Recht en Energie

Voorwoord: Recht en energie, een schitterend onderwerp en tegelijkertijd een epineus probleem 15
H.J. Snijders

1. Energierecht in vogelvlucht 17
M.M. Roggenkamp
1.1 Inleiding 17
1.2 De energiemarkt 18
1.2.1 Liberalisatie van de energiemarkt 19
1.2.1.1 Vrije energiemarkt 20
1.2.2 Regulering van de netten 21
1.2.2.1 Onafhankelijk netbeheer 21
1.2.2.2 Taken en verplichtingen van de netbeheerder 23
1.2.3 Toezicht 25
1.3 Liberalisatie en klimaat 26
1.3.1 EU-klimaatdoelstellingen 27
1.3.2 Beperking CO2-emissies 28
1.3.2.1 Emissierechten en emissiehandel 28
1.3.2.2 Ondergrondse CO2-opslag 29
1.3.3 Hernieuwbare energiebronnen 30
1.3.4 Energiebesparing en energie-efficiëntie 33
1.4 Voorzienings- en leveringszekerheid 34
1.4.1 Internationaal Energie Agentschap en voorraadvorming aardolieproducten 35
1.4.2 Voorzienings- en leveringszekerheid elektriciteit en aardgas 35
1.4.3 Aanwijzing noodleverancier 38
1.5 Conclusie 40

DEEL I OVERHEID 41

2. De verhouding tussen rechter en politiek in klimaatzaken 43
H.M.T.D. ten Napel
2.1 Inleiding 43
2.2 Het probleem 44
2.3 De oplossing 47
2.3.1 Moeilijkheidsgraad 47
2.3.2 Objectivering 49
2.4 Toepassing 50
2.5 Conclusie 53

3. Energiearmoede, staatssteun en de energietransitie 55
A.A. al Khatib, T. Barkhuysen & Z. Bazzi
3.1 Inleiding 55
3.1.1 De energiearmoede en daarmee samenhangend (financieel) onvermogen van burgers om energiebesparende maatregelen te treffen 56
3.1.2 De kernvragen van dit hoofdstuk: waarom ontbreekt een recht op betaalbare en duurzame energie en biedt het staatssteunrecht handvatten voor de overheid om een dergelijk recht te realiseren? 57
3.2 Recht op energie in mensenrechtenverdragen 58
3.3 Recht op energie op grond van het EVRM in het bijzonder 59
3.3.1 De huidige stand van de jurisprudentie van het EHRM en de nationale rechter over een recht op energie 59
3.3.2 Een pleidooi voor een positieve verplichting van de overheid om betaalbare en schone energie te faciliteren 60
3.4 De beperkingen en mogelijkheden van het staatssteunrecht 62
3.4.1 Het staatssteunrecht in het kort 62
3.4.2 De mogelijkheden om een betaalbare energierekening en duurzame energie te bewerkstelligen 64
3.4.2.1 Een subsidie aan de consument is geen staatssteun 64
3.4.2.2 De steun aan en zelfs nationalisatie van sommige energieondernemingen 65
3.4.2.3 Het bevorderen van de beschikbaarheid van groene energie via overheidsfondsen en subsidieregelingen 66
3.5 Conclusie: het staatssteunrecht biedt alle mogelijkheden om een volwaardig recht op betaalbare en duurzame energie waar te maken 66

4. De warmtetransitie - Recht in aanbouw 69
I. Brinkman
4.1 Inleiding 69
4.2 Redenen om de warmtesector te reguleren 70
4.3 Enkele contouren van de Wcw 73
4.3.1 Opzet van het conceptwetsvoorstel 73
4.3.2 Warmtekavels en warmtebedrijven en gemeentelijke regie 74
4.3.3 De aanwijzing van een warmtebedrijf 74
4.3.4 De taken en verplichtingen van een warmtebedrijf 75
4.3.5 Tariefregulering 76
4.3.6 Toezicht en handhaving 76
4.3.7 Andere facetten 77
4.3.7.1 Duurzame warmte 77
4.3.7.2 Restwarmte 78
4.3.7.3 Derdentoegang 78
4.3.7.4 Overgangsrecht 79
4.4 Conclusie 80

5. Recht en kernenergie - Signaleringen omtrent het huidige wetgevend kader ten aanzien van de aansprakelijkheid voor kernongevallen 81
A.A. Sahraïfar & L.J.H. Wissink
5.1 Inleiding 81
5.2 (Internationale) regelgeving met betrekking tot de aansprakelijkheid bij kernongevallen 82
5.3 Processuele aspecten van de Wako 83
5.4 Art. 5 Wako - maximumaansprakelijkheid 85
5.5 Art. 7 Wako – verjaring en verval 88
5.6 Conclusie 91

