Vakmanschap is nauw verbonden met Rijnlands denken en organiseren, en dat lijkt toch wel het beste medicijn tegen de doorgeslagen mondialisering. In weerwil van alle beloften, is er een race tot he bottom aan de gang waar eigenlijk niemand baat bij heeft, behalve dan een handvol multinationals. Bovendien sluit vakmanschap nauw aan op zingeving, een andere manier om de gevolgen van de keerzijdes van marktwerking te pareren. (In dit kader is het ietwat filosofische De hark voorbij van Rijnlander Harold Janssen een aardige inleiding.) En, om maar even de brug te maken naar het volgende woord, vakmanschap lijkt een mooie en noodzakelijke aanvulling op de onvermijdelijke robotisering.
Waar mondialisering is doorgeslagen, is de robotisering dan eindelijk doorgebroken. Eindelijk omdat er in de jaren ‘70 van de vorige eeuw al werd voorgesorteerd op de gevolgen van de voortschrijdende technologie. ‘De Derde Golf’ noemde futuroloog Alvin Toffler deze ontwikkeling. En ingrijpend zijn die gevolgen. De beloofde, of verwachte, nieuwe banen als gevolg van al die technologische vooruitgang blijven uit, terwijl aan de andere kant in rap tempo banen worden opgevreten. Kortom, de geest is uit de fles, om daar niet meer in terug te keren.
Even logisch als ook rampzalig is het ook nog eens de onderkant van de markt die de klappen mag opvangen. Precies de mensen die enerzijds per definitie niet kunnen aanhaken bij de opleidingseisen die werk in de nieuwe sectoren vereist, en anderzijds al het slachtoffer zijn van de eerdergenoemde race to the bottom. In de VS spreekt men in dit verband ook wel van ‘het einde van de caissières’. Grote winkelketens verworden steeds meer tot volledig geautomatiseerde koopschuren zonder enige tussenkomst van personeel. Maar liefst 3,5 miljoen medewerkers dreigen zo permanent werkeloos te worden.
Somberheid troef, in de VS dan, want in Europa, waar de kassamedewerker ook prominent aanwezig is, loopt het nog niet zo’n vaart. Juist op het oude continent schijnen we niet zo gecharmeerd van de zelfscan en de ‘ontmenselijking’ van de winkelvloer. Maar dat laat onverlet dat er ingrepen op de arbeidsmarkt nodig zijn. Politieke ingrepen, want het bedrijfsleven volgt natuurlijk zijn eigen logica.
De invloedrijke futuroloog Martin Ford voorspelt in The Lights in the Tunnel: Automation, Accelerating Technology and the Economy of the Future dat in de komende twintig jaar maar liefst de helft van de Amerikaanse banen wordt weg geautomatiseerd. Voorgoed dus. In de opvolger, Rise of the Robots: Technology and the Threat of a Jobless Future, komt Ford met zijn oplossing: een basisinkomen voor iedereen. Volgens Ford snijdt zijn mes aan twee kanten, inkomenszekerheid die een dynamische samenleving faciliteert. Als je je niet druk hoeft te maken om inkomen, ben je eerder geneigd om risico’s te nemen, om te leren en te innoveren, precies de ingrediënten die de vruchten van een technologische werkomgeving doet groeien.
Wensdenken? Wellicht. Maar aan de andere kant, the future is uncertain and the end is always near. Nu meer dan ooit.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
