Handboek sociotherapie

Inhoud
Inleiding 13
1 Inleiding in de sociotherapie 15
1.1 Inleiding 15
1.2 Geschiedenis van de omgang met mensen met abnormaal gedrag 15
1.2.1 Oudheid 15
1.2.2 Middeleeuwen, 500-1500 16
1.2.3 Renaissance en Verlichting, 1500-1780 17
1.2.4 De Romantiek, 1780-1880 18
1.2.5 Vanaf 1880 20
1.3 Professionalisering van de psychiatrische zorg 20
1.4 De opkomst van sociotherapie 24
1.4.1 Definitie en beroepsprofiel 31
1.4.2 Benodigde competenties 34
1.5 Studieopdrachten en oefeningen 38
2 Het werkterrein van de sociotherapeut 41
2.1 Inleiding 41
2.2 Een therapeutisch milieu, een therapeutische omgeving 41
2.3 Therapeutisch milieu versus vermaatschappelijking 44
2.4 Milieutherapeutische uitgangspunten 45
2.5 Interventiestrategieën 48
2.5.1 De sociotherapeut in het therapeutisch milieu – eerstegraadsstrategie 50
2.5.2 De sociotherapeut in de groep: tweedegraadsstrategie 54
2.5.3 De sociotherapeut en de individuele cliënt: derdegraadsstrategie 56
2.6 Studieopdrachten en oefeningen 59
3 Sociotherapie in Nederland 61
3.1 Inleiding 61
3.2 Inzet van sociotherapie in Nederland 61
3.3 Sociotherapie en de multidisciplinaire richtlijn 61
3.4 Sociotherapie bij diverse psychiatrische stoornissen en
behandelsettings 62
3.4.1 Persoonlijkheidsstoornissen 64
3.4.2 Angst- en dwangstoornissen 67
3.4.3 Stemmingsstoornissen 68
3.4.4 Eetstoornissen 69
3.4.5 Forensische psychiatrie 70
3.4.6 Jeugdpsychiatrie 71
3.4.7 Verslavingsproblematiek 73
3.4.8 Autismespectrumstoornissen 74
3.5 Sociotherapie en multiculturele hulpverlening 76
3.6 Studieopdrachten en oefeningen 79
4 De beroepshouding van de sociotherapeut 81
4.1 Inleiding 81
4.2 De sociotherapeut als behandel- en begeleidingsinstrument 81
4.2.1 Overdracht en tegenoverdracht 82
4.2.2 De noodzaak van zelfreflectie 86
4.2.3 Gebruikmaken van jezelf als instrument 89
4.3 Competenties 91
4.3.1 Luisteren 92
4.3.2 Observeren 94
4.3.3 Interpreteren 95
4.3.4 Confronteren 96
4.3.5 Interveniëren 97
4.3.6 Empathie 101
4.3.7 Leiderschap 102
4.3.8 Processen bewaken 105
4.3.9 Conflicten hanteren 107
4.3.10 Crises hanteren 111
4.4 Factoren die de behandeling of begeleiding kunnen bemoeilijken 113
4.4.1 Conflicterende normen en waarden 113
4.4.2 Ethische en morele dilemma’s 115
4.5 Tot slot 117
4.6 Studieopdrachten en oefeningen 118
5 Werken in een multidisciplinair team 123
5.1 Inleiding 123
5.2 Samenwerken in een team 123
5.2.1 Rollen in het team 124
5.2.2 Teamsamenstelling en samenwerking, hiërarchie en leiderschapsstijl 124
5.3 Communicatie 126
5.4 De sociotherapeut in het multidisciplinaire team: het cement
tussen de stenen 127
5.5 (Destructieve) Teamprocessen 129
5.5.1 Parallelprocessen 130
5.5.2 Overdracht en tegenoverdracht in het team 131
5.5.3 Splitting 132
5.6 Vaardigheden, kennis en andere benodigdheden voor een
optimale samenwerking 134
5.7 De sociotherapeutische bijdrage aan het behandelplan 138
5.8 Studieopdrachten en oefeningen 141
6 Sociotherapie en cognitieve gedragstherapie 145
6.1 Inleiding 145
6.2 Korte beschrijving cognitieve gedragstherapie 145
6.2.1 Wetenschappelijk onderzoek 148
6.3 Welke doelgroepen profiteren van cognitieve gedragstherapie? 148
6.4 Beschrijving van het behandelprogramma 149
6.4.1 Vormgeving therapiemilieu 149
6.4.2 Behandelprogramma 149
6.4.3 Behandelstrategieën en -technieken 150
6.5 (Socio)therapeutische attitude binnen cognitieve gedragstherapie 158
6.6 Randvoorwaarden 159