6. Het embargo en prijsplafond op Russische olie 93
H.M.A. over de Linden
6.1 Inleiding 93
6.2 Het embargo en prijsplafond op Russische ruwe olie en diesel 93
6.3 De juridische aspecten van het embargo en het prijsplafond 97
6.4 De reikwijdte van het embargo 99
6.5 Reacties op en gevolgen van het olie-embargo en prijsplafond 100
6.6 Omzeiling en handhaving van het embargo en prijsplafond 103
6.7 Conclusie 105

DEEL II ONDERNEMING EN MARKT 107

7. Liberalisering van de energiemarkt: een ommezwaai 109
C.T. Nieuwenhout
7.1 Inleiding 109
7.2 Geschiedenis van liberalisering van de Nederlandse energiesector 110
7.3 De ommezwaai in denken en doen 111
7.3.1 Ommezwaai in denken 112
7.3.2 Ommezwaai in doen 113
7.3.2.1 Elektriciteit 113
7.3.2.2 Warmte 114
7.4 Enkele bedenkingen 116
7.5 Conclusie 118

8. Het Europese emissiehandelssysteem: complex maar effectief 119
E. Woerdman
8.1 Inleiding 119
8.2 Emissiehandel als rechtseconomisch concept 120
8.3 Emissiehandel als juridisch instrument 121
8.4 De allocatie van emissierechten 124
8.5 De handel in emissierechten 126
8.6 Monitoring en handhaving van emissiehandel 127
8.7 Implementatieproblemen bij emissiehandel 129
8.8 Conclusie 132

9. Oliemaatschappij en klimaat: de magie van maatschappelijk verantwoord ondernemen 135
A.G. Castermans
9.1 Inleiding: wisselende klimaatcoalities 135
9.2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 136
9.3 Richtlijnen in de oliesector 143
9.4 De advocaat en de oliemaatschappij 145
9.5 Van maatschappelijke verantwoordelijkheid naar rechtsplicht 148
9.6 Conclusie 151

10. Beschouwingen bij het prijsplafond en de solidariteitsbijdrage 153
B.H.T. Bots
10.1 Inleiding 153
10.2 Europese verordening betreffende een noodinterventie 154
10.2.1 Introductie 154
10.2.2 Energieprijsplafond in de Verordening 155
10.2.3 Tijdelijke wet inframarginale elektriciteitsheffing 157
10.2.4 Solidariteitsbijdrage in de Verordening 159
10.2.5 Wet tijdelijke solidariteitsbijdrage 160
10.3 Legaliteitsbeginsel en de noodzaak voor wettelijke implementatie 161
10.3.1 Bijdragen en belastingen 161
10.3.2 Het fiscale legaliteitsbeginsel 162
10.3.3 Legaliteit en democratie 163
10.4 Conclusie 165

DEEL III INDIVIDU 167

11. Energie en de rechten van de mens 169
R.A. Lawson
11.1 Inleiding: wood for our castle 169
11.2 Een mensenrecht op energie? 171
11.2.1 Russische lessen 171
11.2.2 Drie dimensies 172
11.2.3 Eerste dimensie: ‘the obligation to respect’ en het beroven van energie 173
11.2.4 Tweede dimensie: ‘the obligation to protect’ en het beschermen van de energievoorziening 174
11.2.5 Derde dimensie: ‘the obligation to fulfil’ en het creëren van een energie-infrastructuur 177
11.3 Mensenrechten en de opwekking van energie 179
11.3.1 NIMBY 179
11.3.2 Not in anybody’s backyard 181
11.4 Conclusie: energie als drijvende kracht 182

12. Zonnepanelen en de energietransitie - De faciliterende rol van het privaatrecht inzake de overgang naar het gebruik van hernieuwbare en duurzame energiebronnen 185
H.J. Weijers
12.1 Inleiding 185
12.1.1 Introductie 185
12.1.2 Energietransitie, duurzame energiebronnen en zonnepanelen 186
12.1.3 Opbouw van het hoofdstuk 187
12.2 Zonnepanelen 187
12.3 Roerend of onroerend 188
12.4 Bestanddeelvorming 190
12.4.1 Het wettelijk kader 190
12.4.2 Invulling door de jurisprudentie 190
12.4.3 Toepassing op zonnepanelen 191
12.5 Natrekking 192
12.6 Het opstalrecht 193
12.7 Juridische risico’s voor leveranciers en financiers van zonnepanelen 194
12.8 Is de wetgever aan zet? 196
12.9 Conclusie 197