Normering en toezicht in de opsporing

LIJST VAN AFKORTINGEN IX

1 INLEIDING 1
1.1 Aanleiding 1
1.2 Vraagstelling van het onderzoek 7
1.3 Afbakening en methode 7
1.4 Doelstelling van het onderzoek 10
1.5 Opbouw van het onderzoek 12

DEEL I – NORMEN EN NORMERING IN STRAFVORDERING 15

2 NORMEN, NORMEREN & TOEZICHT 17
2.1 Inleiding 17
2.2 Maatschappelijke normen en rechtsnormen 18
2.3 Normeren in het recht 22
2.3.1 Normeren door de wetgever 23
2.3.2 Normeren door de rechter 26
2.4 Functies van rechtsnormen 28
2.5 Naleving van normen 31
2.6 Toezicht op en handhaving van normen 35
2.6.1 Toezicht in algemene zin 36
2.6.2 Wat is goed toezicht? 38
2.7 Conclusie 43

3 NORMEREN IN STRAFVORDERING 45
3.1 Inleiding 45
3.2 Doelstellingen van het strafproces 46
3.2.1 Hoofddoelstelling van het strafproces 47
3.2.2 (Neven)doelstellingen van het strafproces 51
3.3 Onderliggende waarden van strafvorderlijke normen 55
3.3.1 Betrouwbaarheid 56
3.3.2 Rechtmatigheid 59
3.3.3 Integriteit 65
3.3.4 Voortvarendheid 68
3.3.5 Overige waarden 71
3.4 Rubricering van strafvorderlijke normen? 74
3.5 Conclusie 78

4 ONTWIKKELING VAN HET STRAFVORDERLIJK NORMENKADER 81
4.1 Inleiding 81
4.2 Codificatie van het strafproces 82
4.3 Opkomst van bijzonder strafrecht 85
4.4 Mensenrechten en het strafproces 87
4.5 Invloed van ongeschreven beginselen 94
4.6 Ontwikkeling van het OM-beleid 97
4.7 Nadere normering van de opsporing 101
4.8 Europeanisering van het strafproces 108
4.9 Technische normen 110
4.10 Modernisering van het Wetboek van Strafvordering 112
4.11 Conclusie 115

CONCLUSIE DEEL I – NORMEN EN NORMERING IN STRAFVORDERING 117

DEEL II – TOEZICHT OP STRAFVORDERLIJKE NORMEN IN DE PRAKTIJK 127

5 ACTOREN MET EEN TOEZICHTHOUDENDE TAAK 129
5.1 Inleiding 129
5.2 Toezicht door de strafrechter 130
5.2.1 Rechterlijk toezicht in het Wetboek van Strafvordering 130
5.2.2 Rechtsvormende taak van de Hoge Raad inzake artikel 359a Sv 139
5.3 Toezicht door het OM 144
5.3.1 Wettelijke regeling van het gezag over de opsporing en vervolging 144
5.3.2 Gezag over de opsporing door de jaren heen 151
5.4 Overige toezichthouders 161
5.4.1 Intern toezicht vanuit de politieorganisatie 163
5.4.2 Extern toezicht 168
5.5 Conclusie 172

6 KADER VOOR HET (RECHTERLIJK) TOEZICHT 175
6.1 Inleiding 175
6.2 Toepassing van Artikel 359a Sv door de Hoge Raad 176
6.2.1 Reikwijdte van artikel 359a Sv 177
6.2.1.1 Voorbereidend onderzoek 178
6.2.1.2 Onherstelbaar verzuim 185
6.2.1.3 Stelplicht 192
6.2.1.4 Ambtshalve toetsing 199
6.2.1.5 Betrouwbaarheid 202
6.2.1.6 Verzuimen voorgelegd aan de rechter-commissaris 205
6.2.2 Factoren 211
6.2.2.1 Belang 211
6.2.2.2 Ernst van het verzuim 214
6.2.2.3 Nadeel 216
6.2.2.4 Overige factoren 218
6.2.3 Sancties 224
6.2.3.1 Constatering van het verzuim 225
6.2.3.2 Strafvermindering 227
6.2.3.3 Bewijsuitsluiting 231
6.2.3.4 Niet-ontvankelijkheid 235
6.3 Focus van het rechterlijk toezicht in artikel 359a Sv 241
6.4 Conclusie 242

7 HET TOEZICHT OP DE OPSPORING: DE FEITENRECHTER 245
7.1 Inleiding 245
7.2 Methode 247
7.3 Algemeen beeld van de bestudeerde feitenrechtspraak 250
7.4 Controlerende en normerende taak van de strafrechter 252
7.4.1 Controle 253
7.4.2 Normering 258
7.4.3 Normering van nieuwe opsporingsmethoden 264
7.4.4 Ambtshalve toetsing 268
7.5 Sanctionering door de strafrechter 272
7.5.1 Schendingen van de verbaliseringsplicht 273
7.5.2 Controle van geweldstoepassing door opsporingsambtenaren 277
7.5.3 Onrechtmatige start van het opsporingsonderzoek 279
7.5.4 Verhouding tussen de sanctie en de geschonden norm 286
7.6 Conclusie 289

8 HET TOEZICHT OP DE OPSPORING: DE OFFICIER VAN JUSTITIE 293
8.1 Inleiding 293
8.2 Methode 294
8.3 Praktische invulling van de toezichthoudende taak 296
8.3.1 Toetsing vooraf 297
8.3.2 Onderscheid tussen toetsing vooraf en toezicht achteraf 303
8.3.3 Reikwijdte van het toezicht 311
8.3.4 Interventiemogelijkheden: terugkoppeling en andere gevolgen 318
8.3.5 Kwaliteit 331
8.3.6 ZSM en CVOM 339
8.3.7 Positie van andere actoren in het toezicht door de officier van justitie 347
8.4 Conclusie 354

DEEL III – NORMEN EN TOEZICHT 357

9 DE RELATIE TUSSEN TOEZICHT EN NORMERING NADER BEZIEN 359
9.1 Inleiding 359
9.2 Toezicht door de rechter 360
9.3 Toezicht door de officier van justitie 368
9.4 Complexiteit van het normen- en toezichtstelsel 371
9.5 Conclusie 373

10 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN 377
10.1 Inleiding 377
10.2 Normering van het handelen van politie en het OM 378
10.3 Toezicht op de naleving van strafvorderlijke normen 380
10.4 Waardering van het toezicht 384
10.4.1 Informatievergaring 385
10.4.2 Oordeelsvorming 388
10.4.3 Interventie 392
10.4.4 Opmaken van de balans 394
10.4.5 Naar een adequaat strafvorderlijk toezicht 396
10.5 Aanbevelingen 401
10.6 Slotwoord 404

AANGEHAALDE LITERATUUR 407
AANGEHAALDE JURISPRUDENTIE 431
BIJLAGE – Topiclijst 439