Verwacht in 'Servant Leadership' geen instrumenten waarmee u een dienend leider kunt worden. Wilt u echter in heldere bewoordingen getuige zijn van een levensfilosofie die u helpt te (her)ontdekken waar leiderschap écht over gaat, dan raad ik u dit boek van harte aan. Te meer omdat de kern van dienend leiderschap ons geeft wat we nu zo node missen: Vertrouwen. In vijf vlot geschreven hoofdstukken bespreekt Kent Keith de filosofie achter dienend leiderschap. Ter afsluiting biedt hij een set interessante vragen ter reflectie en discussie aan.
Het boek start met het belichten van het universele belang van dienen. Dit is een fundamentele menselijke waarde en komt terug in de leer van de grote wereldgodsdiensten en uitspraken van grote denkers en leiders als Moeder Theresa, Albert Schweitzer en Martin Luther King jr. Keith maakt in de inleidende hoofdstukken interessante uitstapjes naar verleden en heden.
Greenleaf komt daarbij regelmatig 'aan het woord'; zo spreekt hij over twee extreme types, de 'eerst-leider' en de 'eerst-dienaar'. Zoals altijd bij typologieën gaat het om de wetenschap dat ze in zuivere vorm niet bestaan. In de huidige maatschappij zien we vooral dat managers willen leiden; de managementstoel lonkt vanuit positiemacht, status en materiële voordelen. De 'eerst-dienaar' daarentegen wil eerst aan de belangrijkste behoeftes van mensen invulling geven en hen laten groeien als mens.
Greenleaf heeft het dan over gezonde, wijze, vrije en autonome mensen. In het model van dienend leiderschap wordt gesproken over rentmeesterschap. Hierbij draait het om partnership, empowerment en wederzijdse afhankelijkheid. Dienen komt daarmee in de plaats van eigenbelang. De 'eerst-dienend' leider leeft volgens het servicemodel, de 'eerst-leider' volgt het powermodel. Dit laatste gaat over het vermeerderen en uitoefenen van macht en over aanvallen en winnen, los van moraal of ethiek. Macht is in het powermodel een doel op zich. Het gaat over wie de meeste macht verwerft en niet om wie het meeste bereikt voor zijn of haar organisatie of gemeenschap. De wat-vraag en het eigen perspectief staan dus centraal.
De verbindingen met passages uit 'De prooi' van Jeroen Smit zijn snel gelegd. Het servicemodel heeft daarentegen een morele basis. Het idee is dat leiders mensen van dienst willen zijn, hun helpen behoeftes vast te stellen en daarin te voorzien. Is dienend leiderschap daarmee soft? Nee. Hierbij is duidelijk wat de leider voor ogen heeft en kent ook harde kanten. De dienend leider hanteert ook macht, maar dan als middel om doelen te bereiken en niet om anderen te manipuleren. Macht is in de ogen van dienende leiders een gift. Een gift die gevoed wordt door vertrouwen omdat mensen weten dat de leider macht inzet voor het welzijn van anderen.
Dienend leiders werken vanuit een bewust beleefd waardestelsel met hoge normen waarin rechtvaardigheid, erkenning en waardering van anderen het centrum vormen. Ook geeft Keith inzicht in de effectiviteit van dienend leiderschap. Hij benoemt deze in een aantal gewoonten: zelfbewustzijn en zelfreflectie, luisteren, de piramide omkeren, je collega's ontwikkelen, coachen in plaats van controleren, de energie en intelligentie van anderen vrijmaken en vooruitzien.
'Servant Leadership' is sterk reflectief. In mijn beleving is de uitleg over 'symbolen van succes' één van de meest krachtige voorbeelden. In onze westerse maatschappij worden leiders afgemeten aan 'symbolen van succes', zoals macht, rijkdom en roem. Dienend leiders weten echter dat de zoektocht naar succes en die naar betekenis niet hetzelfde zijn. Wel kunnen ze overlappen. De symbolen van succes zijn niet per sé slecht. Ze zijn alleen niet genoeg. De meest effectieve leiders zoeken geen macht, rijkdom of roem, zij proberen juist het verschil te maken in het leven van anderen. Bovendien zijn dienend leiders spiritueel vrij. Dit komt doordat de organisatie hen niet 'bezit'. Omdat zij niet zijn gefocust op de symbolen van succes, zijn ze vrij van de dwingende impact van die extrinsieke motivators.
Maar hoe bereik je de vrijheid om een plek te verlaten voor een andere leiderschapspositie of om een nieuw leven te beginnen? Dit kun je bereiken door meer dan je werk te zijn - door jezelf breder te definiëren dan het werk dat je doet voor jouw organisatie. Je definieert jezelf in termen van je familie, vrienden, geloof, waarden, vaardigheden, hobby's, passies en dromen. Je werk geeft je de mogelijkheid om jezelf te geven, maar jij bent niet je werk. Jij bent meer dan je werk.
Veel van dit gedachtegoed komen we ook tegen in het werk van Robert Quinn, Stephen Covey, Ken Blanchard, Jim Collins en Peter Senge. Mij heeft het boek in ieder geval verleid de betreffende literatuur weer eens te lezen en in samenhang met elkaar te brengen. Ik kwam tot de ontdekking dat dienend leiderschap hét fundament is van effectief leiderschap in de 21ste eeuw. Daarmee voldeed het aan de geschetste verwachting: 'Dat het gaat om het scheppen van een betere wereld'.
Over Dick Rochat
Dick Rochat is Interactiekundige, Coach Bewustzijnsontwikkeling en Spiral Dynamics-analist. Hij is verbonden aan de Alba-academie in Veldhoven en het Center for Human Emergence.
