Geopolitiek behoort niet standaard tot de onderwerpen waar bedrijven grote aandacht voor hebben. Vaak is het belegd bij iemand van public relations of helemaal niet. Het internationale krachtenveld wordt al snel gezien als ongrijpbaar en buiten de invloedssfeer van de organisatie. De afgelopen jaren hebben we gezien wat voor gevolgen dergelijke ontwikkelingen kunnen hebben. Denk aan de gestegen grondstofprijzen als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de Amerikaanse importheffingen. Voor bedrijven is het dus absoluut relevant om meer inzicht te hebben in de mogelijke impact van geopolitiek. Impact van geopolitiek geeft daar inzicht in. De auteurs presenteren een helder framework en maken gebruik van interviews en focusgroepen met het hogere management van grote bedrijven.
Geopolitiek klimaat en weer
Impact van geopolitiek biedt een praktische benadering om geopolitiek te duiden en ermee om te gaan in organisaties. Daartoe wordt als eerste het heldere onderscheid gemaakt tussen twee niveaus van geopolitieke ontwikkelingen: geopolitiek klimaat en geopolitiek weer. De grote trends en verschuivingen in de wereldorde noemen de auteurs geopolitiek klimaat. Deze ontwikkelingen kennen een tijdsschaal met een lange termijn. Ze geven duiding aan de veranderende kaders waarin bedrijven opereren. Geopolitiek weer gaat over acute gebeurtenissen. Deze zijn de uitwerking van het geopolitieke klimaat. Denk aan het uitbreken van een conflict waardoor handelsketens worden verstoord, of aan sancties die worden ingevoerd tegen bepaalde landen, of de grillige importheffingen onder president Trump. De situaties die hieruit kunnen ontstaan vragen om flexibele en snelle reacties van bedrijven.
Kantelpunten
Als opwarmertje in het geopolitieke denken behandelen de auteurs een aantal kantelpunten uit het verleden en de lessen die daaruit zijn getrokken. Van het Marshallplan tot de Brexit en Trump. Zulke ontwikkelingen brachten nieuwe situaties voor bedrijven (en ook voor overheden). Vaak boden ze kansen om te groeien, door investeringen. Als een crisis de oorzaak van een kantelpunt is geweest, dan blijken er niet alleen negatieve gevolgen. Deze opsomming van kantelpunten laat zien dat er patronen zijn waar te nemen, waaruit bedrijven lessen kunnen trekken. Bijvoorbeeld: de oliecrisis droeg bij aan een diversificatie van toeleveranciers. Ook bij huidige geopolitieke crisissen kunnen er prijspieken ontstaan of worden er handelsroutes afgesneden. De coronacrisis heeft eveneens laten zien dat ‘just in time’-aanvoersketens in momenten van crisis een grote kwetsbaarheid zijn. Veel bedrijven zijn daarom overgegaan op ‘just in case’, met meerdere aanvoersketens in verschillende landen.
Transmissiekanalen
De grootste waarde van dit boek zit in het PwC-model van transmissiekanalen van geopolitiek in bedrijven. Dit zijn de belangrijkste kanalen van uiteenlopende geopolitieke risico’s en kansen voor ondernemingen. Langs deze kanalen komt de geopolitiek het bedrijf binnen. Bij elk kanaal horen instrumenten om met deze specifieke geopolitieke invloed om te gaan. Bestuurders worden uitgedaagd om te analyseren welke kanalen het bedrijf raken, wat de aard van de impact is en welke tijdshorizon hiermee gemoeid is.
De tien transmissiekanalen worden diepgaand behandeld om bedrijven inzicht te bieden in de mogelijke consequenties van geopolitieke gebeurtenissen. Toch is dit geen uitputtende analyse; dat zou onmogelijk zijn. Bedrijven moeten zelf analyseren hoe zoiets als verkoop- en exitbeperkingen uitpakken of wat de impact is van ontwikkelingen op medewerkers in het buitenland. Om de lezer op weg te helpen, worden bij elk transmissiekanaal citaten bijgevoegd uit de gesprekken met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven. Dat maakt de analyses levendig en toegankelijk.
Geopolitiek inbedden
Wie dit model van transmissiekanalen heeft doorgewerkt, komt in het volgende hoofdstuk bij een ander model met zeer veel vakjes en pijlen. De auteurs noemen dit een doorlichtingskader voor geopolitiek in organisaties. Elk vakje staat voor een stap en een handeling. Daar hoort een bepaalde rol en expertise bij. Ook de organisatiecultuur moet hierop zijn ingespeeld.
‘Waar te beginnen?’ is de eerste vraag die de auteurs hier stellen. Geopolitiek kan immers overweldigend zijn. De eerste stap is zwakke signalen opvangen en nagaan welke ontwikkelingen impact zouden kunnen hebben op de organisatie. Daarvoor moet je uiteraard kennis van de organisatie hebben, maar ook een open blik waarmee je geopolitieke ontwikkelingen volgt.
Toekomstscenario’s kunnen helpen om mogelijke geopolitieke situaties vroegtijdig te bestuderen en hier lessen uit te trekken. Dat maakt je als organisatie wendbaarder. De auteurs gaan behoorlijk ver in het aandragen van voorbeelden en manieren waarop je als organisatie met geopolitiek om kan gaan. Toch constateren ze dat veel organisaties vooral reactief op geopolitiek zijn ingesteld. Daar laten ze kansen liggen. Impact van geopolitiek biedt de handvatten voor bedrijven om een inhaalslag te maken.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.