Omgevingsmanagement: de kunst van het verbinden van belangen

Omgevingsmanagement is een relatief jong vakgebied dat zich de afgelopen twee decennia sterk heeft ontwikkeld. In de kern draait het om het professioneel managen van de relatie tussen een project of programma en zijn omgeving. Hoe betrek je belanghebbenden effectief bij je opgave en hoe zorg je dat rekening wordt gehouden met hun belangen? In een steeds complexere samenleving met afnemend vertrouwen in overheden en toenemende polarisatie, is goed omgevingsmanagement essentiëler dan ooit voor het slagen van projecten.

Wat is omgevingsmanagement?

Omgevingsmanagement is het vakgebied dat zich richt op het betrekken van stakeholders bij de realisatie van een opgave. Het gaat om het systematisch analyseren, begrijpen en managen van het krachtenveld rond een project. In essentie is het een onderhandelingsproces tussen initiatiefnemer en belanghebbenden, waarbij het doel is om tot oplossingen te komen die voor alle partijen acceptabel zijn. Een professionele omgevingsmanager fungeert hierbij als procesbegeleider die de dialoog faciliteert en vertrouwen opbouwt tussen alle betrokkenen.

Strategisch Omgevingsmanagement (SOM)

Een specifieke stroming binnen omgevingsmanagement is Strategisch Omgevingsmanagement (SOM). Deze methode is uitgegroeid tot de standaard bij veel overheidsorganisaties, nutsbedrijven en gebiedsontwikkelaars in Nederland. SOM is een werkwijze voor het organiseren van de samenwerking tussen een initiatiefnemer en de bestuurlijke en maatschappelijke omgeving van belanghebbenden die door het initiatief in hun belangen worden geraakt.

De principes van effectief omgevingsmanagement

Effectief omgevingsmanagement is gebaseerd op een aantal fundamentele principes. Een belangrijk uitgangspunt is onderhandelen op belangen in plaats van op standpunten. Door te kijken naar wat partijen werkelijk belangrijk vinden (belangen) in plaats van wat ze zeggen te willen (standpunten), ontstaat ruimte voor creatieve oplossingen waar iedereen beter van wordt – de zogenaamde 'mutual gains approach'.

Omgevingscommunicatie en participatie

Een cruciaal onderdeel van omgevingsmanagement is communicatie. Omgevingscommunicatie zorgt ervoor dat de dialoog tussen initiatiefnemer en stakeholders effectief verloopt. Goede communicatie is onmisbaar om vertrouwen op te bouwen en draagvlak te creëren. Het is belangrijk dat omgevingsmanagement en communicatie vanaf het begin samen optrekken – wat ook wel wordt aangeduid als SOM-COM.

Omgevingsmanagement in verschillende contexten

Omgevingsmanagement is niet alleen relevant bij grote infrastructurele projecten, maar in allerlei contexten waar verschillende belangen samenkomen. Van energietransitie tot gebiedsontwikkeling, van natuurbehoud tot asielopvang – overal waar organisaties iets willen realiseren dat invloed heeft op de leefomgeving van mensen, komt omgevingsmanagement om de hoek kijken.

Omgevingsmanagement en leiderschap

Effectief omgevingsmanagement vraagt om specifieke leiderschapskwaliteiten. Een goede omgevingsmanager moet kunnen luisteren, verbinden, onderhandelen en vertrouwen wekken. Het gaat om het vermogen om de externe omgeving van een organisatie te monitoren, te analyseren en erop te anticiperen.

De omgevingsmanager als beroep

Omgevingsmanagement heeft zich ontwikkeld tot een volwaardig beroep. De omgevingsmanager of omgevingsprofessional is iemand die zich beroepsmatig geheel of gedeeltelijk bezighoudt met het uitvoeren van omgevingsmanagement. Deze professional heeft kennis van de principes en technieken van omgevingsmanagement en is in staat om deze toe te passen in complexe situaties.

Uitdagingen in omgevingsmanagement

Omgevingsmanagement kent vele uitdagingen. Van het omgaan met tegenstrijdige belangen tot het bouwen van vertrouwen in een klimaat van wantrouwen. Van het betrekken van moeilijk bereikbare doelgroepen tot het managen van verwachtingen. De omgevingsmanager moet kunnen laveren tussen deze uitdagingen en zoeken naar oplossingen die voor alle partijen werkbaar zijn.

De toekomst van omgevingsmanagement

Omgevingsmanagement blijft zich ontwikkelen als vakgebied. Met de komst van de Omgevingswet, die participatie wettelijk verplicht stelt, wordt het belang ervan alleen maar groter. Ook digitalisering en nieuwe vormen van participatie zullen het vak verder vormgeven. Daarnaast zien we dat de principes van omgevingsmanagement steeds breder worden toegepast, niet alleen bij fysieke projecten maar ook bij beleidsontwikkeling en organisatieverandering.

Conclusie

Omgevingsmanagement is uitgegroeid tot een essentieel vakgebied voor het succes van projecten en programma's. In een wereld waarin belangen steeds complexer worden en waar vertrouwen niet vanzelfsprekend is, biedt omgevingsmanagement een werkwijze om de dialoog aan te gaan en samen tot oplossingen te komen. Door stakeholders tijdig en op de juiste manier te betrekken, kunnen initiatiefnemers niet alleen draagvlak creëren, maar ook tot betere oplossingen komen die recht doen aan alle belangen. Zo draagt professioneel omgevingsmanagement bij aan een betere samenleving waarin grote en kleine veranderopgaven op een zorgvuldige manier worden gerealiseerd.