basistypen gesprekspartners voort, elk met hun eigen kenmerken en hun eigen aangrijpingspunten voor effectieve interventies door de adviseur. Mits de gedragingen van de gesprekspartner steeds opnieuw getoetst worden aan de typologie is de boodschap.
Dit model toont verwantschap met inzichten die we kennen van de 'Roos van Leary'. De derde en laatste succesfactor van professioneel adviseren is de kritische retrospectie. De adviseur moet periodiek en oprecht zijn eigen sterkten en zwaktes onderzoeken ten aanzien van eigen functioneren, en daarbij in staat zijn te werken aan de ontwikkeling van zijn kennis, (gedrags)vaardigheden en persoonlijke houding. Zelfreflectie vormt de pijler onder de authenticiteit en de stijl van de adviseur.
In dit laatste deel worden daartoe een aantal adviesrollen en stijlen besproken. Van Haaren geeft daarbij handreikingen in de vorm van ervaringen en inventarisaties en geen, zoals in vele andere boeken over dit thema, kant en klare lijstjes met do's en don'ts. 'Doeltreffend adviseren' is daarmee een prima leesbaar leerboek dat iedere adviseur, van junior tot senior, kan helpen zich verder professioneel te ontwikkelen.
