Europa in crisis

'Europa in crisis' is geschreven door vijf medewerkers van het CPB, onder wie Coen Teulings zelf. Zoals de auteurs in hun 'Woord vooraf' zelf ook al stellen, is het natuurlijk een hachelijke onderneming om over deze materie een boek te schrijven terwijl we nog midden in de crisis zitten. Maar, zeggen ze, die crisis vraagt nu om een antwoord, niet pas over twee jaar. 'De discussie over de achtergronden van de schulden raakt de fundamenten van de naoorlogse Europese samenwerking in het algemeen en de EMU in het bijzonder.' Om die achtergronden beter te begrijpen is lezing van dit boek zeer aan te bevelen. Het boek is uitermate helder opgezet; elk hoofdstuk begint met de belangrijkste conclusies en eindigt met suggesties voor verdere lectuur over het in het hoofdstuk behandelde onderwerp. Ter sprake komen onder meer het ontwerp en de totstandkoming van de EMU en welke fouten daarbij zijn gemaakt, de winst voor Europa en voor Nederland van de interne markt en later de monetaire unie, de problemen van de Europese financiële sector, de aard en omvang van de schuldenproblematiek, de weinig overtuigende kwaliteiten van Europese leiders als crisismanagers, de dilemma's waar de Duitsers mee worstelen in hun houding ten opzichte van Europa. De tekst leest ondanks de soms taaie materie vlot weg en je hebt na lezing van het boek echt het idee dat je de geschiedenis, omvang en complexiteit van de huidige schuldencrisis beter begrijpt. Dat helpt om bijvoorbeeld de neiging de kop in te drukken om te denken in termen van simpele en snelle oplossingen (weg met de euro!), of van 'goede' en 'foute' landen (geen cent meer naar de Grieken!). We hebben van de Europese Unie en van de muntunie, hoewel zeer profijtelijke, ook zeer ingewikkelde constructies gemaakt, waarin alles met alles samenhangt en beleidsbeslissingen onverwachte en soms perverse neveneffecten kunnen hebben. Hoe logisch de roep om meer 'daadkracht' ook klinkt, het eindeloze getalm van Angela Merkel (om maar iemand te noemen) is bij nader inzien niet alleen begrijpelijk maar misschien ook per saldo nog zo slecht niet. Het unieke naoorlogse proces van Europese eenwording is altijd met horten en stoten gegaan en juist omdat de huidige problemen zo groot en onoverzichtelijk zijn, kun je niet verwachten (en moet je misschien ook niet willen) dat er nu ineens in een vloek en een zucht besluiten worden genomen. Dat neemt niet weg dat er nu toch snel een aantal maatregelen en hervormingen nodig zijn waarover, in elk geval onder economen, brede consensus bestaat. Teulings c.s. sommen ze op: er moet meer en beter Europees toezicht komen op de bankensector; het Europees noodfonds moet permanent worden en zo goed gevuld zijn dat het zijn rol ook echt kan waarmaken; er moet een lender of last resort komen, een functie die bijvoorbeeld de centrale banken in de VS en het VK van oudsher al hebben. Ook is er preventief Europees toezicht nodig op het nationale begrotingsbeleid. Dit alles veronderstelt dat er meer bevoegdheden worden overgeheveld van de nationale overheden naar Brussel - en daar zit hem de crux, want vrijwel geen enkele lidstaat loopt daar tegenwoordig warm voor. De oplossingen die nodig zijn om Europa duurzaam uit het slop te halen en de ontwerpfouten in de muntunie te repareren, zijn elke dag moeilijker te realiseren vanwege de toenemende weerzin en zelfs haat die datzelfde Europa bij steeds meer inwoners van ons continent oproept. Ga er als politicus maar aan staan: je kunt het eigenlijk nooit goed doen. Wat in elk geval kan helpen, is wat Teulings en zijn team gedaan hebben: afstand nemen, de geschiedenis erbij betrekken, relativeren, relevante vergelijkingen maken, onzin afserveren, wijzen op dingen die wél goed gaan. En dan maar hopen dat er tijdens een van de komende, ongetwijfeld opnieuw als 'cruciaal' bestempelde eurotoppen een doorbraak(je) wordt gerealiseerd en dat er af en toe eens iemand over zijn eigen schaduw heen springt. Want een serieus alternatief voor een verder geïntegreerd Europa is er eigenlijk niet, zoveel maakt dit boek wel duidelijk. En persoonlijk vind ik dat trouwens ook helemaal niet erg.