6.7 Studieopdrachten en oefeningen 160
7 Sociotherapie en schematherapie 163
7.1 Inleiding 163
7.2 Korte beschrijving schematherapie 163
7.3 Welke doelgroepen profiteren van schematherapie? 171
7.4 Beschrijving van het behandelprogramma 171
7.4.1 Vormgeving therapiemilieu 171
7.4.2 Behandelprogramma 174
7.4.3 Behandelstrategieën en -technieken 177
7.4.4 Specifieke taakomschrijving van de sociotherapeut 181
7.5 Sociotherapeutische attitude binnen klinische schematherapie 183
7.6 Studieopdrachten en oefeningen 188
8 Sociotherapie en dialectische gedragstherapie 191
8.1 Inleiding 191
8.2 Korte beschrijving dialectische gedragstherapie 191
8.2.1 Wetenschappelijk onderzoek 194
8.3 Welke doelgroepen profiteren van dialectische gedragstherapie? 194
8.4 Beschrijvingen van het DGT-behandelprogramma 196
8.4.1 Vormgeving therapiemilieu 196
8.4.2 Behandelprogramma 197
8.4.3 Behandelstrategieën en -technieken 199
8.5 Sociotherapeutische attitude binnen dialectische gedragstherapie 203
8.6 Randvoorwaarden 206
8.7 Studieopdrachten en oefeningen 207
9 Sociotherapie en het sociaal competentiemodel 213
9.1 Inleiding 213
9.2 Korte beschrijving sociaal competentiemodel 213
9.2.1 Wetenschappelijk onderzoek 218
9.3 Welke doelgroepen profiteren van het sociaal competentiemodel? 218
9.4 Beschrijving van het behandelprogramma 219
9.4.1 Vormgeving therapiemilieu 219
9.4.2 Behandelprogramma 219
9.4.3 Behandelstrategieën en -technieken 224
9.5 Sociotherapeutische attitude binnen het sociaal competentiemodel 226
9.6 Randvoorwaarden 227
9.7 Studieopdrachten en oefeningen 228
10 Sociotherapie en mentalization-based treatment 231
10.1 Inleiding 231
10.2 Theoretische achtergrond van MBT 231
10.2.1 Mentaliseren 231
10.2.2 Spiegelen en mentaliseren 233
10.2.3 Ontwikkeling van het mentaliserend vermogen 235
10.2.4 Spanning en het vermogen om te mentaliseren 237
10.3 Beschrijving van het behandelprogramma 238
10.3.1 Uitgangspunten en achtergrond van MBT 238
10.3.2 Vormgeving therapiemilieu 240
10.3.3 Behandelstrategieën en -technieken 244
10.3.4 Behandelprogramma 251
10.3.5 Specifieke taakomschrijving van de sociotherapeut 253
10.3.6 De rol van de sociotherapeut in de uitvoering van het behandelplan 254
10.4 Sociotherapeutische attitude binnen MBT 261
10.5 Studieopdrachten en oefeningen 265
11 Keerzijde van het beroep 269
11.1 Inleiding 269
11.2 Agressie 269
11.2.1 Pesten 270
11.2.2 Omgaan met agressief gedrag 272
11.3 Suïcide en suïcidaal gedrag 274
11.3.1 Automutilatie 277
11.4 Redderssyndroom 278
11.4.1 Onmacht 281
11.5 Secundaire traumatisering 283
11.6 Burn-out 284
11.7 In therapie 286
11.8 Studieopdrachten 288
12 De sociotherapeut bekeken door andermans ogen 291
12.1 Inleiding 291
12.2 Cliënten aan het woord 291
12.2.1 Waardevolle bijdragen van sociotherapeuten 292
12.2.2 Moeilijk of onprettig 297
12.2.3 Wat beter achterwege laten? 300
12.2.4 Taakomschrijving volgens cliënten 302
12.2.5 Tips 305
12.3 Collega-zorgprofessionals aan het woord 309
12.3.1 De samenwerking met sociotherapeuten 310
12.3.2 Welke aspecten maken iemand tot een goede sociotherapeut? 313
12.3.3 Taakomschrijving volgens zorgprofessionals 314
12.3.4 Wat is moeizaam in de samenwerking? 316
12.3.5 Een oudgediende aan het woord 318
12.4 Samenvatting en conclusie 320
12.5 Studieopdrachten en oefeningen 322
Epiloog 325
Dankwoord 329
Bij dit handboek betrokken ggz-instellingen 331
Begrippenlijst 333