‘Jullie gaan toch niet alleen maar schrijven dat deze crisis te wijten is aan hebzucht?’ De verzuchting is afkomstig van Manish Kapoor, een jonge ‘structured finance specialist’ van Indiase afkomst die tot vorig jaar bij Lehmann Brothers werkte. Ook hij is bijna al zijn vermogen kwijtgeraakt, want zijn bonus werd betaald in aandelen in de bank. En daar is niets meer van over. Egbert Kalse en Daan van Lent, de auteurs van Bankroet, kunnen wel sympathie voor hem opbrengen: Kapoor behoort tot de jonge generatie bankiers die weliswaar overladen werd met bonussen, maar zijn bevrediging net zo goed vond in het pionieren met innovatieve financiële producten zoals de CDO’s, de ‘collateralised debt obligations’. Deze CDO’s zijn opgeknipte en herverpakte obligatieleningen met diverse soorten onderpand en behoren tot de meest ingewikkelde financiële producten die de laatste vijftien tot twintig jaar zijn uitgedacht. Ze waren niet eens bedoeld voor de markt, maar voor de eigen balans van Lehmann Brothers.
De vraag die Kapoor stelt, is misschien wel de belangrijkste van het hele boek. Kalse en Van Lent gaan er niet meteen op in. De crisis van het financiële systeem is veel te complex om deze vraag bevestigend te beantwoorden. Met Bankroet hebben zij een uitstekende en buitengewoon informatieve reconstructie geschreven, met veel aandacht voor zowel de persoonlijke verhalen als voor de technische details. In het begin van het boek nemen zij de lezer mee naar Orange County, de streek waar de tijdbom van de subprime hypotheken zijn eerste slachtoffers maakte en waar huisuitzettingen inmiddels aan de orde van de dag zijn. Na de terugblik op het ontstaan van deze hypotheekcrisis, ontpopt het boek zich als een chronologische terugblik op de ontwikkeling van de financiële sector in de laatste twee decennia. De nadruk ligt natuurlijk op de laatste twee jaar, de periode waarin het mondiale financiële systeem implodeerde. Ze volgen de grote gebeurtenissen en kleuren de tussenperioden in met behulp van interviews met een aantal Nederlandse bankiers en andere experts, die carrière hebben gemaakt in de financiële wereld.
Bankroet is een boek dat je geneigd bent hoofdschuddend te lezen. En dat is als compliment bedoeld. Als Kalse en Van Lent in staat zijn om zo helder en precies duidelijk te maken wat de zwakheden van het financiële systeem waren, dringt de vraag zich op waarom de bankiers dat zelf niet konden vóórdat de crisis uitbrak. Hoe moeilijk kan het zijn om een gedachte-experiment te doen over de mogelijke gevolgen van dalende huizenprijzen in de Verenigde Staten? Ook de Nederlandse financiële instellingen, die voor miljoenen investeerden in onduidelijke financiële producten, hadden dat kunnen doen. Beter gezegd: ze hadden dat móeten doen. Kalse en Van Lent maken duidelijk dat sinds het opknippen en herverpakken van hypotheekleningen in de jaren negentig goed op gang kwam, de financiële wereld in constructies grossierde die bedoeld waren om de risico’s te spreiden, de eigen balans op te schonen en steeds grotere hefboomconstructies mogelijk te maken. Het resultaat is een kluwen van onderling afhankelijke producten waarvan alleen de direct betrokkenen nog wisten waaruit ze bestonden.
Bankroet is een boek dat je ook weer boos kan maken. En dat is eveneens als compliment bedoeld. Het is en blijft een ontluisterend idee dat grote groepen bankiers, niet zelden verantwoordelijk voor andermans spaargeld en pensioenen, zich hebben laten overhalen miljarden te investeren in volstrekt onduidelijke producten, daarbij alleen in de rug gedekt door de ratings van bureaus als Standard & Poor’s en Moody’s, die betaald worden door de instellingen die deze producten in de markt zetten. En dan nog zijn er HR-managers die hun bonussystemen durven verdedigen, omdat anders de meest getalenteerde bankiers weglopen. Als dit boek iets duidelijk maakt, is het dat een goede bankier iets heel anders is dan een handige jongen.
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
