De docent als meester van de interactie

Verantwoording 3
Voorwoord 9

1 Inleiding 13
1.1 Het onderwerp van dit boek 14
1.2 Problemen in het onderwijs 14
1.3 Gepersonaliseerd onderwijs 15
1.4 De docent als meester van de interactie 16
1.5 Doel en doelgroep 16
1.6 De interactiematrix 17
1.7 Coaching 18
1.8 Leeswijzer voor de volgende hoofdstukken 18
Samenvatting 21
Vragen en opdrachten 23

2 Psychologie van motivatie: de zelfdeterminatietheorie 25
2.1 Inleiding 26
2.2 Overgangsvergadering 26
2.3 Intrinsieke motivatie 28
2.4 Drie fundamentele psychologische behoeften 30
2.5 Extrinsieke motivatie 32
2.6 Controlerende contexten 36
2.7 Geschikte contexten voor zelfbepaald gedrag 39
2.8 Ondersteuning van autonomie 40
2.9 Ondersteuning van competentie 42
2.10 Ondersteuning van verbondenheid (relatie) 48
2.11 De overgangsvergadering opnieuw bekeken 50
Samenvatting 52
Vragen en opdrachten 53

3 Doelen, verwachtingen en mindsets 55
3.1 Inleiding 56
3.2 Doelen en verwachtingen 57
3.3 Hoe komt de leerling aan zijn verwachtingen? 61
3.4 De attributietheorie 63
3.5 De fundamentele attributiefout 67
3.6 Groeimindsets en vaste mindsets 69
3.7 Hoe helpen we de leerling aan een groeimindset? 72
3.8 Slotoverweging 73
Samenvatting 74
Vragen en opdrachten 75

4 Stimuleren van gedragsverandering 77
4.1 Inleiding 78
4.2 Casus van een leerling die zich niet laat aansturen 79
4.3 De verdeelde mens: deels Olifant en deels Berijder 80
4.4 Drie sleutels tot verandering 81
4.5 Stuur de Berijder aan 82
4.6 Motiveer de Olifant 87
4.7 Effen het Pad 91
4.8 Het geheim van zelfdiscipline 96
4.9 Hoe je een gedragsverandering stimuleert 97
Samenvatting 99
Vragen en opdrachten 101

5 Interactie op maat 103
5.1 Inleiding 104
5.2 Twee dilemma’s en vier interactieposities 104
5.3 De begrippen ‘coaching’, ‘positie’ en ‘rol’ 105
5.4 Een weerbarstige leerling 106
5.5 Vier belangrijke gevolgen van ons interactiemodel 108
5.6 De vier interactieposities in relatie tot de psychologische
basisbehoeften van de leerling 109
Samenvatting 110
Vragen en opdrachten 111
Intermezzo Oplossingsgericht Coachen 112

6 De oplossingsgerichte blik 115
6.1 Inleiding 116
6.2 Het oorzaak-gevolgmodel 116
6.3 Uitgangspunten van oplossingsgericht werken 117
6.4 Aannames bij oplossingsgericht werken 126
Samenvatting 128
Vragen en opdrachten 129

7 Oplossingsgerichte samenwerking 131
7.1 Inleiding 132
7.2 Omgang met een boze ouder 132
7.3 Drie fasen in de samenwerkingsrelatie 133
7.4 Van bezoeker tot klager 135
7.5 Van bezoeker naar klager: een stappenplan 137
7.6 Van klager naar klant 138
7.7 Omgaan met weerstand 141
7.8 Een oplosbaar probleem of een beperking? 144
Samenvatting 147
Drie praktische suggesties 148
Vragen en opdrachten 149

8 De oplossingsgerichte gereedschapskist 151
8.1 Inleiding 152
8.2 Complimenten maken 152
8.3 Het probleemgedrag externaliseren 155
8.4 Het waarnemingsvermogen vergroten 157
8.5 Het zelfbeeld versterken 159
8.6 Een routekaart maken 162
8.7 De wondervraag/morgenvraag 163
8.8 Schaalvragen 164
8.9 Uitzonderingen op probleemgedrag 166
Samenvatting 169
Vragen en opdrachten 170

9 Het oplossingsgerichte coachinggesprek 173
9.1 Inleiding 174
9.2 De achterliggende gedachte 174
9.3 Het eerste coachinggesprek 175
9.4 Uitwerking van het eerste coachinggesprek 176
9.5 Het vervolggesprek 182
9.6 Uitwerking van het vervolggesprek 183
9.7 Het vervolggesprek bij afwezigheid van positieve ontwikkelingen 184
9.8 Verslag van een oplossingsgericht gesprek 185
Samenvatting 190
Vragen en opdrachten 191

10 Adviseren 193
10.1 Inleiding 194
10.2 Het probleem in een notendop 194
10.3 Waarom je beter geen advies kunt geven 195
10.4 Drie manieren om te adviseren 197
10.5 Advies vanuit de bovenpositie 198
10.6 Advies vanuit de onderpositie 200
10.7 Advies vanuit de tegenpositie 201
Samenvatting 204
Vragen en opdrachten 205

11 Grenzen stellen 207
11.1 Inleiding 208
11.2 Het probleem met autoriteit 209
11.3 Reacties op probleemgedrag van leerlingen 210
11.4 De legitimatie van autoriteit 211
11.5 Verbindend gezag 212
11.6 Toepassen van verbindend gezag op school 214
11.7 Niveaus van waakzame zorg 216
11.8 Vormen van aanwezigheid 217
11.9 Aanwezigheid in de klas 217
Samenvatting 229
Vragen en opdrachten 231

12 De dialoog 233
12.1 Inleiding 234
12.2 Het belang van de dialoog 234
12.3 Kenmerken van een dialoog 236
12.4 Hoe voer je een dialoog? 238
Samenvatting 240
Vragen en opdrachten 241

13 Op weg naar meesterschap 243
13.1 Inleiding 244
13.2 De eerste stappen 244
13.3 De eerste vervolgstappen 244
13.4 Begin met wat het gemakkelijkst voor je is 245
13.5 Begin met wat het meest relevant voor je is 245
13.6 Coachinggesprekken 245
13.7 Adviseren 247
13.8 Grenzen stellen 247
13.9 De dialoog 248
Samenvatting 249
Vragen en opdrachten 251

Bijlage 1 Protocol eerste coachinggesprek 252
Bijlage 2 Protocol vervolggesprekken 254
Begrippenlijst 256

Geraadpleegde literatuur 262
Over de auteurs 266
Register 267